محراب عثمانی

اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	محراب عثمان
مکان	مسجدالنبی
کاربری	محل ایستادن امام جماعت در مسجدالنبی
تاریخ بنا
بنیانگذار	عثمان بن عفان

محراب عثمانی، محراب منسوب به عثمان به عفان، سومین خلیفه مسلمانان بعد از درگذشت حضرت محمد(ص)، در مسجدالنبی است که در دیوار قبله قرار دارد.

در دوره عثمان در پی گسترش فضای مسجد و پیش‌روی دیوار قبله، محرابی در دیوار جنوبی ایجاد و مقصوره‌ای اطراف آن کشیده شد.

پس از دوره عثمان، برای اهمیت تعیین قبله، دیوار قبله جابجا نشد و در همان مکان قبلی مورد بازسازی قرارگرفت. از این روی محراب همواره در این مکان قرارگرفت و به محراب عثمانی موسوم شد.

در دوره ولیدبن عبدالملک محراب مجوفی (کنده شده در دیوار) در این مکان ایجاد شد.

دربازسازی دوره قایتبای بالای این محراب گنبدی نهاده شد.

در دوره سلطان عبدالمجید اول، این محراب طلاکاری شد.

محرابی که اکنون قرار دارد از دوره قایتبای برجامانده است.

محراب عثمان

در دوره عثمان، مسجد پیامبر بازسازی شد. در اثر این بازسازی فضای مسجد گسترش یافت.

این گسترش موجب پیشروی دیوار قبله شد. به‌همین خاطر جایگاه امام از جایگاه مصلی پیامبر تغییر یافت و امام جماعت در محل دیوار قبله می‌ایستاد.

در این زمان، اطراف محراب، مقصوره‌ای از خشت ساخته‌شد. این کار پس از قتل عمر و به منظور حفاظت از عثمان صورت گرفت.

در ادوار بعد بخاطر اهمیت تعیین قبله، مکان دیوار قبله تغییر نیافت و محراب مسجد در محل محراب عثمان تجدید شد. به همین‌خاطر این محراب، محراب عثمانی نام گرفت.

محراب درون دیوار(مجوف)

در دوره ولیدبن عبدالملک، توسط والی او در مدینه، عمربن عبدالعزیز، برای نخستین بار محرابی به شکل مجوف و درون دیوار ایجاد شد.

همچنین در این دوره تزییناتی در محراب صورت گرفت. طاق محراب قوس‌هایی داشت که از طلا پوشیده شده بود.

 به نقل از منابع آینه‌‌ای مربعی شکل در وسط محراب قرار داشت که از آن عایشه دانسته شده بود.

سمت راست این محراب دری قرار داشت که امام جماعت از آن وارد و خارج می‌شد. سمت چپ آن نیز دری بود که با صفحه های آهن محکم شده بود. بین این دو در راهی مسطح قرار داشت.

گنبد بالای محراب

گنبد محراب عثمانی

این محراب در دوره قایتبای مملوکی توسعه یافت و گنبدی بر بالای آن ساخته شد.

در این دوره حریقی در مسجد رخ داد و مسجد به‌شکل گسترده‌ای بازسازی شد. گنبد خضرا در این دوره به شکل گنبد بزرگی در راستای قبر نبوی بالای سقف قرار گرفت و در دیوار جنوبی گنبدی بر بالای محراب عثمانی ایجاد شد.

طلاکاری محراب

در دوره عبدالمجید اول عثمانی، همگام با بازسازی که در مسجدالنبی صورت گرفت، محراب عثمانی نیز طلاکاری شد و به آیات قرآن منقش گشت.

محراب در دوره سعودی

در دوره سعودی، بخش اصلی مسجد شامل بخش مسقف قبله‌ای، اعم از محراب عثمانی، به همان صورت دوره مجیدی برجا ماند.

جستارهای وابسته

• مسجدالنبی
• محراب‌های مسجدالنبی
• بازسازی مسجدالنبی(عثمان بن عفان)
• بازسازی مسجدالنبی (ولیدبن عبدالملک)
• بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)

منابع

• العقد، ابن عبد ربه، قاهره، 1293ه.ق

• بحوث تاریخیه: عماره المسجد النبوی الشریف، محمد حمزه اسماعیل الحداد، 1419ه.ق- 1999

• تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر

• مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372

• وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001