این مقاله فتوای مراجع درباره نماز طواف برگرفته از مناسک حج، ص 166 است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم فقهی این مقاله را بخوانید← نماز طواف
چگونگی
مسئله ۷۷۳
امام خمینی: واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره، دو رکعت نماز بخواند؛ مثل نماز صبح.
مسئله ۷۷۴
امام خمینی: میتواند نماز طواف را با هر سورهای که خواست بخواند، مگر سورههای سجده،[م۷۷۴ ۱]
و مستحب است در رکعت اول، بعد از «حمد»، سوره «قل هو الله احد» را بخواند و در رکعت دوم، سوره «قل یا أیها الکافرون» را بخواند.
آیة الله زنجانی: قرائت سورههای سجده در نماز، مانعی ندارد ولی نباید آیه سجده را بخواند.
آیة الله سیستانی: قرائت سورههای سجده در نماز جایز است، ولی اگر سجده را انجام داد نماز باطل میشود مگر اینکه سهواً سجده کند و اگر سجده نکند نماز صحیح است ولی گناه کرده است و اگر قبل از آیه سجده، به سورهای دیگر عدول کند اشکال ندارد هرچند عمداً شروع کرده باشد.
مسئله ۷۷۵
امام خمینی: جایز است نماز طواف را بلند بخواند مثل نماز صبح یا آهسته مثل نماز ظهر.
شک در رکعات
مسئله ۷۷۶
امام خمینی: شک در رکعات نماز طواف موجب بطلان نماز است[م۷۷۶ ۱]
و باید اعاده کند و بعید نیست اعتبار ظن در رکعات[م۷۷۶ ۲]
و در ظن در افعال احتیاط کند[م۷۷۶ ۳]
و در احکام، این نماز با نماز یومیه مساوی است.
آیة الله بهجت: بعد از استقرار آن به تروّی علی الأحوط، و اظهر اعتبار ظن در رکعات است مثل ظن در افعال؛ چه ظن به وجود باشد یا عدم به مصحّح باشد یا مبطل به رکن باشد یا غیر آن، در محل شک و یا نسیان باشد یا خارج از محل. پس لوازم آن از تدارک یا بطلان یا عدم تدارک را مترتّب میکند، اگرچه احتیاط در اعاده است فی الجمله، در صورت تعلّق ظن به فعل که تدارک نمیکند مگر در موردی که انجام دادن آن مبطل نباشد یقیناً.
آیة الله تبریزی، آیة الله خویی: بایستی بعد از طواف مبادرت به نماز کند، که در عرف نگویند بین آنها فاصله شده.
آیة الله خامنهای: نباید بین طواف و نماز آن فاصله ایجاد شود.
آیة الله زنجانی: نماز طواف وقت معینی ندارد ولی چون از توابع و ملحقات طواف است موالات بین طواف واجب و نماز معتبر است، یعنی نباید بدون عذر بین آن و طواف، فاصله بیندازد به قدری که عرفاً از توابع آن به حساب نیاید؛ ولی اگر به جهت عذری مانند تشکیل صفوف جماعت یا تجدید وضو به تأخیر بیفتد اشکال ندارد و اگر بدون عذر، نماز را به تأخیر بیندازد باید بعد از خواندن نماز، طواف و نماز را اعاده کند.
آیة الله سبحانی: بایستی بعد از طواف مبادرت به نماز کند و فاصله آن دو زیاد نباشد که موالات به هم بخورد و این یک امر عرفی است.
آیة الله سیستانی: به این معنی که به نظر عرف بین آن دو فاصلهای نباشد ولی فاصله به مقدار ده دقیقه برای استراحت یا یافتن جای مناسب و مانند آن اشکال ندارد ولی کاری دیگر مانند نماز قضا به احتیاط واجب نباید انجام دهد.
آیة الله فاضل: اقوی مبادرت به نماز است و در صورتی که عالماً و عامداً اخلال به فوریت کند، بنا بر احتیاط طواف باطل میشود.
مکان
مسئله ۷۷۸
امام خمینی: واجب است که این نماز نزد مقام ابراهیم واقع شود[م۷۷۸ ۱]
و احتیاط واجب آن است که پشت مقام به جا آورد[م۷۷۸ ۲]
[به طوری] که سنگی که مقام است بین او و خانه کعبه واقع شود و بهتر آن است که هرچه ممکن باشد نزدیکتر بایستد، لیکن نه به طوری که مزاحمت با سایرین کند.
آیة الله تبریزی، آیة لله خویی: احوط بلکه اظهر آن است... .
