مطبوعات نجف
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
در اواخر سده نوزدهم و در آغاز سده بيستم میلادی، شهر نجف شاهد تجديد يك حركت علمى و اصلاحى، به رهبری آخوند خراسانى بود؛ كسى كه تلاش خود را در سخت‌گيرى بر حاکمان قاجار در ايران به كار بست و با فتواى مشهور خود، محمدعلى شاه را در غائله ملغى كردن مشروطه و به توپ بستن مجلس و دستگيرى اعضاى آن، به زحمت انداخت. يكى از شواهد تأييد حركت اصلاحى و دعوت به آزادى از سوى عالمان نجف، امرى است كه حاكمان نظام سياسى استانبول را به وحشت انداخت و به سهم خود، بيش‌ترين تأثير را در تقويت روابط نجف-استانبول بر جا نهاد. همۀ اين موارد و مانند آن، به رسانه‌های تبلیغی در آن زمان، يعنى جرايد و مطبوعات محتاج بود.[۱]
انگیزه‌ها
تبلیغ و مبارزه فرهنگی-سیاسی عالمان در نجف، رسانه لازم داشت و در آن زمان، مهمترین و گسترده‌ترین رسانه موجود، مطبوعات بود. از این روی، برخی از انگیزه‌های حرکت مطبوعاتی نجف را، اینگونه شمرده‌اند: تبليغ پيام‌هاى علمى و دينى نجف، دعوت اصلاحی و حرکت مشروطه‌خواهی آخوند خراسانی، پاسخ به حرکت تبشیری مسیحیت که به باور برخی توسط گروه‌ها و شخصیت‌های استعماری پیگیری می‌شد، نشر مطالبى در باب سازگارى دين اسلام با علوم جديد، گسترش انديشه تقدم اسلام بر فلاسفه و فلسفه روز، برداشتن قبح مطالعه مجلات و روزنامه‌ها.[۲]
دوره‌ها
تاريخ مطبوعات نجف را ميتوان به چهار دوره تقسيم كرد:
- دورۀ نخست: دورۀ درخشش نجف در نشر و مطبوعات و گسترش فرهنگ عمومى، که از سال ١٩١٠ آغاز و تا سال ١٩١٢م. ادامه داشت. برخی از مجلات این دوره عبارتند از: العلم، الغدى، درة النجف و نجف (اشرف) .
- دورۀ دوم: با شروع انقلاب بزرگ عراق (١٩٢٠م) آغاز شد. در اين دوره، دو مجلۀ الفرات و الاستقلال صحنۀ بيان رویدادهای انقلاب و نشر اخبار آن بودند. پس از چند سال از روى كار آمدن فيصل اول، مجلات النجف و الحيره منتشر شد.
- دورۀ سوم: در اين دوره، شهر نجف شاهد ظهور مجلات و روزنامه‌هاى پرشمار، با محتواى عالى بود كه در اندازه‌هاى مناسب و با ظاهرى پسنديده و زيبا، به مناسبت‌هاى تاريخى و ادبى و دينى و اقتصادى چاپ می‌شد.
- دورۀ چهارم: این دوره، دهۀ پنجاهم و شصتم ميلادى، يعنى اواخر دورۀ پادشاهى و دورۀ جمهورى را در بر ميگيرد.[۳]
مجله‌ها
مجله‌های نجف به ترتیب تاريخ انتشارشان، به این شرحند:
الغرى
اين مجله، در ذى‌حجۀ سال ١٣٢٧ق، به زبان فارسى، در ۶٢ صفحه، در نجف منتشر شد. بالاى عنوان مجله، آيه «و ناديناه من جانب الطور الايمن» بالای مجله نقش بسته بود. الغرى، مشى اصلاح‌گرايانه در دفاع از دين و اسلام داشت. مدير مسئول و نويسندۀ آن آغامحمد محلاتى و صاحب امتياز آن حاج شيخ حسين اصفهانى بود. از اين مجله، تنها دو شماره منتشر شد.
درّة النجف
درة النجف، مجله‌اى فارسى با همان خط و مشى مجلۀ الغرى به مديريت آغامحمد محلاتى بود. شمارۀ اول آن در ٢٠ ربيع‌الاول ١٣٢٨ق منتشر شد. از جمله كسانى كه فكر سامان دادن اين مجله را داشت، شيخ عبدالحسين رشتى، يكى از شاگردان آخوند خراسانی بود كه اجازۀ چاپ مجله را با واسطه از آن جناب گرفته بود. درّة النجف، شامل مطالب بسيارى در باب دين و تمدن ميشد و به قلم آقا بزرگ تهرانى نوشته ميشد كه در واقع ترجمۀ كتاب المدينة و الاسلام، نوشته محمد فريد وجدى بود. شماره‌هاى هفتم و هشتم مجله، آخرين شماره مزدوج بود كه در ١٠ ذى‌قعده ١٣٢٨ق به چاپ رسيد.
