امام حسن عسکری(ع)
نام
امام ابو محمد حسن بن علي الهادي ملقب به عسکري يازدهمين امام از ائمه دوازده گانه شيعه است. ابوالحسن و ابوخلف از ديگر کنيه‌هاي آن حضرت است.[۱] آن حضرت بدين جهت به عسکري ملقب شد که از سوي متوکل خليفه عباسي در منطقه نظامي شهر سامرا اسکان داده شد.[۲]
ايشان همچنين به «ابن الرضا» نيز معروف بودند چنان که پدرش امام هادی(ع) و جدش امام جواد(ع) نيز به دليل انتساب به امام رضا(ع) اين لقب را داشتند.[۳] در منابع براي آن حضرت لقب‌هاي ديگري با عنوان: خالص، خاص، سراج، صامت، زکي و تقي[۴] نيز ذکر شده است.
تولد
مادرش کنيزي از اهل نوبه بود که مورخان نام او را سليل[۵] ،سوسن[۶] حديث[۷] ذکر کرده‌اند.
درباره محل و زمان تولد ايشان اختلاف نظر وجود دارد ولي قول مشهور تولد ايشان را در هشتم ربيع الاخر سال 232 هجري در مدينه دانسته‌اند[۸].
همسر و فرزند
همسر آن حضرت نرجس خاتون و تنها فرزند و يادگار امام حسن عسکري(ع) حضرت مهدي (عج) است.[۹] ولادت آن حضرت مخفيانه و بدون اطلاع مردم بود و فقط عده‌اي از خواص شيعيان از تولد ايشان آگاه شدند.[۱۰] البته برخي مورخان فرزندان ديگري نيز براي ايشان ذکر کرده‌اند[۱۱].
سفر به سامرا در کودکی
از دوران کودکي و جواني امام اطلاعي در دست نيست. آن حضرت در پي جلب پدر بزرگوارش از سوي خليفه عباسي متوکل (232 – 247 هجري) در سال 236 هجري و در سن چهار سالگي و يا در سال 233 [۱۲]به سامرا سفر کرد و تا پايان عمر شريفش در آن جا اقامت داشت[۱۳].
دوره امامت
حدود بيست و سه سال همراه پدر بود و پس از شهادت پدر بزرگوارش و با وصيت و نص[۱۴] آن امام و ائمه پيشين به عنوان جانشين پدر و امام شيعيان رهبري و مرجعيت شيعيان را بر عهده گرفته و حدود شش سال و اندي و يا پنج سال و چند ماه امامت کردند. سن امام عسکري به هنگام امامت 22 سال بوده است.
امام و خلفا
امامت ايشان همزمان با سه خليفه عباسي به نام‌هاي معتز (حک:252 – 255) و مهتدي (حک:255 – 256) و معتمد (حک:256 – 279)[۱۵] بود. معتز ضمن زنداني کردن امام عسکري(ع) قصد کشتن آن حضرت را داشت اما اجل مهلتش نداد و به دست ترکان کشته شد[۱۶]. در زمان مهتدي هم آزار و زنداني کردن امام ادامه داشت[۱۷].
معتمد نيز آزار و اذيت امام(ع) را ادامه و چند بار ايشان را زنداني کرد و سرانجام در زمان همين خليفه، مسموم و در هشتم ربيع‌الاول سال 260 هجري و در سن 28 سالگي به شهادت رسيدند و جسم مطهر ايشان در کنار پدر ارجمندش امام هادي(ع) در سرّ من رأي (سامرا) به خاک سپرده شد[۱۸].
