مدرسه سید یزدی (نجف)

مدرسه سید یزدی، معروف به‌مدرسه سید، در نجف، نزدیک حرم امام علی(ع) محله حُویش قرار دارد.

مکان

مدرسه سید یزدی، معروف به مدرسه سید، در نجف، نزدیک حرم امام علی (ع)، در محله حُویش قرار دارد. درب اصلی آن، از شرق به کوچه‌ای که بیت سید عبدالهادی شیرازی واقع است، باز می‌شود؛ این کوچه از سمت جنوب، به شارع الرسول می‌رسد. درب پشتی و فرعی آن، به کوچه‌ای گشوده می‌شود که در سمت جنوب آن، منزل سید روح‌الله خمینی قرار داشته و در ضلع شمالی آن کتابخانه و مقبره عبدالحسین امینی است و به بازار معروف حویش راه دارد.

ساخت

این مدرسه علمیه، به دستور سید محمدکاظم یزدی، مرجع شیعی و نویسنده کتاب عروة الوثقیتوسط آستان قلی‌بیگ، وزیر سلطان عبدالاحد بخاری ساخته شد. ساخت آن از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۷ق. طول کشید.

بنا

مدرسه سید، با مساحت ۷۵۰ متر مربع دارای ۲طبقه و ۸۰حجره است. کف مدرسه با سنگ سفید صیقل داده شده سنگ‌فرش شده و دیوارهایش با کاشی‌های لاجوردی که از ایران آمده، آراسته شده است. جلوی هر حجره، ایوان کوچکی به سبک معماری دوران صفوی ساخته شده و اطراف درِ آن‌ها حدیثی با خط زیبا نوشته شده است. برای هر حجره، سرداب‌هایی نیز به شکل جذاب در نظر گرفته شده که در هوای گرم از آن‌ها استفاده می‌شود. این مدرسه، غیر از سرداب حجره‌ها، دارای ۲سرداب است؛ سرداب فوقانی و سرداب سن که زیرزمین است. سرداب‌ها کاشی‌کاری شده و تاریک است؛ پنجره‌ها طوری گذاشته شده که مقداری روشنایی را وارد سرداب کند.

این مدرسه، از نظر استواری بنا و نقشه ساختمان و چگونگی چنیش حجره‌ها، یکی از کم‌نظیرترین مدرسه‌های حوزه نجف شمرده‌اند.

به‌سبب معماری جذاب و ویژگی‌های باستانی این مدرسه، هر روز زائران و سیاحان بسیاری از این مدرسه دیدن می‌کنند.

این مدرسه دارای دو سرداب بود:

موقوفات

در همان ایام نصف مشاعِ دو حمام عمومی، یازده باب مغازه و یک مسافرخانه در بازار خلخالی نجف و هفت مغاره دیگر و یک کاروانسرا و چند کارگاه در بازار وسطی کوفه خریداری و جزو موقوفات این مدرسه شد که اغلب هزینه‌های آب و برق، تعمیرات و سایر مخارج متفرقه از عایدات همین موقوفات پرداخت می‌شد.

تولیت و مدیریت

در ابتدا متولّی آن، آقا سید محمد یزدی، فرزند آیت‌الله یزدی بود.

در طول یکصد سال گذشته، تولیت و مدیریت این مدرسه در دست فرزندان و نوادگان مرحوم آیت‌الله سید محمدکاظم یزدی بوده است. مشهورترین آنها مرحوم حاج آقا باقر طباطبایی، نوه آیت‌الله یزدی می‌باشد که در میان علما و فضلا به سخت‌گیری و رعایت دقیق مقررات معروف بوده است.

آقای حاج شیخ محمدفاضل در این باره می‌گوید: مدیر مدرسه شخصی به نام سید محمدباقر یزدی، یکی از نوادگان واقف مرحوم بود. ایشان مدیری سخت‌گیر بود و به هرکس حجره نمی‌داد. معروف بود که می‌گفتند: حاج آقا باقر مدرسه را برای طلبه‌ها نمی‌خواهد؛ بلکه طلبه‌ها را برای مدرسه می‌خواهد. نظارت در آن‌جا بسیار دقیق بود. من هم برای گرفتن حجره به این مدرسه و هم‌چنین مدیر آن‌جا مراجعه کردم.