نجف (اشرف)
این مجله، هفته‌نامه‌اى فارسى در موضوعات سياسى، دينى، هنرى، ادبى، اخلاقى و تاريخى بود. تعدادى از نويسندگان فارسى‌زبان، اين مجله را در نجف تهيه و منتشر ميكردند. از كسانى كه در انديشۀ ايجاد چنين مجله‌اى جدى بودند، ميتوان از شيخ عبدالحسين رشتى نام برد. مدير مسئول مجله در سال اول، شيخ حسين طهرانى و در سال دوم، حاج محمد حاج‌حسين بود. اين مجله مدتى طولانى چاپ و مُنتشر ميشد.
العلم
این مجله، در خدمت دين و علم، با موضوعاتى پيرامون پيشرفت‌هاى مادى و ادبى، به صاحب امتيازى و رياست محمدعلى هبةالدين شهرستانى بود. العلم، پس از مدتى به مجله‌اى در زمينۀ دين، فلسفه، سياست، علم و هنر تبديل شد. نخستین شمارۀ اين مجله در آخر ربيع‌الاول ١٣٢٨ق منتشر شد و در دو سال اول انتشار، مدير مسئول آن، عبدالحسين ازرى بود و سپس سليمان دخيل اين مسئوليت را بر عهده گرفت.
الفرات
با شليك اولين گلوله به دست شيخ شعلان ابوالجون، در شهر الرميثه، در تابستان ١٩٢٠م. به سوى انگليسيها قيام مردم عراق عليه آنان آغاز شد. اين انقلاب به يك وسيلۀ تبليغى و اطلاع‌رسانى نياز داشت تا خبرهاى جنگ را پوشش دهد. از اين رو محمد باقر الشبيبى روزنامه‌اى به نام الفرات را پايه‌گذارى كرد كه نخستين شمارۀ آن در ٢١ ذى‌قعده ١٣٣٨ق. منتشر شد، اما پس از پنج شماره، با بروز نشانه‌هاى ضعف و سستى در انقلابيون و رهبران انقلاب، انتشار آن متوقف شد.
الاستقلال
این مجله، مجله‌اى سياسى، ادبى و اجتماعى بود كه در هفته، چهار شماره از آن با عنوان فرعى «لاحياة بدون استقلال» منتشر ميشد. اين نشريه، دومين مجله‌اى بود كه در خدمت انقلاب مردم عراق و پرداختن به انديشه‌هاى آزادى‌خواهانه و استقلال‌طلبانۀ مردم گام برميداشت. اولين شمارۀ آن در ٨ محرم ١٣٣٩ق. منتشر شد. سردبير مجلۀ الاستقلال، سيد محمد عبدالحسين كاظمى و مدير مسئول آن سيد عبدالرزاق بغدادى بود. پس از انتشار شماره هشتم در سي‌ام محرم همان سال، با پايان يافتن انقلاب، انتشار اين مجله هم متوقف گرديد.
النجف
النجف، هفته‌نامه‌اى ادبى، اجتماعى و انتقادى به رياست يوسف رجب بود. شمارۀ اول آن در روز جمعه ٢٣ رمضان ١٣۴٣ق. در نجف منتشر شد و طى سه سال، شمارگان آن به ٨١ رسيد.
النجف، از هفته‌نامه‌هايى بود كه به شكل گسترده، به بحث‌هاى اجتماعى و سياسى و درگيري‌هاى اصلاحى ميپرداخت و مديريت آن را سيد محمدعلى بلاغى بر عهده داشت كه بعداً خود ماهنامۀ اعتدال را پايه‌گذارى كرد.
الحيرة
این مجله، ماهنامۀ علمى، اجتماعى و مكتبى بود. صاحب امتياز، مدير مسئول و دبير بخش ادبى آن، عبدالمولى الطريحى و دبير بخش مكتبى آن، جعفر الخليلى بود. شماره اول اين ماهنامه در روز ٢۴ رجب سال ١٣۴۵ق. منتشر گرديد و طى يك سال، تنها سه شماره از آن انتشار يافت و شماره چهارم پس از چاپ، توزيع نشد و سرانجام به خاطر مشكلات مالى، از انتشار بازماند.