اصحاب
علي رغم کنترل شديد رفت و آمد افراد به خانه امام(ع) عده‌اي از شیعیان از محضر پر برکت ايشان بهره‌ها بردند. نجاشي و طوسي شمار فراواني از آنان را نام برده‌اند که از جمله آنها مي‌توان به افراد زير اشاره کرد. ابراهيم بن مهزيار اهوازي ،احمد بن اسحاق بن سعد الاشعری قمي معروف به معلم ، احمد بن حسن بن علي بن فضال ، داود بن قاسم معروف به ابو هاشم جعفري ، عبد العظيم حسني ، عثمان بن سعيد العمري ، فضل بن شاذان نيشابوري.[۱۹]
امام حسن عسکري(ع) و حج
درباره حج‌گزاري امام حسن عسکري(ع) گزارشي در دست نيست و بنابر قول مشهور نيز امام عسکري بنا به قول مشهور تنها امامي است که به دليل تحت نظر قرار داشتن در سامرا، نتوانست حج‌گزاري داشته باشد. با این حال در برخي منابع اشاره شده که از آن حضرت در مکه روايتي نقل شده است.[۲۰] گزارشي از بلاذري نيز حاکي از حضور امام در مکه است که طبعا براي انجام مناسک حج صورت گرفته است.[۲۱]
فرستادن فرزند به مکه
گفته شده امام اندکي پيش از رحلت، مادرش را به حج فرستاد.[۲۲] بنابر برخي گزارش‌ها، امام عسكرى (ع) نخست پسر خود را در سامرا و سپس در مدينه پنهان كرد. امام دوازدهم در مدينه تحت سرپرستى مادر بزرگ پدرى خود زندگى كرد. بنا به روايت مسعودى، امام عسكرى (ع) سه روز بعد از تولد امام مهدي از مادر خود درخواست كرد تا به حج مشرف شود و پسرش را با او فرستاد. آنان با حفاظت احمد بن محمد بن- مطهر، يار صميمى و نزديك امام يازدهم به مكه رفتند. بنظر مىرسد آنان پس از برگزارى مناسك حج به مدينه عزيمت كرده و آن را محل اختفاى امام دوازدهم قرار دادهاند.[۲۳]
سفر حج اصحاب امام
برخي اصحاب امام يازدهم همانند جعفر بن شريف جرجاني[۲۴] و احمد بن اسحاق اشعري قمي[۲۵] نيز سفر حج داشته اند.
روایات امام درباره حج
برخي روايات نقلش شده از ايشان حاوي بخشي از احکام و اسرار حج‌اند. از جمله روایتی از محمد بن مطهر در باره حج بذلي* [۲۶]همچنين از امام عسکري(ع) و حديثي در باره فلسفه لبيک گفتن و عبارات آن از ایشان روايت شده است.[۲۷]
کتاب‌های منسوب به امام
از جمله فعالیت‌های فرهنگی امام، کتاب‌هایی است که به ایشان نسبت داده شده است از جمله:
- کتاب المنقبه
- مسائل ابي محمد الحسن العسکري
- توقيع الامام العسکري
- تفسير المنسوب الي الامام الحسن العسکري
البته غير از تفسير مذکور ، روايات مختلفي به طور پراکنده از امام عسکري(ع) در تفسير برخي آيات قرآن وجود دارد[۲۸]. علاوه بر موارد ذکر شده دعاهايي نيز از امام عسکري(ع) در منابع ذکر شده است[۲۹].
پانویس
- ↑ . دلائل الامامة، ص424؛ مناقب آل ابی طالب، ج3، ص523.
- ↑ . وفیات الاعیان، ج2، ص 94؛ موسوعه الامام العسکری، ج1، ص38.
- ↑ . کمال الدین، ص41 ؛ مناقب آل ابی طالب، ج3، ص523.
- ↑ . دلائل الامامة، ص 423-424؛ مناقب آل ابی طالب، ج3، ص523.
- ↑ . اثباب الوصیة، ص244.
- ↑ . دلائل الامامة، ص424؛ تذکره الخواص، ص 324.
- ↑ . الکافی، ج1، ص503؛ الارشاد، ص313؛ اعلام الوری، ج2، ص 131.
- ↑ . دلائل الامامه، ص423، و مناقب آل ابی طالب، ج3، ص523.
- ↑ . التتمه فی تواریخ الائمه، ص143 ؛ راحه الارواح، ص267
- ↑ . اعلام الوری ، ص214-215؛ الارشاد، ص323.
- ↑ . ر.ک. تاریخ الائمه ، ص22.
- ↑ .المقالات و الفرق،ص 100.
- ↑ . اثبات الوصیه، ص243-244.
- ↑ . الارشاد ص313-315؛ اعلام الوری با علام الهدی. ص131-133 133 مناقب آل ابی طالب، ج3، ص523-524.
- ↑ . دلائل الامامة، ص423 و اعلام الوری، ص349؛ مناقب آل ابی طالب، ج3، ص523.
- ↑ . الغیبه، ص208.
- ↑ . الغیبه، ص 205.
- ↑ . الغیبه،، ص219؛ الارشاد، ص323؛ اعلام الوری، ص 131.
- ↑ . رجال الطوسی، ص397-400.
- ↑ . حج الانبیائ و الائمه، ص 466.
- ↑ .کشف الغمه، ج3، ص 198.
- ↑ .اثبات الوصیه، ص 255.
- ↑ .تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم(عج)،ص124.
- ↑ . الخرائج و الجرائح، ج1، ص 424؛ بحار الانوار، ج50، ص 262؛ موسوعه الامام العسکری، ج1، ص 335.
- ↑ . اختیار معرفه الرجال، ص 831؛ الغیبه، ص 170.
