مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:M-mohammad در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۹۷ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی مجدالملک مُشَیِّدالدوله براوستانی قمی |
| لقب | مجدالملک، مجدالدوله، مُشَیِّدالدوله |
| زادگاه | ایران، قم |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| منصب | وزیر عهد سلجوقیان |
| تاریخ درگذشت | 492ق. |
| محل درگذشت | ایران، زنجان |
| آرامگاه | کربلا |
بَراوِسْتانی، مجدالملک وزیر شیعی عهد سلجوقیان و سازنده گنبد بقیع امامان معصوم (علیهم‌السلام) است.
نام کامل وی شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی مجدالملک مُشَیِّدالدوله براوستانی قمی می‌باشد.
وی در دوران ملکشاه سلجوقی نائب شرف‌الملک خوارزمی و مستوفی کل بوده است که بعدا جای او را گرفته و لقب مجدالملک یا مجدالدوله را دریافت کرده است.
او در 490ق وزیر سلطان سلجوقی گردید و تا سال 492ق با زبیده خاتون همسر سلطان بر امور کشور مستولی بود.
او تشیع خود را اظهار می‌کرد و به علویان یاری می‌رساند و با سیاست‌های خود توانست اتحاد بین شیعه و سنی را ایجاد کند.
از خدمات او ساخت بقعه امامان معصوم، چهار طاق عثمان بن مظعون، بقعه عبدالعظیم حسنی، بازسازی حرم کاظمین و دیگر آثار را می‌توان نام برد.
نسب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی، وزیر شیعی[۱] برکیارق سلطان سلجوقی (حک: 485-498ق.) از براوستان، یکی از روستاهای قم، برخاست.[۲] این نسبت در منابع به تصحیف، براوشتانی،[۳] اردستانی،[۴] بلاسانی[۵] و شکل‌های دیگر[۶] آمده است.
نیابت شرف‌الملک[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شمس‌الدین براوستانی قمی در دوران ملکشاه سلجوقی (حک: 465-485ق.) نیابت شرف‌الملک خوارزمی را بر عهده داشت که مستوفی کل (حسابدار کل) بود. سپس جای او را گرفت و لقب مجدالملک یا مجدالدوله یافت.[۷] وی لقب مُشَیِّدالدوله را نیز داشت.[۸] از آن‌جا که حسابدار خزانه سلجوقی بود، به او مستوفی هم می‌گفتند.[۹] مجدالملک پیشتر در گنجه آذربایجان، نایب و کاتب سلطان محمّد سلجوقی شده بود.[۱۰]
او در اوج قدرت خواجه نظام‌الملک شافعی (وزیر اعظم)، نزد سلطان ملکشاه سلجوقی مقامی والا داشت. هنگامی که نوه نظام‌الملک، حاکم مرو، با نماینده سلطان اختلاف پیدا کرد و زندانی شد، سلطان، مجدالملک را نزد نظام الملک فرستاد و رفتار نوه‌اش را به او یادآور شد و تهدیدش نمود.[۱۱]
وزارت سلطان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مجدالملک از حمایت زبیده، همسر سلطان سلجوقی، که از مخالفان نظام‌الملک بود، بهره داشت.[۱۲]
بر پایه گزارشی، مجدالملک همراه برخی از صاحب منصبان آن عصر، در مخالفت با خواجه نظام‌الملک، شاه را به او بدبین کرد.[۱۳]
مجدالملک پس از کشته شدن خواجه نظام‌الملک و قدرت یافتن برخی فرزندان او از جمله عزالملک (487ق.) و فخرالملک و مؤیدالملک، تا مدتی از حکومت و سیاست کناره گرفت و در اصفهان گوشه‌گیری اختیار کرد.[۱۴] آن‌گاه که فخرالملک به وزارت رسید، به دلیل ناتوانی و ناشایستگی وی، همه امور به دست مجدالملک که ریاست استیفای برکیارق را داشت، اداره می‌شد.
در 490ق. برکیارق فخرالملک را برکنار کرد و مجدالملک را وزارت داد و او تا 492ق. به همراه زبیده خاتون بر امور کشور مستولی بود[۱۵] و قدرتمندی‌اش رشک مخالفان را برانگیخت.