الفجر الصادق
الفجر الصادق، روزنامه‌اى وطنى بود كه موقتاً به صورت هفتگى منتشر ميشد و بلندگوى نهضت فكرى منطقۀ فرات بود. صاحب امتياز و سردبير آن، جعفر الخليلى بود. شمارۀ نخست آن در ١٧ جمادى ١٣۴٩ق. منتشر و در كمتر از يك سال، در شمارۀ سي‌ام متوقف شد.
اين مجله، حركت ادبى منطقۀ فرات را به خوبى منعكس ميكرد و از قلم نويسندگان زبردستى چون: محمد على بلاغى، سيد حسن زينى، صالح الجعفرى و عبدالرزاق محي‌الدين بهره ميبرد.
الاعتدال
این مجله، ماهنامه‌اى علمى، ادبى، اخلاقى و اجتماعى بود كه با مديريت محمدعلى بلاغى و صاحب امتيازى احمد جمال‌الدين منتشر ميشد. انتشار الاعتدال، از سال ١٣۵١ق. آغاز و حدود ۷۰ شماره از آن منتشر شد. در اين سال، محمدرضا سيد سلمان، مدير مسئولى الاعتدال را بر عهده گرفت و پس از انتشار سه شماره ديگر، با آغاز جنگ جهانى دوم، كار متوقف شد و در سال ١٣۶۵ق. با تغيير دوباره مدير مسئول و جانشين شدن فاضل عباس معلة، تا سال ١٣۶٧ق، ۱۰ شمارۀ ديگر از مجله چاپ و توزيع شد و پس از آن با تصميم صاحب امتياز مجله، انتشار براى هميشه متوقف شد.
الراعى
الراعی، هفته‌نامه‌اى كه هر جمعه منتشر ميشد و سخن‌گوى بيدارىِ فكرى نجف به شمار ميرفت. نخستين شمارۀ آن در روز اول ربيع‌الثانى ١٣۵٣ق. و چهلمين و آخرين شمارۀ آن در ١۵ محرم همان سال انتشار يافت. الراعى از مجلات مهم ادبى نجف بود و گاه به صورت ويژه‌نامه منتشر ميشد؛ مثلاً شماره نهم آن ويژۀ «فيصل اول» و شمارۀ ٢۵ و ٢۶ ويژۀ داستان بود.
المصباح
این مجله، ماهنامه‌اى اجتماعى-تاريخى به صاحب امتيازى و سردبيرى محمدرضا الحسانى بود. شمارۀ نخست آن در اول رجب ١٣۵٣ق. منتشر شد و سپس انتشار آن به شاعر، محمد صالح بحرالعلوم واگذار شد. از شمارۀ دوم، رويكرد مجله به علمى، ادبى و هنرى تغيير يافت.
الهاتف
الهاتف، هفته‌نامه‌اى بود كه جمعه‌ها منتشر ميشد و جعفر الخليلى، سردبير و مديرمسئول آن بود. اين مجله، در واقع ادامۀ هفته‌نامه الراعى و داراى همان خط مشى بود و به مدت ۲۰ سال، در ١٢٩۵ شماره چاپ و منتشر شد. این هفته‌نامه، از جهت عمر طولانى خود، نمونه‌اى ممتاز در بين مجلات و هفته‌نامه‌ها به شمار ميرود.
الحضاره
این مجله، هفته‌نامه‌اى با موضوع اخلاق عمومى، به صاحب امتيازى و مدير مسئولى محمدحسن الصورى بود. شمارۀ اول آن در ٩ شعبان ١٣۵۶ق. در نجف به چاپ رسيد. در سال دوم انتشار با تقاضاى مدير مسئول آن براى تبديل شدن به روزنامه‌اى با رويكرد سياسى موافقت شد، اما همچنان به صورت هفته‌نامه به كار خود ادامه داد و نهايتاً در ١٣۶۶ق. به شكل روزنامه منتشر شد؛ البته در نجف تنها يك شماره از آن توزيع گرديد.
القادسية
القادسیه، مجله‌اى ادبى بوده، كه محمدرضا الحسانى صاحب امتياز و مدير مسئول آن بود. شماره نخست القادسية به تاريخ ١٨ ذى‌قعده ١٣۵۶ق. در كوفه منتشر شد و تا نُه سال، كار انتشار آن به طور پراكنده ادامه داشت.
