چاه تفله
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | عُسفان، اصفهان. |
| اطلاعات جغرافیایی | |
| مکان | در عسفان، در ۸۰ کیلومتری مکه. |
| باورها و آیین‌ها | |
| بزرگ‌داشته شده نزد | مسلمانان |
| ویژگی یاد شده در متون مذهبی | متبرک شدن چاه توسط حضرت محمد(ص). |
| باورها | متبرک و شیرین شدن آب چاه توسط امام علی(ع). |
| وقایع تاریخی | سخن گفتن حضرت محمد(ص) در کنار این چاه در جریان غزوه بنی‌لحیان. |
|
| |
چاه تَفله یا عُسفان یا اصفهان، چاهی متبرک در عسفان، در ۸۰ کیلومتری مکه است، که در مسیر حج قرار گرفته و یکی از توقفگاههای حج‌گزاران بوده است. این چاه، امروزه نیز وجود دارد.
به گفته نویسندگان معاصر، حضرت محمد(ص)، از آب این چاه نوشیده و آن را با آب دهان خود متبرک کرده است. به گفته برخی نیز، آب این چاه بر اثر متبرک شدن آن توسط امام علی(ع) شیرین شده است.
نام
از چاه تفله، گاه با نام بئر عسفان نیز یاد شده است.[۱] به گزارش فراهانی (م.۱۳۳۱ق)، عجم‌ها آن را بئر اصفهان نیز خوانده‌اند،[۲] که می‌تواند ناشی از تلفظ فارسی‌زبانان باشد.
مکان
چاه تفله، در منطقه عُسْفَان، در سه راهی مکه، مدینه و جده، و در ۸۰ کیلومتری مکه قرار دارد.[۳] این چاه که گویا به سبب متبرک شدن به آب دهان حضرت محمد(ص) بدین نام خوانده شده است، در مسیر حج قرار دارد و یکی از منازل و توقفگاههای حاجیان بوده است؛[۴] از این رو، گاه نام این چاه بر این توفقگاه نیز اطلاق می‌شد.[۵]
تبرک
از چاه تفله در حوادث دوره حضرت محمد(ص) سخنی به میان نیامده است، تنها برخی از نویسندگان معاصر[۶] و نیز سفرنامه‌نویسان[۷] از توقف پیامبر در سفری جنگی در کنار این چاه سخن گفته‌اند. در این سفر که با نام غزوه بنی‌لحیان در سال ششم[۸] و به نقلی پنجم هجری[۹] و برای انتقام شهیدان رجیع انجام شد، پیامبر به سوی عسفان سکونت‌گاه قبیله بنی‌لحیان حرکت کرد[۱۰] و پس از حضور در عسفان در کنار این چاه توقف کرد. در این گزارش، از شیرین شدن آب چاه پس از آنکه وی از آن نوشید و آن را با آب دهان خود متبرک کرد، سخن گفته شده است. از این رو، تفله مورد توجه مسلمانان و به خصوص حاجیانی که از این مسیر به حج می‌رفتند، قرار گرفت و برای تبرک از آب آن می‌نوشیدند. ویژگی‌های این چاه سبب گردید تا مورد توجه بسیاری از سفرنامه‌نویسان قرار گیرد.[۱۱]
برخی سفرنامه نویسان از حضور امام علی(ع) در کنار چاه و شیرین شدن آب آن در اثر متبرک شدن توسط وی گزارش داده‌اند.[۱۲]
پیشینه
رفعت پاشا (م.۱۳۵۳ق) در بازدید از این چاه، آن را ساخته شده از سنگ‌های سیاه، قطر دیوارش را یک و نیم متر، و فاصله سطح آب تا دهانه چاه را در زمان کمی آب ۱۶٫۵ متر و در زمان زیادی آب حدود ۱۰متر دانسته است. وی همچنین توصیفاتی از نحوه استخراج آب با دلو توسط ساقیان آورده است.[۱۳]
بلادی از نویسندگان معاصر، در بازدید خود از این چاه، دهانه آن را بزرگ و آب آن را پاکیزه و گوارا خوانده است. به گفته وی، آب این چاه زیاد است و با آنکه از آب آن به عنوان هدیه به مکه و جدّه برده می‌شود هرگز دچار کمبود نمی‌شود.[۱۴]
پانویس
- ↑ حسن المحاضره، ج2، ص267؛ التاریخ القویم، ج2، ص317؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج2، ص200.
- ↑ سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، ص215.
- ↑ معجم المعالم الجغرافیه، ص 208؛ اتحاف الوری، ج4، ص 34، «پاورقی».
- ↑ حسن المحاضره، ج2، ص267؛ التاریخ القویم، ج2، ص332؛ سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، ص215.
- ↑ موسوعه مرآة الحرمین، ج5، ص155.
- ↑ التاریخ القویم ج2، ص333؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج5، ص155.
- ↑ سفرنامه فرهاد میرزا، ص194؛ مرآة الحرمین، ج2، ص200؛ سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، ص215.
- ↑ الطبقات، ج2، ص78؛ التنبیه و الاشراف، ص218
- ↑ تاریخ خلیفه، ص45؛ معجم البلدان، ج4، ص121
- ↑ تاریخ خلیفه، ص45.
- ↑ الرحله الورثیلانیه، ج1، ص425؛ سفرنامه فرهاد میرزا، ص194.
- ↑ سفرنامه سیف الدوله ص136.
- ↑ مرآة الحرمین، ج2، ص200.
- ↑ فرهنگ اعلام جغرافیایی، ص64.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل چاه تفله.
- اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد ( -۸۸۵ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۸ق.
- التاریخ القویم، محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
- تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط ( -۲۴۰ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
- التنبیه و الاشراف، علی بن الحسین المسعودی ( -۳۴۶ق.)، بیروت، دارالصعب، بی‌تا.
- حسن المحاضره فی اخبار مصر و القاهره، عبدالرحمن بن ابی‌بکر السیوطی (۸۴۹-۹۱۱ق.)، به کوشش خلیل المنصور، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- الرحلة الورثیلانیة، حسین بن حمد الورثیلانی ( - ۱۷۷۹م.) قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، ۱۴۲۹ق.
- سفرنامه سیف الدوله، سلطان محمد سیف الدوله (قرن ۱۴ق.)، تهران، نشر نی، ۱۳۶۴ش.
- سفرنامه فرهاد میرزا (ه‍دای‍ه ال‍س‍ب‍ی‍ل و ک‍ف‍ای‍ه ال‍دل‍ی‍ل)، فرهاد میرزا معتمد الدوله، تصحیح غلام رضا طباطبایی، تهران، علمی، ۱۳۶۶ش.
- سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، محمد حسین فراهانی (قرن ۱۴ق)، به کوشش گلزاری، تهران، فردوسی، ۱۳۶۲ش.
- الطبقات الکبری، محمد بن سعد ( -۲۳۰ق.)، بیروت، دارالصادر، ۱۴۰۹ق.
- فرهنگ اعلام جغرافیایی، محمد محمد حسن شراب، ترجمه شیخی و نعمتی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۳ش.
- مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت باشا ( -۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
- معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله الحموی ( -۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
- معجم المعالم الجغرافیه فی السیرة النبویه، عاتق بن غیث البلادی ( - ۱۴۳۱ ق.)، مکه، دار مکه، ۱۴۰۲ق.
- موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری باشا ( -۱۲۹۰ق.)، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.