در آن‌جا بعضی از دوستان از من درباره انتخاب مدرسه سؤال کردند؛ گفتم: مدرسه مرحوم یزدی و حاج آقا باقر. تا اسم حاج آقا باقر را شنیدند گفتند: منتظر او نباش؛ جواب او منفی است. او به تو حجره نمی‌دهد. از طرفی چون سن من هم زیاد نبود و پانزده، شانزده ساله بودم آنها احتمال می‌دادند که به من حجره ندهد. اما وقتی مراجعه کردم، برخلاف انتظار با جواب مثبت حاج آقا باقر مواجه شدم و او به من اتاق داد و خطاب به من گفت: من فقط به یک انگیزه به تو اتاق می‌دهم؛ آن هم برخورد خوب پدرت با ما بود. زمانی‌که پدرت در این‌جا حجره داشت و مدتی در این مدرسه ساکن بود، وقتی احساس کرد که دیگر به حجره نیاز ندارد، آمد اعلام کرد و تحویل داد و گفت: اگر کس دیگری نیاز دارد، حجره را به او بدهید و من به همین خاطر حجره در اختیار تو قرار می‌دهم.

در عین حال مدیر و متولی سخت‌گیری داشت و به هر کس حجره نمی‌داد.

کتابخانه

در ابتدا متولّی آن، آقا سید محمد یزدی، فرزند آیت‌الله یزدی بود. او کتابخانه بزرگی در طبقه دوم مدرسه ساخت و کتاب‌های منبع و خطی نفیسی را در آن گرد آورد. این کتابخانه، بزرگ‌ترین کتابخانه عمومی نجف تا اواخر دوره پهلوی به شمار می‌رفت و شامل کتاب‌های خطی بسیار و کتاب‌های چاپی در موضوعات گوناگون بود. در دوره حاکمیت صدام و اشغالگری آمریکایی‌ها در عراق، با این که بیشتر کتابخانه‌ها و موزه‌ها به غارت رفت، اما این کتابخانه در امان ماند و همچنان از منابع مهم کتابخانه‌ای در این حوزه به‌شمار می‌رود.

مدرسه دارای دو درب اصلی و فرعی است.

اهمیت

این مدرسه سال‌ها در حوزه نجف محوریت داشت و محل اجتماع بزرگان و اساتید بود.

آیت‌الله شیخ محمد فاضل (رئیس حوزه علمیه فیضیه مازندران) که پدرش مرحوم آیت‌الله حاج شیخ نجفعلی استرآبادی نیز سال‌ها در مدرسه سید ساکن بود: در نجف مدارس متعددی وجود داشت. . . اما هیچ‌یک از مدارس نجف به موقعیت و شهرت مدرسه مرحوم سید کاظم یزدی صاحب «عروة الوثقی» نمی‌رسید.

این مدرسه چون بسیار زیبا و تمیز بود، گردشگران و سیاحتگران از عراق و کشورهای اروپایی می‌آمدند و از آن بازدید می‌کردند و عکس می‌گرفتند.

مدرسه سید در نجف همواره محل رفت و آمد و تجمع و بحث و گفت‌وگوی علمی طلاب و فضلای پرتلاش در حوزه علمیه این شهر، همچون مرحوم آقا ضیاء عراقی و آیت‌الله سید علی یثربی کاشانی بود. ^۲شخصیت‌های بزرگ و سرشناسی مانند حضرت امام خمینی، شهید مدنی و آیت‌الله بهجت به این مدرسه عنایت خاص و به آن رفت و آمد داشتند. حضرت امام خمینی (ره) همیشه از درب فرعی مدرسه که به منزل معظم‌له نزدیک بود، وارد مدرسه می‌شدند و لحظاتی را در خدمت فضلا بودند و سپس به منزل بازمی‌گشتند.

علما و شخصیت‌های برجسته دیگری چون: مرحوم شیخ عباس قمی، صاحب «مفاتیح الجنان» و مرحوم آقابزرگ تهرانی، صاحب «الذریعة» در این مدرسه با هم در یک حجره اقامت داشتند و با هم به درس مرحوم میرزا حسین نوری می‌رفتند.