الغرى
الغری، مجله‌اى اجتماعى براى عموم مخاطبان بود كه ۳۰ سال انتشار آن ادامه داشت و دوره‌هاى رونق و ضعف متعددى را تجربه كرد. ۱۰ سال نخست، انتشار آن به شكل منظم و بدون يك روز تأخير بود؛ اما اين روش چندان نپاييد و در سال‌هاى بعد، تقدم و تأخرهاى فراوان در نشر آن پيش آمد، تا آن‌جا كه گاه تنها به مناسبت‌هاى خاص منتشر ميشد و گاه چندين شماره در يك جلد به چاپ می‌رسید.
المثل العليا
این مجله، هفته‌نامه‌اى علمى، ادبى و اجتماعى به صاحب امتيازى و سردبيرى كاظم الكيشوان و مديرمسئولى محمد عجينه بود. شماره اول آن در ٢٣ رمضان ١٣۶٠ق. چاپ شد و تا شش شماره ادامه يافت.
العدل الاسلامى
این مجله، دوهفته‌نامه‌اى علمى، ادبى و فرهنگى بود كه دو بار در ماه منتشر ميشد. صاحب امتياز سردبير و مدير مسئول آن محمدرضا الكتبى بود. نخستين شمارۀ آن در ١۵ ربيع‌الاول ١٣۶۵ق. منتشر شد. عمر اين مجله سه سال بيشتر نبود و آخرين شمارۀ آن در رجب ١٣۶٨ق. به چاپ رسيد.
البيان
البیان، هفته‌نامه‌اى ادبى-اجتماعى بود كه موقتاً دو بار در ماه منتشر ميشد. سردبير و مدير مسئول آن على الخاقانى بود. اين هفته‌نامه چهار سال منتشر شد و تاريخ چاپ نخستين شماره آن، اول شعبان ١٣۶۵ق. و آخرين شماره آن (٨۴-٨۵) ٩ رمضان ١٣۶٩ق. بود.
الدليل
این مجله، ماهنامه‌اى علمى، ادبى و اجتماعى بود كه صاحب امتياز آن موسى الاسدى، سردبيرش عبدالهادى الاسدى و مدير مسئولش محمدرضا السيد سلمان بود. نخستين شماره آن، در ذى‌قعدۀ ١٣۶۵ق. منتشر شد و تا ده شماره ادامه يافت و سپس به سبب مشكلات مالى، انتشار آن متوقف شد.
البذره
البذره، نشريه‌اى مدرسه‌اى بود كه توسط گروه برادرى طلاب، در انجمن نشر، در نجف، بدون ذكر نام صاحب امتياز و مدير مسئول منتشر ميشد؛ولی پس از آن‌كه از اين گروه خواسته شد تا براى نشريۀ خود صاحب امتياز و مدير مسئول معرفى كنند.[یادداشت ۱] در سال دوم انتشار، هادى فياض به عنوان صاحب امتياز و وزير انجم به عنوان مدير مسئول معرفى شدند. نخستين شماره آن در اول ربيع‌الثانى ١٣۶٧ به چاپ رسيد و در سال سوم تنها يك شماره به مناسبت كنگرۀ ابن‌سينا، درباره آن دانشمند بزرگ منتشر گرديد و سپس بعد از پانزده سال توقف، دوباره در چرخۀ نشر قرار گرفت، اما بعد از پنج شماره، براى هميشه تعطيل شد.
٢٢. الشعاع
هفته‌نامه‌اى علمى و فرهنگى براى عموم كه در آغاز دو بار در ماه منتشر ميشد. صاحب امتياز آن عبدالهادى العصامى بود. نخستين شماره آن در رجب ١٣٨٧ منتشر شد و ٢٩ شماره از آن تا سال ١٣٨٩ به چاپ رسيد، اما سبب مشكلات مالى از انتشار بازماند.
٢٣. العقيده
هفته‌نامه‌اى سياسى، علمى و ادبى كه دو بار در ماه منتشر ميشد و صاحب امتياز و سردبير آن فاضل الخاقانى و مدير مسئولش عيسى الشيخ راضى بود و پس از او، محمدحسين المحتصر ادارۀ امور مجله را بر عهده گرفت. شمارۀ اول آن در يكم ذى‌حجه ١٣۶٧ به چاپ رسيد و طى دو سال ٣٠ شماره از آن منتشر شد؛ البته در پنج شمارۀ آخر، رويكرد مجله فقط سياسى شد.