- ↑ . مسند الامام العسکری، ص 252؛ حلیه الابرار، ج2، ص 493.
- ↑ .من لا یحضره الفقیه، ج2، ص327- 328؛ علل الشرائع، ص 417.
- ↑ . کشف الغمه، ص208-210.
- ↑ . کشف الغمه ، ص211.
منابع
- اثبات الوصيه للامام علی بن ابی طالب: ابوالحسن المسعودي (م.346ق.)، قم، انصاريان، 1423ق.
- الارشاد: المفيد (م.413ق.)، بيروت، دار المفيد، 1414ق.
- اعلام الوري باعلام الهدی: الشیخ الطبرسي (م. 548ق.)، قم، آل البيتلاحیاء التراث، 1417ق.
- اعيان الشيعه: سيد محسن الامين (م.1371ق.)، تحقیق حسن الامين، بيروت، دار التعارف.
- بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان: یدالله مقدسی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391ش
- بحار الانوار: المجلسي (م.1111ق.)، تحقیق سید حسن الموسوی الخرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1403ق.
- تاريخ الائمه(المجموعه): الکاتب البغدادي(م. 322ق)، قم، مکتبه المرعشي النجفي، 1406ق.
- تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج): جاسم حسین، مترجم سید محمد تقی آیت اللهی، تهران، امیرکبیر،1385ش.
- التتمه فی تواریخ الائمه: تاج الدین بن علی بن احمد الحسینی العاملی(م. قرن 11ق)، قم، موسسه البعثه، 1412ق.
- حج الانبیاء والائمه(علیهم السلام): مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر،1416ق.
- الخرائج و الجرائح: قطب الدین الراوندی(م. 573ق)، تحقیق سید محمدباقر الابطحی، قم، موسسه الامام الهادی، 1409ق.
- خلاصه الاقوال: العلامه الحلی(م. 726ق)، تحقیق جواد القیومی، قم، النشر الاسلامی، 1417ق
- تذکره الخواص من الامه فی ذکر خصائص الائمه: سبط ابن الجوزی(654)،قم، الشریف الرضی، 1418ق
- دلائل الامامه: الطبري الشيعي (م.قرن 4)، قم، بعثت، 1413ق.
- راحه الارواح: ابوسعید شیعی سبزواری، تحقیق محمد سپهری، تهران، میراث مکتوب، 1378ش.
- رجال الطوسی(الابواب): شیخ الطوسی(م. 460ق)،تحقیق جواد القیومی الاصفهانی، قم، النشر الاسلامی، 1415ق.
- رجال النجاشي: النجاشي (م.450ق.)، تحقيق شبيري زنجاني، قم، النشر الاسلامي، 1416ق.
- رجال الكشّي (اختيار معرفة الرجال): الشیخ الطوسي (م.460ق.)، تصحیح ميرداماد و رجائي، قم، آل البيت، 1404ق.
- علل الشرايع: الصدوق (م.381ق.)، تحقيق سید محمد صادق بحرالعلوم، نجف الاشرف، المكتبة الحيدريه، 1386ق.
- الغيبه: النعماني (م.380ق.)، به كوشش فارس حسون، قم، انوار الهدي، 1422ق.
- الکافی: الکلینی(م. 329ق)، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363ش.
- کشف الغمه فی معرفه الائمه: علی بن ابی الفتح الاربلی(م. 693ق)، بیروت، دارالاضواء، بی تا.
- كمال الدين و تمام النعمه: الشیخ الصدوق (م.381ق.)، تحقيق علی اکبر غفاري، قم، النشر اسلامي، 1405ق.
- المقالات و الفرق: سعدبن عبدالله اشعری قمی (م. 301ق)، قم، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1360ش.
- معجم البلدان: یاقوت بن عبدالله الحموی(م. 626ق)، بیروت، دارصادر، 1995م.
- مناقب آل ابي طالب: ابن شهر آشوب (م.588ق.)، تحقيق گروهي از اساتيد نجف، نجف الاشرف، المکتبة الحيدريه، 1376ق.
- من لایحضره الفقیه:شیخ الصدوق(م 381ق)، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی.
- مهج الدعوات ومنهج العبادات: السیدابن طاوس (م.664ق.)، بيروت، اعلمي، 1414ق.
- موسوعه الامام العسکری: موسسه ولی العصر، تحقيق السید محمد الحسینی القزوینی و گروهی از علما، قم، موسسه ولی عصر، 1426ق.
- وفیات الاعیان و انباء الزمان: ابن خلکان(م. 681ق)، تحقیق احسان عباس، لبنان، دارالثقافه، بی تا.