در سال ۱۳۴۰ قمری مرحوم آیت‌الله شیخ محمدهادی معرفت (مفسر قرآن) با مرحوم شیخ هادی مقدس قمی به مدت ۸ ماه در یک حجره با هم در این مدرسه سکونت داشتند.

آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی که در سال ۱۳۲۶ش به نجف اشرف هجرت کرد، به مدت دو سال در یکی از حجرات این مدرسه ساکن شد.

مرحوم شیخ عباس قمی نیز در ایامی که به ترجمه کتاب «عروةالوثقی» مشغول بود، در یکی از حجره‌های نمناک و کوچک این مدرسه که در زیر پله‌ها قرار داشت، سکونت اختیار کرده بود و سرانجام ترجمه آن را در همین مدرسه به پایان رساند و به نام «غایةالقصوی» به چاپ رساند. محقق توانا مرحوم آقای علی دوانی به نقل از یکی از علمای نجف، ساکن تهران که در مدرسه سید ساکن بوده می‌نویسد:

مرحوم حاج‌آقا باقر طباطبایی، متولی مدرسه سید در نجف، گاهی طلبه‌ها را نصیحت می‌کرد و می‌گفت: چرا این همه اصرار به داشتن اتاق خوب و حجره نورگیر مدرسه دارید و هر اتاق و حجره‌ای که به شما می‌دهیم راضی نیستید؟! بعد اضافه می‌کرد و می‌گفت: وقتی حاج شیخ عباس قمی در نجف بود، در حجره‌ای بسیار کوچک و تاریک و زیرپله‌های طبقه دوم این مدرسه سکونت داشت و در همان جای تنگ و تاریک «غایة القصوی» را در ترجمه «عروةالوثقی» نوشت. هر بار از آن مرحوم می‌خواستیم حجره‌اش را عوض کند و یک حجره بهتر و بزرگ‌تر برگزیند، می‌گفت: نه همین‌جا کفاف کار مرا می‌کند و به راحتی می‌توانم به کارم ادامه بدهم. چرا اتاق دیگری را که سایر طلاب احتیاج به آن دارند، اشغال بکنم؟ با همه اصرار و خواهش ما برای تعویض حجره، او هرگز نپذیرفت و در همان‌جا به سر برد و مشغول کارش بود.

وضعیت کنونی

بر پایه آخرین گزارش (۱۳۸۸ش)

در بهمن ماه سال ۱۳۸۸ در سفری که هیئت تحریریه مجله «فرهنگ زیارت» به عتبات عالیات داشت، از این مدرسه بازدید به عمل آمد. وقتی به مدرسه مراجعه کردیم، با درب بسته آن مواجه شدیم. پس از اصرار بر ورود، فردی از پشت درب را باز کرد. پس از سلام و تعارف، چون فهمید زائر هستیم و از ایران آمده‌ایم، اجازه داد و داخل مدرسه شدیم. هنگام ورود معلوم شد در حال تغییرات و بازسازی اساسی هستند. معماران، بناها و کارگران مشغول کار بودند. داخل حیاط مدرسه و اطراف ستون‌ها را حفاری کرده و بتون‌ریزی می‌کردند. لحظاتی با آنان صحبت کردیم. از طبقه اول و دوم مدرسه و داخل حجرات که بسیار کوچک و یک نفری بودند دیدن کردیم. چون از تولیت، طلاب و خادم مدرسه خبری نبود و آقایان حاضر هم چندان اطلاعی از اوضاع و تاریخ مدرسه نداشتند، همین قدر می‌گفتند که این تعمیرات و بازسازی‌ها زیر نظر دفتر آیت‌الله سیستانی انجام می‌گیرد. خداحافظی کردیم و از درب فرعی که به منزل حضرت امام خمینی منتهی می‌شد، خارج شدیم

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله مدرسه سید در نجف، نگاهی به مدرسه آیت الله العظمی سید محمد کاظم یزدی، عبدالرحیم اباذری، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ششم، بهار ۱۳۹۰، ص ۹۲ است.

• سید محمد کاظم یزدی، کامل سلمان الجبوری، انتشارات ذوی‌القربی، ۱۳۸۵ش.
• موسوعة النجف الاشرف، جعفر دجیلی،
• ماضی النجف و حاضرها، آل باقر محبوبه،
• مفاخر اسلام، علی دوانی،
• گلشن ابرار،