٢۴. لواء الوحدة الاسلامية
ماهنامۀ دينى - فرهنگى «جمعيت وحدت اسلامى» در نجف اشرف بود. سردبير آن عبدالرسول آل كاشف‌الغطاء بود. شماره نخست مجله در ٢٣ شوال ١٣۶٨ در بغداد منتشر شد. در مدت پنج سال انتشار (البته با يك سال توقف) به طور نامنظم و گاه به صورت ويژه‌نامه به چاپ ميرسيد. پس از يك سال توقف انتشار، نام مجله به «صوت الوحدة الاسلامية» تغيير يافت.
٢۵. النجف
هفته‌نامه‌اى علمى، ادبى و دينى براى عموم كه موقتاً در نيمۀ هر ماه منتشر ميشد. صاحب امتياز و سردبير آن هادى فياض بود. نخستين شماره آن در ٢٧ ربيع‌الاول ١٣٧۶ انتشار يافت. عمر اين مجله، يازده سال بود و آخرين شمارۀ آن در شوال ١٣٨٧ به چاپ رسيد.
٢۶. النشاط الثقافى
ماهنامه‌اى براى نشر فرهنگ عمومى كه «جمعية التحرير الثقافي» در نجف آن را منتشر ميكرد. سردبيرى مجله را عبدالغنى الخضرى و مديريت آن را مرتضى الحكمى بر عهده داشتند. از ١٧ ربيع‌الثانى ١٣٧٧ تا ٢۵ ربيع‌الاول ١٣٧٨ ده شماره از آن منتشر شد و سپس به سبب مشكلات مادى از انتشار بازماند، اما در سال ١٣٨٢ بار ديگر به جرگۀ مطبوعات بازگشت؛ هرچند تا دو شماره بيشتر دوام نياورد و توقيف شد.
٢٧. الحوزه
هفته‌نامه‌اى دينى به صاحب امتيازى رياض حمزه شيرعلى كه از سال ١٣٧۶ تا ٢۴ ١٣٧٧ شماره آن منتشر شد.
٢٨. المعارف
نشريه‌اى با موضوعات علمى، ادبى، تاريخى و اجتماعى كه به صاحب امتيازى و رياست محمدحسن آل‌طالقانى منتشر ميشد. نخستين شماره آن در جماديالاول ١٣٧٨ در نجف به چاپ رسيد و انتشار آن تا ٧ رمضان ١٣٨٢ ادامه يافت.
٢٩. الاضواء
نشريه‌اى اسلامى با رويكرد تعميم فرهنگ دينى كه ماهانه توسط عده‌اى از طلاب علوم دينى در نجف اشرف تهيه و چاپ ميشد. عمر اين مجله از شعبان ١٣٧٨ تا ربيع الاول سال ١٣٨۶ بود.
٣٠. اسلام
در شماره نخست خود كه در ذى‌قعدۀ ١٣٨٣ زير نظر «دارالاضواء» در نجف، چاپ شد، نام «نشرة اسلامية» بر روى آن درج شده بود. از شماره سوم (چاپ شده در محرم‌الحرام ١٣٨۴) با نام ماهنامۀ دينى - علمى معرفى گرديد. صاحب امتياز اين نشريه كاظم الحلفى بود كه تا ١٢ شماره و به زبان فارسى آن را تهيه و چاپ كرد.
٣١. العدل
هفته‌نامه‌اى ادبى براى عموم كه صاحب امتيازى و سردبيرى آن را سيد ابراهيم السيد احمد الفاضلى بر عهده داشت. انتشار اين هفته‌نامه در عمر چند سالۀ خود، از ١٢ ذى‌قعدۀ ١٣٨٢ تا ٢۵ رمضان ١٣٩٠، چندين بار متوقف شد. در سال ١٣٨۵ سردبيرى آن به عبدالهادى العصامى واگذار گرديد.
٣٢. الايمان
مجله‌اى دينى، تاريخى و ادبى كه صاحب امتياز و سردبير آن موسى اليعقوب بود. از سال ١٣٨٣ تا ١٣٨٨، سى شماره از اين مجله به چاپ رسيد.
٣٣. الكلمه
اولين مجله‌اى كه به ادبيات جديد و روز پرداخت و صاحب امتياز آن حميد المطبعى بود. اين مجله در دو سال اول انتشار به صورت مجموعه گفت‌وگوها درباره ادبيات روز منتشر ميشد، اما بعدها به شكل يك مجله، كار خود را از سال ١٩۶٨م آغاز كرد و تا ١٩٧٠ انتشار آن ادامه يافت.
