خانه حضرت خدیجه(س)

خانه حضرت خدیجه (س)

اطلاعات اوليه
نام‌های دیگر	مولد فاطمه
مکان	مکه، زقاق الحجر
جنبه دینی
وابسته به دین/مذهب	اسلام، شیعه
تاریخ بنا
رویدادها	نزول وحی بر پیامبر (ص)، تولد فاطمه (س)
وضعیت فعلی
وضعیت بنا	از بین رفته

خانه حضرت خدیجه(س) محل زندگی پیامبر(ص) با حضرت خدیجه(س) در مکه بوده است. این خانه محل تولد حضرت فاطمه (س) و دیگر فرزندان خدیجه(س) بود و بسیاری از آیات مکی قرآن نیز در آن نازل شده است. همچنین محل درگذشت حضرت خدیجه(س) همین خانه گزارش شده است. از سده ششم این مکان در منابع با نام مولد (زادگاه) فاطمه دختر پیامبر نیز شناخته شده است. در این خانه دو گنبد وجود داشت. یکی را قبه الوحی می‌خواندند و بر اتاقی ساخته شده بود که محل زندگی پیامبر و خدیجه و محل نزول جبرئیل بر پیامبر بود. گنبد دیگر را بر اتاقی ساخته بودند که گفته می‌شد محل ولات حضرت فاطمه است.

بعد از غلبه آل سعود بر مکه این خانه تخریب شد و بعدها ساختمانی برای آموزش قرآن در محل آن ساخته شد. در هنگام حفاری این مکان برای توسعه مسجدالحرام در سال 1410 قمری خانه خدیجه از زیر خاک پیدا شد.

مکان

خانه حضرت خدیجه(س) در مکه و در کوچه عطارها (زقاق العطارین) که بعدها به [[کوچه زرگرها (زقاق الصوغ) و کوچه سنگ (زقاق الحجر) شهرت یافته و در مجاورت خانه ابوسفیان قرار داشته است. این کوچه از یک‌سو به مسجد الحرام می‌رسیده است.

معرفی

این خانه به دلیل سکونت حضرت خدیجه(س) به دار (خانه) حضرت خدیجه(س) شهرت یافته است و همچنین به دلیل ولادت حضرت فاطمه(س) در آن به نام مولد (زادگاه) فاطمه(س) نیز مشهور است.

این خانه محل زندگی پیامبر(ص) با حضرت خدیجه(س) بوده و بسیاری از آیات مکی قرآن در این خانه نازل شده است. همچنین حضرت فاطمه(س) و دیگر فرزندان حضرت خدیجه(س) در این خانه بدنیا آمده اند. محل درگذشت حضرت خدیجه(س) نیز همین خانه گزارش شده است و پیامبر (ص) پس از آن تا زمان هجرت به مدینه در این خانه ساکن بود.

نخستین‌ توصیف‌ها از خانه خدیجه

به گفته ابوالولید ازرقی، تاریخ‌نگار قرن سوم قمری، خانه بعد از مهاجرت پیامبر به مدینه به تصرف عقیل بن ابی‌طالب درآمد. معاویة بن ابی‌سفیان آن خانه را خرید و تبدیل به مسجد کرده و از خانه پدرش ابوسفیان دری به آن باز کرد. این خانه بعدها به نام دار ابی سفیان نامیده می‌شد. ازرقی در جایی دیگر می‌گوید خانه را معتب، پسر ابولهب و پسرعموی پیامبر، از دشمنان سرسخت آن حضرت پس از مهاجرت پیامبر(ص)‏ اشغال نمود و پیامبر(ص) پس از فتح مکه، خانه را مطالبه نکرد.

ابن جبیر (م. ۶۱۴ق) ‏در سفرنامه‌اش، در اواخر قرن ششم، از این خانه یاد کرده است. این خانه در آن زمان دو گنبد داشت. یکی گنبدی بزرگتر به نام قبه وحی (قبة الوحی) که همان محل زندگی پیامبر و خدیجه و محل نزول جبرئیل بر پیامبر بود و دیگری گنبدی کوچک که محل به دنیا آمدن حضرت فاطمه (س) در آن خانه بوده است.

خانه خدیجه در قرن نهم

طرح خانه خدیجه براساس توصیف فاسی

تقی‌الدین فاسی (م.۸۳۲ق.)،تاریخ‌نگار مکه، توصیف دقیقی از بنای خانه خدیجه یا به گفته او «مولد فاطمه» به دست داده و اشاره می‌کند که این خانه نزد مردم با فضیلت است و آن را زیارت می‌کنند.

فاسی می‌گوید این مکان بیشتر شبیه مسجد است زیرا در آن رواقی با هفت طاق و هشت ستون وجود دارد. در وسط دیوار جلویی سه محراب هست و روبروی آن رواقی است با چهار طاق و پنج ستون. و بین این دو رواق صحنی است. بخش دیگر خانه شامل اتاق‌ها است. یکی مولد فاطمه، دیگری قبه وحی، و سومی مختبا. برخی برآنند که این اتاق‌ها همان محدوده قدیم خانه است که در زمان پیامبر بوده و قسمت مسجد بعدا به آن اضافه شده است.توصیف‌های کوتاه‌تر دیگر نویسندگان نیز تا دهه یازدهم با توصیف فاسی همخوانی دارد.

خانه خدیجه در قرن سیزدهم و چهاردهم

طرح خانه خدیجه در ابتدای سده بیستم میلادی

در سفرنامه‌ای از اواخر دوره ناصرالدین شاه قاجار (حک: ۱۳۱۳–۱۲۶۴ق) در وصف خانه حضرت خدیجه(س) آمده است که صحنی سنگفرش از مرمر داشته، گنبدی بر تولدگاه حضرت فاطمه (س) بوده و یک اتاق درآن با عنوان عبادتگاه پیامبر (ص) مشهور بوده است.بنابر گزارشی در سال ۱۲۶۵ قمری، در محل خانه خدیجه تکیه‌ای مشهور به «تکیة السیدة فاطمة» برای استفاده فقرا ساخته شد.

