شاذروان
شاذروان، برآمدگىهايى است كه در اطراف خانه خدا قرار دارد، و آن بخشى از كعبه است كه توسط قريش از ساختمان كعبه كاسته شد و هم اكنون همانند پوششى اطراف خانه را در برگرفته است. شاذروانِ كنونى از ساخته هاى سلطان مراد چهارم در هنگام ساختمان كعبه در سال 1040 هجرى است. بنابراين، شاذروان همان سنگ مايلى است كه بخش تحتانى ديوار كعبه را تا روى زمين پوشانيده است، به اضافه بخشى كه در مقابل حجراسماعيل به صورت پلّهاى ساخته شده است كه ارتفاع آن از سطح زمين بيست سانتيمتر و عرض آن چهل سانتيمتر است.
اين پله جايگاه مردمى است كه براى دعا و تضرع به درگاه الهى بر روى آن مىايستند و سينه و شكم خود را بر كعبه قرار مىدهند و دستان را بر بالاى سر خود و بر ديوار كعبه مىگذارند.
علت آنكه در اين قسمت شاذروان قرار داده نشده، اين است كه در بناى ابراهيم عليه السلام از كعبه تا نيمه حجراسماعيل جزو خانه كعبه بوده است كه در ساختمان قريش به علّت كمبود مال حلال از خانه كاستند و بر حجر افزودند. همچنين در پايين درِ كعبه، شاذروان قرار داده نشده و به صورت پلهاى صاف به طول 345 سانتيمتر ساخته شده است كه مردم در ملتزم بر آن مىايستند و به درگاه خداوند دعا و زارى مىكنند.
تاریخچه
ازرقى در كتاب «اخبار مكه» تاريخ مشروحى از شاذروان را بيان مىكند كه نكات زير از آن نقل مىشود: 1- اصل شاذروان ابتدا به وسيله خزاعيان هنگامى كه امر مكه و كعبه در دست آنان بود، جهت محافظت كعبه از سيل، در اطراف آن ساخته شد كه اين كيفيت تا زمان ساختمان قريش از كعبه باقى ماند. 2- بدون شك، شاذروان با اين كيفيت از ساخته ابن زبير در ساختمان كعبه است؛ زيرا نامبرده پس از كشف پىهاى اوّليه ساختمان كعبه، آن را بدين صورت كه هم اكنون ملاحظه مىشود بر روى زمين بنا كرد. حجّاج نيز در ساختمان و تغييرات خود در كعبه، به شاذروان تعرضى نكرد بلكه اضافات آن را از سوى حجر اسماعيل به حالت اوليه برگرداند و درِ غربى كعبه را مسدود كرد. و نيز درِ شرقى را همانند ساختمان قريش از سطح زمين بالا برد و ديگر بخشهاى كعبه را بر بناى ابن زبير باقى گذارد. 3- درگاه درِ شرقى و درگاه درِ غربى كعبه را به اندازه يك وجب از سطح زمين بالاتر بردهاند و به گفته صريح ازرقى، بر روى سطح زمين قرار ندادهاند.
بازسازی ها
تعداد بنا و مرمّتهاى شاذروان در طول تاريخ
- 1- شاذروان (با كيفيت و ويژگى كنونى) در سال 64 هجرى به وسيله عبداللَّه ابنزبير ساخته شد.
- 2- در اواخر قرن سوم هجرى (در زمان جدّ ازرقى) شاذروان را به وسيله گچ و مرمر
- كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ - گزيده التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم، ص: 154
- پوشانيدند.
- 3- طبق گفته فاسى، در سال 542 هجرى، بعضى از بخشهاى شاذروان تعمير و مرمّت شد.
- 4- به گفته فاسى در سال 636 هجرى بناى آن تعويض گرديد.
- 5- فاسى همچنين گويد: در سال 661 هجرى تغييرات مجدّدى در شاذروان داده شد.
- 6- و باز فاسى مىگويد: در سال 670 هجرى بار ديگر در ساختمان شاذروان تغييراتى دادند.
- 7- ابن فهد گويد: شاذروان در سال 838 هجرى به وسيله سودون محمدى مرمّت شد.
- 8- بنا بهگفته ابن فهد، در محرم سال 846 هجرى نيز شاذروان تعمير شد.
- 9- در ساختمان كعبه، در سال 1040 هجرى كه در دوران سلطان مراد چهارم (خليفه عثمانى) صورت گرفت، تغييراتى در ساختمان شاذروان داده شد كه شروع آن در روز يازدهم شعبان همان سال بوده و در تاريخ سوم رمضان سال ياد شده به پايان رسيد.
- 10- در سال 1098 هجرى به فرمان احمد پاشا، سنگ چخماق جايگزين كليه سنگهاى پيشين شاذروان شد.
گفتنى است كه از زمان صحابه تاكنون تغييرات زيادى در وضعيت ساختمانى و كيفيت قرار گرفتن سنگهاى شاذروان انجام گرفته است؛ در اوايل دهه اوّل سال 670 هجرى شاذروان به صورت پله بوده كه گاه بعضى از عوام در هنگام طواف بر روى آن حركت مىكردهاند تا اينكه پس از آن، ساختمان شاذروان تغيير پيدا كرد و به شكل كنونى آن در آمد، بطورىكه هيچ كس نمىتواند به هنگام طواف، روى آن حركت كند.