تحلیلی از غزوه احد، شهدا و مزارات آن (کتاب)
تحلیلی از غزوه احد، شهدا و مزارات آن از آثار پژوهشکده حج و زیارت است. این کتاب سه فصل دارد. در فصل اول ضمن بیان گزارشی از غزوه احد و زمینه و پیامدهای آن، پایداران در غزوه احد یعنی تعداد اندکی از صحابه پیامبر که در کنار پیامبر ماندند و از ایشان دفاع کردند معرفی شده اند. فصل دوم کتاب معرفی ۹۷ تن از شهدای جنگ احد است و فصل سوم به معرفی مزار شهدای احد و روایات فضیلت زیارت آنان اختصاص دارد.
پایداران و فراریان
با اینکه در ابتدای جنگ احد، مسلمانان پیروز میدان بودند اما در میانه جنگ عده‌ای از نگهبانان تل عینین که وظیفه حراست از آن را داشتند محل را ترک کردند و سواره نظام قریش به فرماندهی خالد بن ولید از این مکان گذشته و از پشت سر به مسلمانان شبیخون زدند. در این شرایط عده زیادی از مسلمانان از گرد پیامبر(ص) پراکنده شده و فرار کردند. [۱] نویسنده کتاب در فصل نخست کتاب بعد از بررسی مقدمات درباره علل شکل‌گیری جنگ احد، به معرفی فراریان و پایداران در جنگ پرداخته است. نویسنده کتاب، حمله غافلگیرانه مشرکان، بر افراشته شدن پرچم قریش، شایعه شهادت پیامبر، ضعف‌های معنوی و درونی مسلمانان را از عوامل فرار عده‌ای از مسلمانان از میدان جنگ دانسته است. در ادامه پایداران در غزوه احد، یعنی گروه اندکی از صحابه پیامبر که در هنگام تنها ماندن پیامبر(ص) به سوی آن حضرت بازگشتند و از ایشان دفاع کردند و با مشرکان جنگیدند - معرفی شده اند. تعداد این افراد در منابع متفاوت است در این کتاب این افراد از پایداران در جنگ احد شناخته شده و ماجرای نبردشان روایت شده است.
- رسول الله
- علی بن ابی‌طالب
- حمزه بن عبدالمطلب
- مصعب بن عمیر
- طلحه بن عبیدالله
- ابوبکر بن ابی قحافه
- عبدالرحمن بن عوف
- سعد بن ابی وقاص
- زبیر بن عوام اسدی
- ابو عبیده جراح
- عبدالله بن مسعود
- سهل بن حنیف
- حباب بن منذر
- عاصم بن ثابت
- حارث بن صمه
- ابودجانه انصاری
- سعد بن معاذ اوسی
- اسید بن خضیر
- سعد بن عباده
- محمد بن مسلمه
- نسیبه
شهدای احد
روایات متفاوتی درباره تعداد شهدای احد در منابع موجود است. بنابر این تحقیق از شهدای احد چهار تن از مهاجران قریشی بودند یعنی حمزه بن عبدالمطلب، مصعب بن عمیر، عبدالله بن جحش و شماس بن عثمان. باقی شهدا از انصار بودند. ۲۴ تن از قبیله اوس و ۴۱ تن از قبیه خزرج.[۲]
نویسنده در این بخش از کتاب به اختصار به معرفی هر یک از این شهدا بر اساس منابع تاریخی و صحابه‌نگاری پرداخته است و روایات مختلف درباره اسامی شهدا اشاره کرده است. [۳]
مزار شهدای احد
فصل سوم کتاب به شرحی از مدفن شهدای احد اختصاص یافته است. در این فصل بعد از بررسی جغرافیای منطقه احمد و شناسایی مکان دفن شهدای احد و حمزه به تفصیل بیشتر به نقل روایات درباره زیارت شهدای احد و فضیلت پرداخته شده است. نویسنده در این بخش روایات تاریخی از سیره پیامبر(ص) و حضرت فاطمه(ع) در زیارت قبر حمزه را نقل کرده است. [۴]
گفتار پایانی کتاب به بررسی مختصر تاریخچه بنای مقبره حمزه و شهدای احد تا زمان حاضر اختصاص یافته است.[۵]