علت و نحوه کشته‌شدن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مجدالملک متهم به ارتباط با اسماعیلیه الموت بود. این اتهام در دشمنی‌های مؤیّدالملک ریشه داشت.[۱۶] برخی بر آنند که کشته شدن مجدالملک به سبب گسترش قدرت او و تحکم‌هایش بر امیران بوده است.[۱۷]
مجدالملک به دست سپاهیان شورشی و به رغم میل سلطان برای نجات وی،[۱۸] در زنجان[۱۹] به سال 492ق. در 51 سالگی قطعه قطعه شد[۲۰] و بدنش را به اصفهان فرستادند و در آن‌جا دفن کردند.[۲۱]
محل دفن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در گزارش‌ها آورده‌اند که وی همیشه کفنی حاوی تربت امام حسین(ع)[۲۲] را که از مکه برایش آورده بودند،[۲۳] همراه داشت.[۲۴] بعدها پیکر او را به کربلا بردند و کنار مرقد حسینی به خاک سپردند.[۲۵]
خصوصیات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مجدالملک را فردی دیندار، مخالف ظلم و خونریزی،[۲۶] انجام‌دهنده کارهای خیر، و اهل نماز و روزه و شب‌بیداری دانسته‌اند.[۲۷] او تشیع خود را اظهار می‌کرد و به علویان بسیار یاری می‌نمود و در عین حال، صحابه پیامبر(ص) را به نیکی یاد می‌کرد.[۲۸]
او از مستوفیان فاضل و کاردان آن عهد به شمار می‌رفت و در حفظ قانون، اداره دیوان‌ها و ضبط حساب توانا بود. فضلا و شاعران را اکرام نموده، به آنان بخشش می‌کرد[۲۹] و شاعران هم او را مدح گفتهاند.[۳۰]
بزرگ‌‌داشت دانشوران اهل‌سنت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
وی دانشوران اهل‌سنت را گرامی می‌داشت و با آن‌ها رابطه‌ای نیکو داشت.[۳۱] از جمله به عمادالدین، بزرگ شافعیان بغداد، و ابوحامد غزالی (م. 505ق.) عنایت داشت.[۳۲] همچنین ابوالحسن طبری معروف به هراس، فقیه شافعی و از اصحاب امام الحرمین جوینی، از التفات مجدالملک بهره می‌برد.[۳۳]
ایجاد سازگاری بین شیعه و سنی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مجدالملک با سیاست و کیاست توانست میان شیعه و سنی سازگاری برقرار کند. او مانع شتم و لعن خلفا شد.[۳۴] کتمان نمی‌توان کرد که در دوران وزارت وی، بر قدرت شیعیان افزوده شد و آنان کمتر تقیه کردند.[۳۵]
آثار مجدالملک در حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]
عبدالجلیل رازی در پاسخ نویسنده سنی کتاب بعض فضائح الروافض که مجدالملک را به اعتقاد نادرست متهم کرده، به دفاع از وی پرداخته و کارهای نیک او را در حرمین یادآور شده و به تصریح آورده که هنوز آثار خیر مجدالملک در حرمین مکه و مدینه و مشاهد امامان معصوم، آشکار و باقی است.[۳۶]
بقعه امامان معصوم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از آثار خیر وی، ساختمان بقعه امامان معصوم: در بقیع از جمله گنبد امام حسن مجتبی(ع) و بقاع امامان سجاد و باقر و صادق: و عباس بن عبدالمطلب[۳۷] است.[۳۸]
آورده‌اند که پیشتر یکی از معماران فرستاده مجدالملک، به دست امیر مدینه، منظور بن عماره حسینی، به سال 495ق. کشته شد.[۳۹]
بر پایه گزارش برخی منابع معاصر، این بنای مجدالملک واپسین ساخت گنبد اهل بیت در مدینه تا تخریب این بناها به دست آل‌سعود و وهابیان است.[۴۰]
چهار طاق عثمان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چهار طاق عثمان بن مظعون را که اهل سنت مقام عثمان بن عفّان می‌پندارند، مجدالملک ساخته است.[۴۱]
بقعه عبدالعظیم[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از دیگر خدمات وی، ساخت بقعه عبدالعظیم حسنی در ری است.[۴۲]
بازسازی حرم کاظمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نیز در 490ق. حرم کاظمین را بازسازی کرد و بناهای جدیدی به پیرامون آن افزود.[۴۳]
بقعه علی بن باقر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
همچنین وی بنیان‌گذار بقعه علی بن باقر(ع) در مشهد اردهال است.[۴۴]
مساجد بیهق[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پس از زمین لرزه‌ای بزرگ در خراسان، بارو و مساجد بیهق ویران شدند و تا 464ق. همچنان آثار ویرانی آن‌ها برجا بود. نظام‌الملک دستور بنای آن‌ها را در 464ق. صادر کرد. پس از درگذشت سلطان ملکشاه، ارسلان ارغو آن‌ها را ویران نمود و مجدالملک از نو آبادشان کرد.[۴۵]
نام مجدالملک را در زمره وزیران نیکو رفتاری آورده‌اند که به ساختن مدرسه و مسجد اهتمام داشته‌اند.[۴۶]
پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله براوستانى.
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ الکامل، ج10، ص289-290.
