عایشه

عایشه سومین همسر پیامبر(ص) و دختر ابوبکر است. عایشه از زنان سرآمد صدر اسلام شناخته می‌شود که جایگاهی سیاسی و اجتماعی داشته و از وی بیش از دو هزار حدیث نقل شده است. عایشه به دلیل اختلاف با امام علی(ع) و رویارویی با او در جنگ جمل مورد انتقاد شیعیان قرار گرفته است.

اماکنی منسوب به عایشه در مدینه وجود دارد. مشهورترین آن‌ها، محل زندگی عایشه با پیامبر(ص) بوده که محل دفن پیامبر است و امروزه در مسجدالنبی قرار گرفته است. ستونی در مسجدالنبی نیز به نام عایشه شناخته می‌شود. مسجد تنعیم در مکه نیز به نام عایشه مشهور بوده است. عایشه در کنار دیگر همسران پیامبر در بقیع دفن است.

زندگی‌نامه

عایشه دختر ابوبکر، از همسران پیامبر(ص) است. وی سومین همسر پیامبر(ص) است که بعد از حضرت خدیجه(س) و سوده، به عقد پیامبر(ص) درآمد.

در سن عایشه هنگام ازدواج با پیامبر اختلاف وجود دارد. برخی آن را در نه سالگی دانسته‌اند؛ اما برخی گزارش‌ها دلالت دارد که عایشه در سن 13 تا 17یا سن 17 تا 20 سال با پیامبر ازدواج کرد. عایشه در سال ۵۷ق یا ۵۸ق یا ۵۹ق درگذشت و ابوهریره بر پیکر او نماز خواند.

در دوره خلفا

عایشه پس از پیامبر(ص) در زمان خلافت پدرش ابوبکر و نیز در زمان حکومت عمر بن خطاب، و حتی نیمهٔ اول از خلافت عثمان بن عفان، از طرفداران جدی حکومت وقت به‌شمار می‌رفت. وی در نیمه دوم خلافت عثمان از او ناراضی بود؛ ولی پس از قتل عثمان خونخواه او شد و در جنگ جمل در مقابل امام علی قرار گرفت.

عایشه در جنگ جمل شکست خورد و امام علی(ع) او را با احترام به مدینه بازگردانید. وی تا شهادت امام علی (۴۰ق)، در مدینه سکونت گزید و از آنجا بیرون نرفت. گفته شده به دلیل مواضع عایشه در مقابل علی(ع) به ویژه نقشش در جنگ جمل، در میان علمای شیعه نسبت به او انتقاداتی وجود دارد و نیز عایشه مانع خاک‌سپاری امام حسن(ع) در کنار پیامبر گردید.

جایگاه

عایشه از چهره‌های سرشناس در زمینه‌های مختلف سیاسی، کلامی، حدیثی و فقهی در زمان صدر اسلام به شمار می‌رود. گفته شده وی فقیه، حافظ قرآن و زنی سخنران بوده و حافظه‌ای نیرومند داشته است. اهل سنت فضایل زیادی برای او نوشته‌اند. وی روایات بسیاری از رسول اکرم(ص) نقل کرده است؛ چنان‌که گفته شده بعد از رحلت پیامبر(ص) وی مرجع علمی صحابیان بوده است. او پس از ابوهریره و ابن عمر، بیشترین حجم روایات را از پیامبر(ص) نقل کرده است. شمار احادیث او را بیش از دو هزار حدیث دانسته‌اند.

احادیثی از عایشه درباره مسجدالحرام و مکان‌های دیگر مانند بقیع نقل شده است؛ از جمله در حدیثی از عایشه نقل شده است که پیامبر به بقیع می‌رفت و برای مدفونان آن طلب استغفار می‌کرد.

مکان‌های مرتبط با عایشه در مدینه

ستون عایشه در مسجد النبی

عایشه بیشتر عمر خود را در شهر مدینه گذراند. از این رو در این شهر مکان‌هایی وجود دارد که به نام او خوانده می‌شود یا با بخشی از زندگی او ارتباط دارد.