نشريات متفرقه
آنچه گذشت، مرورى بر تاريخ آن دسته از مطبوعات نجف بود كه رسما جزو مطبوعات بودند. در اين ميان نشريه‌هاى ادوارى ديگرى نيز با همان اهداف در نجف اشرف منتشر ميشد كه هر چند رسميت نداشتند، اما تأثيرى قابل توجه در دعوت و اصلاح و نشر علم و دانش از خود بر جاى گذاشتند. در اين قسمت، برخى از اين نشريات را معرفى ميكنيم:
التوجيه:
نشريه‌اى كه توسط عده‌اى از طلاب مدرسۀ امام كاشف الغطاء در نجف اشرف تهيه ميشد. از سال ١٣٧۵ تا ١٣٧٧، هشت شماره از اين نشريه چاپ و توزيع شد.
الذكرى:
نشريه‌اى دينى به همت گروهى از طلاب «مدرسة النجف الدينيه» .
دراسات اسلاميه:
سلسله كتاب‌هايى از «جامعة النجف الدينية» در نجف اشرف كه با موضوع انديشۀ اسلامى چاپ و منتشر ميشد. از اين مجموعه تنها سه مجلد انتشار يافت و آن‌گاه به صلاحديد مسئولان، چاپ آن متوقف گرديد.
رسالة النجف:
مجموعۀ انديشه براى عموم كه در ده شماره توسط نورى محمد تهيه و چاپ ميشد و به سبب مشكلات مالى متوقف گرديد.
جيلى:
گاهنامۀ ادبى، زير نظر حسنون الخفاجى و رضا الأعرجى منتشر ميشد.
الجامعة:
با عنوان ماهنامۀ دينى، با موضوع آداب و علوم و اجتماع كه ارگان رسمى مؤسسۀ شيخ على كاشف الغطاء در نجف به شمار ميرفت. سردبير مجله سيد كاظم الكفائى، مدير كل سابق مؤسسۀ مذكور بود.
عبقر:
با عنوان بهترين گاهنامه‌اى كه «ندوة عبقر الادبيه» منتشر ميكند، شناخته ميشد اين ندوه به صورت نشست‌هاى هفتگى برگزار ميشد و عده‌اى از جوانان ادب دوست و اُدبا در آن شركت ميكردند.
نشريات مدرسه‌اى «دورۀ دبيرستان»
اين مدارس در شهر نجف، در سير تكامل مطبوعات نقش بارزى ايفا ميكردند و
نشريات متعددى را تهيه و تدارك ميديدند كه طول مدت انتشارشان متفاوت بود: بعضى از آن نشريات همچون «اقلام الطلبه» بيش از پنج سال منتشر شدند، بعضى كمتر، همچون «افكار الطبه» و بعضى تا يك سال، همچون «اليراع» و «المواهب» و «البراعم» و «اليافعون» .
نشريات مدرسه‌اى «دورۀ ابتدايى»
آن تحرك و نشاط مطبوعاتى كه در دورۀ دبيرستان وجود داشت، در بعضى از مدارس ابتدايى نيز ديده ميشد و باعث شد تا نشريات متعددى با موضوعات مختلف در سطح ابتدايى انتشار يابد. از جملۀ آن نشريات، به اين موارد ميتوان اشاره كرد: المواهب، العلم، التهذيب، الطرائف، روضة العصمة، صوت المحمدية، فلسطين صدى التهذيب، الخنساء.
مطبوعات غير نجفى در نجف
از آن‌جا كه نقش مطبوعات نجف، نقش بارزى بود و حركت مطبوعاتى در آن شهر در اوج قرار داشت و مردان قلم و انديشه در آن فراوان يافت ميشدند، بعضى از نويسندگان بلاد ديگر بر آن شدند تا مجلات و نشريات خود را در نجف به طبع رسانند، كه طبعاً امكانات بيشترى نيز در اختيارشان قرار ميگرفت. نشرياتى چون: الحكمه، الفيحاء التوحيد، صوت الاخلاص، الفرات (از شهر حله) الشرق، القدره، الاخلاق و الآداب (از كربلا) الطب البيطرى، الرسالة والفكر (از ديوانيه) الارشاد و الموعظه (از كوفه) اللواء، الامانى (از ناصريه)
پانوشت
- ↑ چون بيشتر، شبيه يك مجله بود و عده‌اى از نويسندگان بزرگ در آن مطلب مي‌نوشتند.