محمد لبیب بتنونی(م1375ق.) گزارش دقیقی از وضعیت خانه خدیجه به همراه طرحی از معماری خانه در سفرنامه اش آورده است. وصف و طرح او چنین است:

این خانه اینک از سطح زمین کمی پایین‌تر است که با چند پله می‌توان بدان راه یافت. پس از ورود به داخل در دست چپ به فضای مسطح بلندتر از زمین می‌رسید که ارتفاع آن حدود 30 سانتیمتر است. ابعاد این فضا حدود ده متر طول و 4 متر عرض است که در آن مکتب خانه‌ای برای آموزش قرآن کریم به کودکان ایجاد شده است. در سمت راست آن درب کوچکی است با دو پله به فضای باریک و تنگی به عرض دو متر راه پیدا می‌کند دارای سه درب است. دربی که در سمت چپ قرار گرفته به اتاقی که مساحت آن سه متر در سه متر است باز می‌شود که محل عبادت حضرت و جایگاه نزول وحی بوده است... دربی که در مقابل این فضای باریک قرار گرفته به فضای بزرگتری که طول آن 6 متر و عرضش 4 متر است باز می‌شود. این محل مکان زندگی پیامبر و همسرش خدیجه بوده است. اما دربی که در سمت راست قرار گرفته به فضایی مستطیل شکل به عرض 4 متر و طول 7/5 متر باز می‌شود که در وسط آن مقصوره کوچکی است که تولد گاه حضرت فاطمه به شمار می‌آید.

تخریب خانه

این خانه بعدا از میان رفت. محمدحسنین هیکل (م.1376ق) نویسنده مصری در سال 1354ق از این مکان بازدید کرده است، در این باره می نویسد : وهابی ها ... محل ولادت حضرت فاطمه (س) را تخریب کرده اند و در حال حاضر این محل فضای خالی است و اثری از آن نیست. محمد لطفی جمعه نیز در سفرنامه خود تخریب خانه را تایید کرده است.

ساخت مدرسه قرآن در مکان خانه

در جمادی الاول سال 1370 قمری ساختمانی برای مدرسه حفظ قرآن کریم در زمین خانه حضرت خدیجه(س) ساخته شد.محمد طاهر کردی (م. ۱۴۰۰ق) نیز از این تکیه یاد کرده است. این مسجد به همت سید عباس قطان ساخته شد و مشهور به مدرسه سید عباس در دار ام المومنین خدیجه بود.

ادغام در مسجدالنبی

سر انجام در سال ١۴١٠ ساختمان حفظ قرآن براى توسعه فضاهاى ضلع شرقى حرم تخريب شد. در هنگام عمليات تخريب بناهای منطقه، به وجود مكان‌هايى باستانى پى‌بردند و معلوم شد مكانى كه اين آثار تاريخى در آن يافت شده همان خانه حضرت خدیجه(س) است.

گالری

موقعیت خانه حضرت خدیجه(س) در شهر مکه

• 

  صدر اسلام

• 

  بعد از آخرین توسعه حرم

تصویر مدرسه سید عباس در محل خانه حضرت خدیجه(س)

• 
• 

نمایان شدن خانه حضرت خدیجه(س) بعد از تخریب مدرسه حفظ

• 
• 
• 
• 
• 

منابع

• آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
• اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقی (م ۲۴۸ق)، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
• الارج المسکی فی التاریخ المکی، علی بن عبدالقادر الطبری (م ۱۰۷۰ق)، تصحیح اشرف احمد جمال، مکه، مکتبه التجاریه، ۱۴۱۶ق.
• اعلام الحجاز في القرن الرابع عشر، محمدعلی مغربی، جدة، تهامة، 1401ق.
• الأماكن المأثورة المتواترة في مكة المكرمة ، عبدالوهاب إبراهیم ابوسلیمان، لندن، موسسة الفرقان للتراث الإسلامی،1431ق.
• الأیام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، قاهره، عالم الکتب، 1998م.
• پنجاه سفرنامه حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر علم، ۱۳۸۹ش.
• التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم، محمد طاهر الکردی، تحقیق ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
• الجامع اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناء البیت الشریف، محمد ابن ظهیره (م ۹۸۶ق)، تحقیق علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق.
• دار سیدة خدیجة بنت خویلد فی مکة المکرمة دراسة تاریخیه للدار و موقعها و عمارتها، احمد زکی یمانی، لندن، موسسة الفرقان للتراث الإسلامی،1434ق.
• رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد ابن جبیر (م ۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
• الزهور المقتطفه من تاریخ مکة المشرفه، محمد بن احمد التقی الفاسی (م ۸۳۲ق)، تحقیق محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
• سفرنامه حجاز، محمد لبیب بتنونی، ترجمه هادی انصاری، مشعر، 1381
• سفرنامه مکه، سلطان مراد میرزاحسام‌ السلطنه، به کوشش رسول جعفریان،تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۴ش.
• الطبقات الکبری، محمد ابن سعد بن منیع (م ۲۳۰ق)، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
• فی منزل الوحی، محمد حسین هیکل، قاهره، هیئة المصریة العام للکتب، 2010م.
• مرآة الحرمين، ابراهیم رفعت پاشا، قاهره، مطبعة دارالکتب المصریة، 1344.
• میقات حج (فصلنامه)، تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.