وقوف در عرفات
وقوف در عرفات به معنای ماندن در صحرای عرفات بوده و دومین عملِ واجبِ حج است. بر پایه فقه شیعه، واجب است حج‌گزار در روز نهم ذی‌الحجه، از ظهر تا غروب شرعی در عرفات بماند. این وقوف به مقداری که ماندن در آنجا (اگر چه به مدت کوتاه) صدق کند، رکن حج است.
روزه گرفتن در این روز، برای کسی که در دعا خواندن ضعف پیدا نکند مستحب است. توبه، خواندن دعاهایی خاص و دعای امام حسین(ع) در روز عرفه از این عمل است. بنا بر روایات، زمان و مکان وقوف در عرفات، همان زمان و مکانی است که توبه حضرت آدم(ع) پذیرفته شد.
در مذاهب چهارگانه اهل سنت نیز، زمان این عمل، روز عرفه دانسته شده؛ البته در زمان دقیق آن بین این مذاهب اختلاف است.
مفهوم‌شناسی
«وقوف» در لغت به معنای ایستادن و توقف کردن است و در اصطلاح حج، به ماندن در مکانی خاص گفته می‌شود.
«وقوف در عرفات»، به معنای «ماندن در عرفات» بوده و دومین عملِ واجبِ حج است.
پیشینه
.png)
بر پایه گزارش‌های تاریخی، در همه دوره‌ها، پیروان دین‌هایی که حج را واجب می‌دانستند، به هنگام حج در عرفات وقوف می‌کردند. در دوره جاهلی نیز، گروهی از جرهمیان به پیروی از حضرت ابراهیم(ع) در عرفات وقوف می‌کردند.[۲]
برخی قبیله‌های قریش و ساکنان مکه، از وقوف در عرفات خودداری می‌کردند.[۲] حضرت محمد(ص) حتی پیش از هجرت از مکه به مدینه، با قریش وقوف نکرده، بلکه با مردم در عرفات وقوف می‌کرد.[۳]
اهمیت
وقوف در عرفات یکی از ارکان حج تمتّع است و اگر انجام نشود، حج باطل می‌شود. در روایات، اصل و حقیقت حج، عرفات دانسته شده است.[۴] در برخی روایات نیز، از وقوف در عرفات به حج اکبر تعبیر شده است.[۵]
بر پایه روایات، وقوف در عرفات در حقیقیت، ایستادن پیش روی خدا است و از بزرگترین گناهان آن است که کسی در عرفات حاضر شود و گمان کند خدا او را نیامرزیده است.[۶]
احکام
وقوف در عرفات از ظهر روز نهم ذی‌الحجه تا غروب، واجب است.
این وقوف به مقداری که ماندن در آنجا (اگر چه به مدت کوتاه) صدق کند؛ رکن حج نیز بوده و اگر انجام نشود حج باطل می‌شود.
زمان
بر پایه فقه شیعه، زمان وقوف در عرفات، از ظهر روز نهم ذی‌الحجه (عرفه) تا غروب شرعی است، که حج‌گزار این مدت را به‌طور کامل باید در آنجا بماند؛ از این رو، لحظه‌ای پیش از ظهر شرعی تا لحظه‌ای پس از غروب باید باشد تا یقین کند تمام وقت را در عرفات بوده است.
اگر کسی از روی عمد، دیرتر به عرفات وارد شود گناه کرده و چنانچه زودتر برود، افزون بر گناه، یک شتر کفاره هم بر او واجب می‌شود.
به باور حنبلی‌ها زمان وقوف در عرفات، از فجر روز نهم ذی‌الحجه تا فجر روز عید قربان است. حنفی‌ها و شافعی‌ها وقت آن را از زوال روز نهم تا فجر روز عید قربان دانسته‌اند. مالکی‌ها زمان واجب وقوف در عرفات را از زوال روز نهم تا غروب خورشید می‌دانند.[۷]
مکان
مکان وقوف در عرفات، صحرای عرفات است، هرجای آن که باشد. امروزه محدوده عرفات با تابلوهای زردرنگ مشخص شده که سمت بیرونی آن نوشته شده: «بدایة عرفات» (آغاز عرفات) و سمت درونی آن نوشته شده: «نهایة عرفات» (پایان عرفات). زائران نباید از این محدوده بگذرند.
اگر کسی بخشی از وقت را بیرون عرفات باشد و دوباره به عرفات برگردد، هرچند گناه کرده، وقوف او اشکال ندارد.
اختیاری و اضطراری
بر پایه فقه شیعه، کسانی که عذری ندارند باید تمام وقت (از ظهر تا غروب) در عرفات باشند که وقوف در این مدت را «وقوف اختیاری» می‌گویند. کسانی که عذری دارند و نمی‌توانند روز عرفه به عرفات بروند، یا به جهتی به وقوف اختیاری نرسیدند، باید بخشی از شب عید قربان را در عرفات بمانند که وقوف در این مدت را «وقوف اضطراری» می‌گویند.
مستحبات
برخی از مستحبات وقوف در عرفات چنین‌اند:
- روزه گرفتن (برای کسی که در دعا خواندن ضعف پیدا نکند)؛
- با طهارت بودن در حال وقوف؛
- غسل (بهتر است نزدیک به ظهر باشد)؛
- وقوف در سمت چپ جبل الرحمه (برای کسانی که از سمت مکه می‌آیند)؛
- وقوف در پایین کوه و در زمین هموار.