مسجد تنعیم

نوشتار اصلی: مسجد تنعیم

مسجد تنعیم از مکان‌هایی است که به عنوان میقات عمره مفرده معین شده است. زمانی این مسجد به نام مسجد عایشه شهرت داشت؛ زیرا پیامبر(ص) به او دستور داده بود تا از این محل مُحْرِم شود. کتیبه‌ای برجای‌مانده از بازسازی این مسجد در سال ۳۱۰ق نیز وجود دارد که نام عایشه در آن آمده است.

حجره شریفه

نوشتار اصلی: حجره رسول‌الله

طبق نظر مشهور، محل دفن پیامبر(ص) در حجره عایشه (محل زندگی پیامبر با عایشه) در مسجد النبی است. بعدها ابوبکر و عمر بن خطاب هم در همانجا دفن شدند.

ستون عایشه

نوشتار اصلی: ستون عایشه

یکی از ستون های روضه نبوی، اسطوانه عایشه است که از سوی منبر پیامبر(ص) و قبر رسول خدا(ص) ستون سوم به شمار می‌آید و کنار محراب فعلی قرار دارد. در وجه نام‌گذاری این ستون اختلاف است. مشهور آن است که چون عایشه درباره فضیلت نماز گزاردن کنار این ستون روایتی از پیامبر(ص) گزارش کرده، به این نام خوانده شده است. شاید هم به این سبب باشد که عایشه از این ستون خبر داده و مکانش را معین کرده است.

آرامگاه عایشه در بقیع

نوشتار اصلی: حرم همسران رسول خدا(ص)

عایشه بنا به وصیت خود در بقیع و در کنار سایر زنان پیامبر دفن شد. قبر وی در نزدیکی مزار جابر بن عبدالله است. بعدها چهاردیواری بدون سقفی روی قبر او و تعدادی دیگر از همسران پیامبر که کنار هم دفن شده بودند ساخته شد و در قرن نهم گنبدی بر آن ساختند و آن را قبة الزوجات (گنبد همسران پیامبر) نامیدند.

منابع

• آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
• بقیع در آینه نگاره‌های هنری، احمد خامه‌یار، تهران، مشعر، ۱۴۰۳ش.
• «بازپژوهشی در سنّ عایشه هنگام ازدواج با پیامبر»، جلالی لیقوان، رضا، میرسپاه، اکبر، تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، شماره ۲، سال پانزدهم، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش.
• تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، محمد بن احمد ذهبی، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
• تاریخ پیامبر اسلام، محمد ابراهیم آیتی، تجدیدنظر و اضافات: ابوالقاسم گرجی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش.
• «تبیین نقش و جایگاه علمی عایشه بنت ابوبکر در حوزه علوم قرآن و حدیث براساس روایات و منابع تاریخی»، قاسم‌زاده، افتخار، فقه و تاریخ تمدّن، شماره ۲، ۱۴۰۱ش.
• تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، حافظ مزی، یوسف بن عبد الرحمن، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۶ق.
• «خفتگان در بقیع (۱۳)»، نوایی، علی اکبر، میقات حج، شماره ۷۹، بهار 1391ش.
• دانشنامه امیرالمؤمنین بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، محمدی ری‌شهری، محمد، مترجم: مسعودی، عبدالهادی، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۹ش.
• دانشنامه بقیع شریف، نوری، محمد، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۴ش.
• دانشنامه حج و حرمین شریفین، جلد دو، سامانی، سید محمود، تهران، مشعر، بی‌تا.
• سیره ابن کثیر، ابن کثیر، به تحقیق مصطفی عبد الواحد، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع، 1396ق/ 1971م.
• سیر أعلام النبلاء، ذهبی، محمد بن احمد، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق.
• شناخت‌نامه حدیث، محمدی ری‌شهری، محمد، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۷ش.
• الصحیح من سیرة النبی الأعظم(ص)، عاملی، جعفر مرتضی، بیروت، دارالهادی، ۱۴۱۵ق.
• الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
• نقش عایشه در تاریخ اسلام، عسکری، مرتضی، مترجم: سردارنیا، عطاء محمد، بی‌جا، مؤسسه علمی فرهنگی علامه عسکری، ۱۳۹۰ش.