آیة الله خامنهای: واجب است که نماز [طواف] پشت مقام ابراهیم(ع) و ـ در صورت عدم ایجاد زحمت برای دیگران ـ نزدیک به مقام اقامه شود؛ و در صورتی که این امر میسر نشود، میتواند آن را در مسجدالحرام، پشت مقام و با فاصله از آن، به جا آورد.
آیة الله زنجانی: نماز طواف واجب را باید «پشت مقام» به جا آورد و همچنین باید نزدیک مقام باشد به قدری که مردم بگویند «نزد مقام» نماز میخواند.
آیة الله سبحانی: جایگاه نماز طواف نزد مقام ابراهیم است بنابراین پشت مقام و یا دو جانب او مادامی که جلوتر از مقام نباشد از نظر صحت نماز یکسان است. هرگاه به خاطر ازدحام جمعیت نتواند نزد مقام نماز بخواند، نماز را در نزدیکترین نقطه به مقام به جا آورد خواه این نقطه پشت مقام محسوب شود یا دو جانب آن، و لازم نیست برای خلوت شدن مقام صبر کند چه بسا صبر کردن موجب از بین رفتن موالات بین طواف و نماز آن بشود و اگر جمعیت طوافکننده چنانکه در ایام حج و یا بعضی ایام عمره تا شعاع خیلی زیاد از کعبه ادامه دارد، موجب شود نماز را در فاصله دور بخواند، باید جوری بایستد که مقام بین او و خانه باشد نه یکی از دو طرف آن.
آیة الله سیستانی، آیة الله فاضل: اظهر آن است....
آیة الله نوری: در هر نقطهای از مسجدالحرام نماز طواف را بخواند مجزی است، هرچند بهتر است که نسبت به مقام حضرت ابراهیم، الأقرب فالأقرب (هرچه نزدیکتر باشد بهتر است) را مراعات کند.
مسئله ۷۷۹
امام خمینی: اگر به واسطه زیادی جمعیت نتوانست پشت مقام بایستد؛ به طوری که گفته شود نزد مقام نماز میکند به واسطه دوری زیاد، در یکی از دو جانب به جا آورد[م۷۷۹ ۱]
در جایی که گفته شود نزد مقام نماز میخواند.
آیة الله تبریزی: نماز باید پشت مقام باشد و در نزدیکی آن و در صورت عدم تمکن از نزدیکی مقام، با مراعات الأقرب فالاقرب به مقام بنا بر احتیاط، پشت مقام میتواند به جا آورد.
آیة الله خامنهای: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود.
آیة الله خویی: در صورت عدم تمکن از نماز نزدیک مقام، میتواند با رعایت الأقرب فالأقرب دورتر نماز بخواند ولی به هر حال باید پشت مقام باشد.
آیة الله زنجانی: در مواقع ازدحام طوافکنندگان، لازم نیست نماز طواف واجب را نزد مقام بخواند، هرچند بتواند با محافظت همراهان، نزدیک مقام نماز بخواند؛ بنابراین میتواند تا جایی که مزاحمت طوافکنندگان نباشد عقب برود، اما باید پشت مقام بایستد به طوری که عرفاً رو به مقام و کعبه باشد و نماز در قسمتهای راست و چپ مقام، صحیح نیست، هرچند به مقام نزدیکتر باشد.
آیة الله سبحانی: در این مسئله و مسئله بعدی طبق ذیل مسئله 778 عمل شود.
آیة الله سیستانی: و اگر نتواند پشت مقام و نزدیک به آن به جا آورد، احتیاط واجب آن است که هم آن را در نزدیکی اش؛ چه در سمت راست باشد و یا چپ، و هم دور از آن ولی پشت مقام به جا آورد و اگر نتواند آن دو را به جا آورد، هر کدام که ممکن است انجام دهد و اگر نتواند هیچکدام را انجام دهد، در هر جای مسجد که شده انجام دهد و بنا بر احتیاط مستحب رعایت کند هرچه به مقام نزدیکتر باشد و اگر پس از آن، تا زمانی که وقت سعی تنگ شود توانست نزدیک به مقام و پشت آن نماز را اعاده کند، احتیاط مستحب اعاده آن است.
آیة الله فاضل: اگر نتواند پشت مقام و نزدیک آن نماز بخواند، احتیاطاً در یکی از دو طرف مقام و هم پشت مقام و دور از آن، نماز بخواند.
آیة الله مکارم: میتواند در جایی از دو طرف مقام یا عقبتر از مقام نماز بخواند.
