در اواخر سده نوزدهم و در آغاز سده بيستم میلادی، شهر نجف شاهد تجديد يك حركت علمى و اصلاحى، به رهبری آخوند خراسانى بود؛ كسى كه تلاش خود را در سخت‌گيرى بر حاکمان قاجار در ايران به كار بست و با فتواى مشهور خود، محمدعلى شاه را در غائله ملغى كردن مشروطه و به توپ بستن مجلس و دستگيرى اعضاى آن، به زحمت انداخت. يكى از شواهد تأييد حركت اصلاحى و دعوت به آزادى از سوى عالمان نجف، امرى است كه حاكمان نظام سياسى استانبول را به وحشت انداخت و به سهم خود، بيش‌ترين تأثير را در تقويت روابط نجف-استانبول بر جا نهاد. همۀ اين موارد و مانند آن، به رسانه‌های تبلیغی در آن زمان، يعنى جرايد و مطبوعات محتاج بود.[۱]

انگیزه‌ها

تبلیغ و مبارزه فرهنگی-سیاسی عالمان در نجف، رسانه لازم داشت و در آن زمان، مهمترین و گسترده‌ترین رسانه موجود، مطبوعات بود. برخی از انگیزه‌های حرکت مطبوعاتی نجف، عبارتند از: تبليغ پيام‌هاى علمى و دينى نجف، دعوت اصلاحی و حرکت مشروطه‌خواهی آخوند خراسانی، پاسخ به حرکت تبشیری مسیحیت که به باور برخی توسط گروه‌ها و شخصیت‌های استعماری پیگیری می‌شد، نشر مطالبى در باب سازگارى دين اسلام با علوم جديد، گسترش انديشه تقدم اسلام بر فلاسفه و فلسفه روز، برداشتن قبح مطالعه مجلات و روزنامه‌ها.[۲]

دوره‌ها

تاريخ مطبوعات نجف را ميتوان به چهار دوره تقسيم كرد:

  • دورۀ نخست: دورۀ درخشش نجف در نشر و مطبوعات و گسترش فرهنگ عمومى، که از سال ١٩١٠ آغاز و تا سال ١٩١٢م. ادامه داشت. برخی از مجلات این دوره عبارتند از: العلم، الغدى، درة النجف و نجف (اشرف) .
  • دورۀ دوم: با شروع انقلاب بزرگ عراق (١٩٢٠م) آغاز شد. در اين دوره، دو مجلۀ الفرات و الاستقلال صحنۀ بيان رویدادهای انقلاب و نشر اخبار آن بودند. پس از چند سال از روى كار آمدن فيصل اول، مجلات النجف و الحيره منتشر شد.
  • دورۀ سوم: در اين دوره، شهر نجف شاهد ظهور مجلات و روزنامه‌هاى پرشمار، با محتواى عالى بود كه در اندازه‌هاى مناسب و با ظاهرى پسنديده و زيبا، به مناسبت‌هاى تاريخى و ادبى و دينى و اقتصادى چاپ می‌شد.
  • دورۀ چهارم: این دوره، دهۀ پنجاهم و شصتم ميلادى، يعنى اواخر دورۀ پادشاهى و دورۀ جمهورى را در بر ميگيرد.[۳]

مجله‌ها

در اين بخش يكايك اين مجلات را، مطابق تاريخ انتشارشان، نام برده و معرفى ميكنيم:

١. الغرى

اين مجله در ذى‌حجۀ سال ١٣٢٧ق، به زبان فارسى، در ۶٢ صفحه، در نجف منتشر شد. بالاى عنوان مجله، اين آيه نقش بسته بود: «و ناديناه من جانب الطور الايمن» . الغرى مشى اصلاح‌گرايانه در دفاع از دين و اسلام داشت. مدير مسئول و نويسندۀ آن آغامحمد محلاتى و صاحب امتياز آن حاج شيخ حسين اصفهانى بود. از اين مجله، تنها دو شماره منتشر شد.

٢. درّة النجف

مجله‌اى فارسى با همان خط و مشى مجلۀ الغرى به مديريت آغامحمد محلاتى بود. شمارۀ اول آن در ٢٠ ربيع‌الاول ١٣٢٨ق منتشر شد. از جمله كسانى كه فكر سامان دادن اين مجله را داشت، مرحوم شيخ عبدالحسين رشتى، يكى از شاگردان مجتهد مصلح، محمد كاظم خراسانى بود كه اجازۀ چاپ مجله را با واسطه از آن جناب گرفته بود. درّة النجف شامل مطالب بسيارى در باب دين و تمدن ميشد و به قلم مرحوم شيخ آقا بزرگ تهرانى نوشته ميشد كه در واقع ترجمۀ كتاب «المدينة و الاسلام» نوشته محمد فريد وجدى بود. شماره‌هاى هفت و هشت مجله، آخرين شماره مزدوج بود كه در ١٠ ذى‌قعده ١٣٢٨ق به چاپ رسيد.

پانوشت

  1. تاریخچه مطبوعات نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵، ص۱۰۸ و ۱۰۹.
  2. تاریخچه مطبوعات نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵، ص۱۰۹.
  3. تاریخچه مطبوعات نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۵، ص۱۰۹ و ۱۱۰.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله تاریخچه مطبوعات نجف، فصلنامه فرهنگ زیارت، عبدالرحيم محمد علي، ترجمه محمدمهدي رضايي، شماره پنجم، زمستان 1389، ص 108 است.