آداب
برخی از آداب وقوف در عرفات چنین است:
- اعتراف به گناه نزد خدا و درخواست توبه؛[۸]
- خواندن دعاهایی که وارد شده است؛[۹] مانند دعایِ «أللّهُمَّ اجْعَلنی مِمَّنْ رَضیتَ عَملَه وأطَلْتَ عُمرَه وأَحْیَیتَهُ بَعدَ الموتِ حَیاةً طَیبةً؛ خدایا! ن را در زمره آن بندگانت قرار بده که از اعمالشان خشنود گشتی و عمرشان را دراز کردی و برای پس از مرگشان زندگی پاک و شیرینی آماده کرده‌ای».[۱۰]
- خواندن دعای امام حسین(ع) یا دعای امام سجاد(ع) در روز عرفه.
فلسفه
بنا بر روایتی از امام علی(ع)، وقوف در عرفات که خارج از حرم مکی است واجب شد، زیرا مهمان خدا باید بیرون دروازه، آنقدر تضرّع کند تا لایق ورود به حرم شود.[۱۱]
بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، زمان ظهر تا غروب آفتابِ روز نهم ذی‌الحجه (زمانی که بر حاجیان، وقوف در آن واجب است)، همان زمانی است که حضرت آدم(ع) توبه کرد و توبه او پذیرفته شد.[۱۲] بر پایه روایتی دیگر، مکانی که توبه حضرت آدم(ع) پذیرفته شد، عرفات بوده است.[۱۳]
مراسم برائت از مشرکان
مراسم برائت از مشرکان، صبح روز عرفه در محل بعثه رهبر جمهوری اسلامی ایران، در صحرای عرفات، با شعارهایی مانند «مرگ بر اسرائیل»، «مرگ بر آمریکا»، «یا ایها المسلمون اتّحدوا اتّحدوا»، و «تفرقه و اختلاف پیروی از شیطان است» از سوی حاجیان ایرانی و غیر ایرانی آغاز می‌شود و در ادامه، سرپرست حاجیان ایرانی، پیام رهبر جمهوری اسلامی ایران را می‌خواند.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «جبل عرفة أثناء موسم الحج السنوي»، المکتبة الرقمیة العالمیة.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ حج در اندیشه اسلامی، ص۲۳۴، به نقل از: اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۱۱۷.
- ↑ حج در اندیشه اسلامی، ص۲۳۵، به نقل از اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۱۹۵.
- ↑ مستدرک الوسائل، ج١٠، ص٣۴.
- ↑ الکافی، ج۴، ص٢۶۵.
- ↑ الکافی، ج۴، ص۵۴١، ح٧؛ نگاه کنید به: المراقبات، ج۲، ص۲۲۵.
- ↑ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج١٠، ص ٣٣؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص۵٩٩ - ۵٩٧؛ الخلاف، ج١، ص ۴۵٣؛ فقه السنه، ج۱، ص۵۲۲؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج۱، ص۳۷۸؛ الخلاف، ج۱، ص۴۵۳؛ تذکرة الفقها، ج ٨ ، ص١٧٧؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۸۷، به نقل از: مناسک محشی، صص ٣٨٧ - ٣٨۴؛ جامع‌الخلاف و الوفاق، ص٢٠٨.
- ↑ مصباح‌الشریعة، ص۹۲؛ المحجة البیضاء، ج۲، ص۲۰۷.
- ↑ نگاه کنید به: حج و عمره در قرآن و حدیث، ص۳۹۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج١٠، ص١۵.
- ↑ جرعه‌ای از صهبای حج، ص۲۰۳، به نقل از: الکافی، ج۴، ص۲۲۴.
- ↑ وسائل الشیعة، ج١٣، ص۵۵٠.
- ↑ علل الشرائع، ج٢، ص۴٠٠.
- ↑ حج27، ص324؛ حج25، ص294-301؛ حج29، ص162-172.
منابع
- بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق.
- جرعه‌ای از صهبای حج، عبدالله جوادی آملی، تهران، مشعر، ۳۸۶ش.
- حج25: رضا مختاری، تهران، مشعر، 1384ش.
- حج27 گزارشی از حج‌گزاری 1427ق./ 1385ش.: حسن مهدویان.
- حج29: حجت الله بیات و سید حسین اسحاقی، تهران، مشعر، 1388ش.
- حج و عمره در قرآن و حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
- درآمدی بر فقه مقارن، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش.
- علل الشرائع، شیخ صدوق، قم، انتشارات مکتبة الداوری، بی‌تا.
- فقه السنه، السّید سابق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۹ق.
- الکافی، ثقة الاسلام کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش.
- کتاب الخلاف فی الفقه، شیخ طوسی، تهران، ۱۳۷۷ش.
- المحجّة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، مولی محسن فیض کاشانی، بیروت: ۱۴۰۳، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- المراقبات (اعمال السنة)، میرزا جواد ملکی تبریزی، ترجمهٔ میرزا حکیم خسروانی، تهران: بی‌تا، انتشارات فقیه.
- مستدرک الوسائل، محدث نوری، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.
- مصباح الشریعة ومفتاح الحقیقه، منسوب به امام ششم حضرت صادق علیه السلام ، تهران: ۱۳۶۰، انجمن اسلامی حکمت و فلسفهٔ ایران.
- وسائل الشیعه الی تحصیل الشریعه، محمدبن الحسن الحرّ العاملی، تحقیق مؤسسة آل البیت، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۹ق.
- «جبل عرفة أثناء موسم الحج السنوي»، المکتبة الرقمیة العالمیة، بایگانی شده از اصلی، تاریخ بازدید مطلب: ۱۶ تیر ۱۳۹۹.