مسئله ۷۸۰
امام خمینی: اگر ممکن نشد در دو جانب نزد مقام نماز را به جا آورد باید ملاحظه نزدیکتر را بکند از میان دو جانب و پشت مقام،[م۷۸۰ ۱]
و اگر سه طرف مساوی باشند، در پشت نماز بخواند و در دو طرف کافی نیست[م۷۸۰ ۲]
و اگر دو طرف نزدیکتر از پشت باشند به مقام ولکن هیچکدام نزد مقام نباشد بعید نیست جایز بودن اکتفا به پشت لکن احتیاط آن است که یک نماز در پشت مقام بخواند و یک نماز در یک طرف با ملاحظه نزدیکتری و احوط اعاده نماز است[م۷۸۰ ۳]
در صورت امکان در پشت مقام تا وقتی که وقت تنگ نشده برای سعی.
آیة الله بهجت: و اگر آن هم ممکن نباشد، مراعات میکند الأقرب فالأقرب به سوی خلف مقام و دو جانب آن را، با رعایت احتیاط، در صورت دوران امر بین بعض مراتب خلف و اَحَد جانبین به جمع در نماز بلکه به اعاده، پس از تمکن از نماز در پشت سر، اگرچه در آخر وقت امکان باشد و نماز طواف مستحب در هر جای
مسجد باشد جایز است.
آیة الله تبریزی، آیة الله خویی: حکم آن در مسئله قبل گذشت.
آیة الله گلپایگانی: بهتر آن است که هر وقت توانست نماز را دوباره پشت مقام رجائاً بخواند.
مسئله ۷۸۱
امام خمینی: جایز است نماز طواف مستحب را در هر جای مسجدالحرام که بخواهد به جا آورد، اگرچه در حال اختیار، بلکه گفتهاند که آن را میتواند عمداً ترک کند.[م۷۸۱ ۱]
آیة الله سیستانی: ظاهر آن است که نماز طواف مستحب، مستحب است.
آیة الله صافی، آیة الله گلپایگانی: سزاوار نیست ترک کنند.
آیة الله مکارم: ترک آن مشکل است.
فراموش کردن
مسئله ۷۸۲
امام خمینی: اگر کسی نماز طواف واجب را فراموش کند باید هر وقت که یادش آمد در مقام ابراهیم به جا آورد و به همان دستوری که در مسئله 778 به بعد ذکر شده عمل نماید.[م۷۸۲ ۱]
آیة الله زنجانی: این در صورتی است که در مکه یا حوالی آن یادش بیاید، ولی اگر بعد از دور شدن از مکه یادش آمد میتواند همان جا نماز بخواند.
آیة الله سبحانی: باید نماز طواف را به جا بیاورد ولی اعاده اعمال مترتبه واجب نیست و اگر در مکه است باید نماز را در مسجدالحرام نزد مقام ابراهیم به جا آورد و اگر از مکه خارج شده است و بازگشت به
مکه مشکل نباشد باید به مکه برگردد و در نزد مقام ابراهیم نماز بخواند و در صورت مشکل بودن، هر کجا متذکر شد، میتواند آن را به جا آورد و در این صورت احتیاطاً برای نماز نایب نیز بگیرد که در
نزد مقام نیز بخواند.
مسئله ۷۸۳
امام خمینی: اگر نماز طواف را فراموش کند و در بین سعی بین صفا و مروه یادش بیاید، از همان جا سعی را رها کند و برگردد، دو رکعت نماز را بخواند، بعد از آن، سعی را از همان جا[م۷۸۳ ۱]
تمام کند.
آیة الله صافی، آیة الله گلپایگانی: در صورت تجاوز از نصف، بقیه سعی را و در کمتر از نصف، همه آن را مجدداً به جا آورد.
مسئله ۷۸۴
امام خمینی: شخصی که نماز را فراموش کرده و سایر اعمال را که بعد از نماز باید عمل کند، عمل کرده، اعاده آنها ظاهراً لازم نباشد، اگرچه احتیاط استحبابی در اعاده است.
مسئله ۷۸۵
امام خمینی: اگر برگشتن به مسجدالحرام مشکل باشد از برای شخصی که نماز را فراموش کرده، باید هر جا یادش آمد نماز را به جا آورد، اگرچه در شهر دیگر باشد و برگشتن به حرم لازم نیست، اگرچه آسان باشد.[م۷۸۵ ۱]
آیة الله بهجت: و احوط آن است برگردد به حرم اگر دشوار نباشد و آنها را به جا آورد و بعضی در صورت تعذر برگشتن به مقام، استنابه را لازم دانستهاند بنابراین احوط جمع است میان قضای آنها، در هر جا که متذکر شود و گرفتن نایب که آنها را در مقام به جای آورد.