- ↑ معجم البلدان، ج1، ص368.
- ↑ اعیان الشیعه، ج3، ص299.
- ↑ بقیع الغرقد، ص295.
- ↑ الکامل، ج10، ص361.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج34، ص134-135؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص482.
- ↑ الکامل، ج10، ص289؛ تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.
- ↑ تاریخ بیهق، ص155؛ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.
- ↑ النجوم الزاهره، ج5، ص162.
- ↑ تعلیقات نقض، ج2، ص722.
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج5، ص220.
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص282.
- ↑ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.
- ↑ تاریخ سلسله سلجوقی، ص96.
- ↑ تاریخ ابن خلدون، ج5، ص37.
- ↑ تعلیقات نقض، ج1، ص271.
- ↑ تاریخ الفی، ج4، ص2608.
- ↑ تاریخ الفی، ج4، ص2608.
- ↑ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.
- ↑ الکامل، ج10، ص289؛ اعیان الشیعه، ج3، ص299؛ تاریخ ادبیات ایران، ج3، ص5.
- ↑ الکامل، ج10، ص282.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج34، ص135.
- ↑ تاریخ الفی، ج4، ص2609.
- ↑ اعیان الشیعه، ج3، ص299.
- ↑ الکامل، ج10، ص299؛ مجالس المؤمنین، ج2، ص460؛ اعیان الشیعه، ج3، ص299.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج34، ص135.
- ↑ تعلیقات نقض، ج1، ص265.
- ↑ الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.
- ↑ تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.
- ↑ تعلیقات نقض، ج1، ص270.
- ↑ شذرات الذهب، ج6، ص15.
- ↑ شذرات الذهب، ج6، ص15.
- ↑ الکامل، ج10، ص291.
- ↑ الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.
- ↑ تاریخ ادبیات در ایران، ج2، ص188.
- ↑ نک: النقض، ص82-84.
- ↑ تعلیقات نقض، ج2، ص719.
- ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص89.
- ↑ الکامل، ج10، ص352؛ تاریخ امراء المدینه، ص241.
- ↑ مدینه‌شناسی، ص341.
- ↑ تعلیقات نقض، ج2، ص719.
- ↑ تاریخ قم، ص123.
- ↑ جولة فی اماکن المقدسه، ص109؛ تاریخ قم، ص520.
- ↑ نور باقر، ص103.
- ↑ الکامل، ج9، ص591.
- ↑ تاریخ بیهق، ص53؛ النقض، ص435.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی.
- اعیان الشیعه: سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف.
- بقیع الغرقد: محمد امین الامینی، تهران، مشعر، 1428ق.
- تاریخ ابن خلدون: ابنخلدون (م. 808ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1391ق.
- تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی: ادوارد براون، ترجمه: مجتبایی و صدری، تهران، مروارید، 1926م.
- تاریخ ادبیات در ایران: ذبیح الله صفا، تهران، فردوس، 1378ش.
- تاریخ اسلام: علی اکبر فیاض، تهران، دانشگاه، 1335ش.
- تاریخ الفی: قاضی احمد تتوی و آصف خان قزوینی (م. 996ق.)، به کوشش طباطبائی مجد، تهران، علمی فرهنگی، 1382ش.
- تاریخ امراء المدینه: عارف عبدالغنی، دمشق، دار کنان.
- تاریخ آل سلجوق در آناطولی: مؤلف ناشناخته، به کوشش جلالی، تهران، میراث مکتوب، 1377ش.
- تاریخ بیهق: علی بن زید البیهقی (م. 565ق.)، دمشق، دار اقرا، 1425ق.
- تاریخ حرم ائمه بقیع: محمد صادق نجمی، تهران، مشعر، 1386ش.
- تاریخ سلسله سلجوقی: فتح بن علی بنداری اصفهانی (م. 643ق.)، ترجمه: جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1356ش.
- تاریخ قم: حسن بن محمد قمی، به کوشش انصاری، قم، کتابخانه نجفی، 1385ش.
- تعلیقات النقض: میر جلال الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، 1358ش.
- جولة فی الاماکن المقدسه: السید ابراهیم الموسوی الزنجانی، بیروت، الاعلمی، 1405ق.
- شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق.
- الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
- مجالس المؤمنین: قاضی نورالله شوشتری (م. 1019ق.)، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1365ش.
- مدینه‌شناسی: سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، 1364ش.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
- النجوم الزاهره: ابن تغری بردی الاتابکی (م. 874ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
- النقض: عبدالجلیل رازی، به کوشش حسینی ارموی، سپهر، 1371ش.
- نور باقر(ع) مروری بر زندگی علی بن باقر(ع): علی محسنی، قم، مشهور، 1383ش.