مسجد راتج
 با توجه به فقدان بنای مسجد، تصویر محدوده حیاط آن و احتمالا مخروبه‌های آن از بالا ارائه شده است. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | حصن الراتج |
| مکان | مدینه |
| کاربری | مسجد |
| جنبه دینی | |
| بزرگداشت نزد | مسلمانان |
| وابسته به دین/مذهب | اسلام |
| باورها | حضور پیامبر(ص) و نماز خواندن ایشان در این مکان |
| زیارت کنندگان | بلال حبشی |
| تاریخ بنا | |
| زمان پایه‌گذاری | عصر نبوی |
| رویدادها | غزوه خندق |
| بازسازی‌ها | آخرین بازسازی سال ۱۹۹۲ میلادی |
| بازسازی کنندگان | شهرداری مدینه |
| ویژگی‌های تاریخی | نمازخواندن پیامبر در این مسجد |
| وضعیت فعلی | |
| وضعیت بنا | تخریب شده |
|
| |
مسجد راتِج یکی از مساجد منتسب به قبیله بنی عبدالأَشهل در مدینه است. این قوم زیر شاخه قبایل کهن مدینه و از گروه‌های نقش آفرین در تاریخ صدر اسلام محسوب می‌شوند.
راتج نام قلعه‌ای متعلق به قبیله بنی عبدالاشهل بوده و به تبع شهرت آن، نام آن منطقه را نیز راتج نهادند و مسجد راتج نیز در کنار این قلعه قرار داشت. با گذشت زمان گروه‌های دیگری در حوالی قلعه راتج مستقر شدند و بنای این مسجد از عصر نبوی پایه‌گذاری شد. مسجد راتج از جمله مساجدی است که بلال در آن اذان گفت.
موقعیت مکانی در مدینه
مسجد راتج در خیابان عثمان بن عفان که نزد مردم مدینه به طریق العیون معروف است قرار دارد.[۱] در شمال شرقی کوه ذَباب که مسجد الرایة بر آن قرار دارد واقع شده.[۲] و به صورت کلی در منطقه مصانع در شمال مدینه قرار دارد.[۳]
زمین مسجد راتج با تغییر هویت و کاربری و پس از تجدید بنا و بزرگتر شدن فضای آن توسط شهرداری مدینه، برای امور حج اختصاص یافت.[۴] به نوشته کعکی، تاریخ‌نگار عربستانی، زمین‌های اطراف و مخروبه‌های مسجد (جدای از بخش ساخته شده که مسجد نیست) به عنوان یکی از بزرگترین اماکن تاریخی شهر شناخته شده و امروزه کاربرد متداول مسجد را ندارد.[۵]
تاریخچه
مسجد راتج در منطقه قدیمی راتج قرار داشته و آن را حصن راتج نیز می‌نامیدند که امروزه در مدینه چنین نام و منطقه‌ای وجود ندارد.[۶] نام کنونی منطقه مورد نظر مصانع می‌باشد.[۷] که تماما در زمین‌ها و محدوده قبیله بنی عبدالاشهل قرار دارد.[۸]
به نوشته ابراهیم بن علی عیاشی در المدینة بین الماضی و الحاضر (چاپ: ۱۳۹۲ق)، اثری از این مسجد وجود ندارد. وی محدوده مسجد را پر از حفاری‌هایی برای استخراج نوره[یادداشت ۱] یافته، به شکلی که انگار مدتهاست اثری از مسجد نیست.[۹] بعدها این منطقه تبدیل به خانه و خیابان شده و در نزدیکی آن، مسجدی بنا شد که ارتباطی به مشخصات مسجد راتج ندارد؛ چرا که مسجد مذکور در نزدیکی چاهی به نام جاسوم قرار داشت.[۱۰]
وضعیت فعلی محدوده مسجد:
مطابق مشاهدات عیاشی در حدود ۱۹۵۰میلادی، در ضمن عدم مشاهده آثاری از مسجد مذکور، تصریح شده که در آن دوره زمانی در محدوده مورد نظر، ساختمانی وسیع با حیاط مرکزی بزرگ که در آن مرکز ارتباطات عثمانی قرار داشته مشاهده شده است.[۱۱] براساس تصاویر هوایی و مشاهدات عینی، این ساختمان با اوصاف مذکور تا کنون باقی مانده[۱۲] و به نظر می‌رسد مفقود شدن مسجد راتج به مدتها پیش از قرن بیستم میلادی بازمی‌گردد. در حال حاضر اثری از مسجد و دیوارها و چاه جاسور نیست و از اماکن معلوم المحدوده و مفقود البنا می‌باشد. با این حال با مراجع به محدوده مقابل مسجدالرایه و آنطرف طریق العیون، در محدوده حیاط قدیمی مسجد که برخی خرابه‌ها و دیوارهای آن باقی مانده، که به صورت کلی در جنوب ساختمان عثمانی قرار دارد. و آثاری از پایه‌های سنگی در قالب خرابه‌های تاریخی از گل و سنگ در داخل محوطه جنوبی ساختمان عثمانی وجود دارد. در کنار این آثار نیز نشانه‌های چاهی قدیمی با عرض کم و سنگ چین شده یافت می‌شود که احتمالا بئر جاسوم باشد. ولی تمامی این آثار در سال ۱۹۹۲ میلادی در اثناء عملیات شهرداری مدینه دفن شده و از بین رفته است.[۱۳]
رویدادهای تاریخی مرتبط
نماز نبی
بر اساس برخی نقلها پیامبر(ص) در این مسجد نماز خوانده[۱۴] و از چاهی در آنجا به نام جاسوم نوشیده‌اند.[۱۵]
حفر خندق
به پیشنهاد پیامبر، محدوده حفر خندق و تقسیمات آن به شکلی بود که برای مقابله با هجوم بت پرستان، از ناحیه مذاد شروع، به ذباب و سپس در نزدیکی مسجد راتج پایان میافت.[۱۶] بنو عبد الأشهل از منطقه راتج تا مجاورت خانه‌های خود کنده بودند. [۱۷]
شخصیت‌های مرتبط تاریخی
از جمله اشخاص اهل قلعه راتج، ایاس بن اوس است که در زمان جنگ بدر از جمله افرادی بوده که پیشنهاد جنگ در بیرون مدینه را به رسول گرامی اسلام(ص) عرضه داشته است.[۱۸]
پانویس
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ- ج4، بخش2، ص179.
- ↑ وفاء الوفاء،ج3،ص861
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 358
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج4، بخش2، ص179.
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج4، بخش2، ص179.
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ- ج4، بخش2، ص179.
- ↑ وفاء الوفاء،ج3،ص861
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 359
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 359.
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 359
- ↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 359
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج4، بخش2، ص181.
- ↑ المعالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ- ج4، بخش2، ص183.
- ↑ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص262.
- ↑ تاریخ المدینة المنورة،ج1،ص69
- ↑ مدینه‌شناسی، نجفی، محمد باقر،ج2، ص364.
- ↑ مغازی واقدی، ج2،ص337.
- ↑ مغازی واقدی، ج1، بخش2،ص211.
- ↑ نوره مخلوطی از زَرنیخ (نوعی ماده معدنی) و آهک که برای زدودن موهای بدن به کار می رود.
منابع
- المدینة بین الماضی و الحاضر، السید ابراهیم العیاشی
- الروض المعطار فی خبر الأقطار، حمیری، محمد بن عبدالمنعم
- تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا،احمد یاسین احمد خیاری
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب، صبری پاشا، ایوب
- معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، شراب، محمد محمد حسن
- مدینه‌شناسی، نجفی، محمد باقر
- مغازی واقدی
- تاریخ المدینة المنورة، ابن شبة البصری