آیة الله تبریزی، آیة الله خویی: احوط و اولی این است برگشته و نماز را در حرم به جا آورد.
آیة الله خامنهای: اگر پیش از خروج از مکه به یاد آورد و برگشت به مسجدالحرام برای او حرجی نباشد، باید برگردد به مسجدالحرام برای انجام نماز طواف، و اگر پس از خروج از مکه مکرمه به یادش آمد که نماز طواف را نخوانده است، باید آن را در همان محلی که به یاد آورده اقامه کند.
آیة الله زنجانی: مطابق ذیل مسئله 782 عمل شود.
آیة الله سبحانی: مطابق ذیل مسئله 782 عمل شود و اگر بازگشت مشکل نباشد باید برگردد.
آیة الله سیستانی: اگر بعد از بیرون رفتن از مکه یادش بیاید، احتیاط واجب آن است که برگردد و نزد مقام نماز به جای آورد و اگر برگشتن برای او مشقت دارد نماز را در همان موضعی که یادش آمده انجام دهد و لازم نیست برای انجام نماز به حرم برگردد، گرچه میسور باشد.
آیة الله صافی، آیة الله گلپایگانی: و بهتر است نایب هم بگیرد تا خلف مقام برای او به جا آورد.
آیة الله فاضل: اگر در منا باشد مخیر است بین خواندن نماز در منا و استنابه والاّ در هر جا که هست همان جا نماز بخواند گرچه جوازِ گرفتنِ نایب هم بعید نیست.
آیة الله مکارم: منظور برگشتن به حرم، خارج از مسجدالحرام است.
مسئله ۷۸۶
امام خمینی: اگر کسی این نماز را به جا نیاورد و بمیرد، واجب است بر پسر بزرگِ[م۷۸۶ ۱] او، که آن را قضا کند؛ به نحوی که در کتاب «صلاة» تفصیل داده شده است.
امام خمینی: جاهل به مسئله، در احکامی که برای ناسی ذکر شد، شریک است با او.
تصحیح نماز
مسئله ۷۸۸
امام خمینی: واجب است بر هر مکلفی که نماز خود را یاد بگیرد و قرائت و ذکرهای واجب را پیش کسی درست کند که تکلیف الهی را به طور صحیح به جا آورد، خصوصاً کسی که میخواهد به حج برود باید نماز را تصحیح کند،[م۷۸۸ ۱]
چون بعضی گفتهاند اگر نماز او درست نباشد عمره او باطل است و همچنین حج نیز باطل است. پس علاوه بر آنکه به این قول، از حجة الاسلام برائت ذمه پیدا نمیکند، ممکن است چیزهایی که در احرام بر او حرام شده بود؛ مثل زن و چیزهایی که گذشت، بر او حلال نشود.
آیة الله تبریزی: اگر با فرض تمکن به طور ملحون نماز بخواند نمازش باطل است مگر اینکه جاهل قاصر یا معتقد به صحت قرائت باشد و در فرض تعمّد حجش باطل میشود.
آیة الله خویی: اگر در زمانی که نماز خواند میتوانست صبر کند و قرائتش را تصحیح نماید و مع ذلک با قرائت ملحون نماز بخواند نمازش باطل است مگر جاهل قاصر باشد و در فرض تعمّد حجش باطل میشود.
آیة الله زنجانی: کسی که میتواند همه یا برخی از اشتباههای نمازش را تصحیح کند باید طواف را به تأخیر بیندازد و پس از تصحیح قرائت، طواف و نماز آن را به جا آورد، ولی اگر بدون اطلاع از این امر طواف و اعمال بعدی را به جا آورد، هر وقت متوجه شود باید قرائتش را یاد بگیرد و نماز طوافش را به تفصیلی که در مسئله 782 گذشت بخواند، ولی طواف و اعمال بعدی او صحیح است.
آیة الله سبحانی: اگر کسی با احرام عمره وارد مکه شد و عمداً از یادگیری قرائت صحیح سرباز زد، معصیتکار است و در صورتی که برای او حرجی نباشد باید در احرام بماند و قرائت نماز را اصلاح کند و در صورت حرجی بودن طواف و نماز را به جا آورده و سپس نماز را یاد بگیرد و به طور صحیح اعاده کند و اگر نتوانست یاد بگیرد احتیاطاً نایب بگیرد.
مسئله ۷۸۹
امام خمینی: اگر شخصی نتوانست قرائت یا ذکرهای واجب را یاد بگیرد باید نماز را به هر ترتیبی که میتواند خودش به جا آورد و کافی است و اگر ممکن است، کسی را بگمارد که نماز را تلقین او کند[م۷۸۹ ۱]
و احتیاط آن است که در مقام ابراهیم به شخص عادلی اقتدا کند، لیکن اکتفا به نماز جماعت نکند؛ چنانکه نایب گرفتن نیز کافی نیست.[م۷۸۹ ۲]
آیات عظام تبریزی، خویی، مکارم: قرائت به همین مقدار که عربی صحیح بر آن صدق کند کافی است و کسی که اصلاً امکان صحیح خواندن برایش وجود ندارد، مثل کسی که لکنت زبان دارد، به همان نحو اگر بخواند صحیح است و تکلیف دیگری ندارد.
آیة الله سبحانی: و اگر موفق نشد، کسی را وادار کند که قرائت صحیح را به او تلقین کند و اگر امکان نداشت به هر نحو که میتواند به جا آورد و احتیاطاً نایب هم بگیرد.
آیة الله بهجت: و اگر ممکن شود نماز طواف را در مقام به جماعت بخواند و در صورت عدم امکان جماعت، عمل به وظیفه یومیّه کافی است.
آیة الله خامنهای: جایز بودن اقامه نماز طواف به جماعت معلوم نیست.
آیة الله زنجانی: نماز جماعت و گرفتن نایب لزومی ندارد.
آیة الله سیستانی: اگر نتواند قرائت خود را تصحیح کند، هرچند در اثر مسامحه و سهل انگاری، ولی مقدار زیادی از سوره حمد را بتواند به طور صحیح بخواند، خواندن حمد به همین صورت کافی است و اگر نتواند، به احتیاط واجب مقداری از قرآن را که میتواند صحیح بخواند به آن اضافه کند و اگر نتواند، تسبیح بگوید و اگر وقت برای یادگرفتن همه حمد نباشد اگر به مقدار معتنابه یاد بگیرد کافی است و اگر نتواند، مقداری از قرآن را بخواند که عرفاً قرآن خواندن صدق کند و اگر نتواند، تسبیح بگوید و اما سوره از جاهلی که نتواند یاد بگیرد ساقط است.
آیة الله صافی، آیة الله گلپایگانی: اگر یاد گرفتن قرائت و احکام واجبه نماز ممکن نشود، نماز طواف را به جماعت بخواند ولی اکتفا به آن اشکال دارد و واجب است به طور فرادی نیز بخواند و اگر نایب هم بگیرد جهت نماز، بهتر و مطابق با احتیاط است.
آیة الله مکارم: بنا بر احتیاط واجب، جماعت در نماز طواف مشروع نیست.
متفرقه
مسئله ۷۹۰
امام خمینی: نماز طواف را در همه اوقات میشود خواند مگر آنکه مزاحمت کند با وقت نماز واجب، که اگر نماز طواف بخواند موجب فوت یومیه شود، پس باید اول نماز یومیه را بخواند. [م۷۹۰ ۱]
آیة الله زنجانی: و همچنین است اگر مزاحمت کند با واجب اهم دیگری، و در هر حال اگر نافرمانی کرده نماز طواف را بخواند صحیح است.
مسئله ۷۹۱
امام خمینی: اگر کسی از روی بیمبالاتی مسامحه کرد در یاد گرفتن قرائت و ذکر واجب نماز تا وقت تنگ شد، نماز را به هر نحو که میتواند باید بخواند و صحیح است، لیکن معصیتکار است و احتیاط آن است که به دستور مسئله 789 عمل کند و اگر ممکن است کسی را وادار کند که تلقین او کند.[م۷۹۱ ۱]
آیة الله تبریزی، آیة الله خویی: بنا بر احتیاط واجب به هر نحوی که خودش میتواند بخواند و با جماعت هم بخواند و نایب هم بگیرد.
آیة الله زنجانی: به کاملترین شکلی که میتواند ـ ولو با تلقین ـ بخواند و کفایت میکند و به جماعت خواندن، مطابق احتیاط استحبابی است.
آیة الله سیستانی: احتیاط مستحب در صورت مقصر بودن، این است که هم نماز را به کیفیتی که بیان آن گذشت به جا آورد و هم آن را به جماعت بخواند و هم نایب جهت انجام آن از طرفش بگیرد.
مسئله ۷۹۲
امام خمینی: نماز طواف استحبابی لازم نیست در نزد مقام ابراهیم باشد بلکه در هر جای مسجدالحرام جایز است، به خصوص در موقع ازدحام مناسب است مراعات سایر حجاج را بنمایند.