مقتل
مَقتَل، به معنای جای کشته شدن است و برای اشاره به قتلگاه امام حسین(ع)، مقاتل الشهدا، مقتل‌نگاری و مقتل‌خوانی استفاده می‌شود. مقتل، در روایات نیز به کار رفته و گاه معنای مصدری آن اراده شده است.
واژه‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مقتل، واژه‌ای عربی و اسم مکان از «قتل»،[۱] به معنای جای کشتن[۲] و جای کشته شدن بوده،[۳] گاهی به معنای اسم زمان[۴] و گاهی به معنای مصدری به کار رفته است.[۵] یکی دیگر از معانی این واژه، بخشی از بدن است که اگر صدمه‌ای به آن برسد، باعث کشته شدن انسان می‌شود؛[۶] مانند گیجگاه.[۲] این واژه، در واژه‌نامه‌های فارسی، به معنای جایی که کسی در آن کشته شده، جای کشتن،[۷] کشتن‌گاه و قتلگاه آمده است.[۸]
قتلگاه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قتلگاه یا گودال قتلگاه و به عربی المذبح یا المنحر، مکانی زیارتی است، در کربلا، در حرم امام حسین(ع)، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر، که گفته شده محل به شهادت رسیدن امام حسین(ع) است.[۹] این مکان، از راه دو پنجره، که بر دیوار آن نصب شده، زیارت می‌شود.[۱۰]
مقاتل الشهدا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مقاتل الشهدا، به مزارهایی که محل شهادت اولیای الهی است، گفته شده است. بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، خدا از همه زمین‌ها شش مکان را برگزیده است که یکی از آنها «مقاتل الشهداء» است.[۱۱]
مقتل‌نگاری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به کتاب‌هایی که رویدادهای عاشورا و کیفیت شهادت امام حسین(ع) را بیان کرده‌اند، مقتل و به نگاشتن آنها مقتل‌نگاری گفته شده است. مقتل خوارزمی، مقتل ابی‌مخنف و مقتل مقرّم برخی از کتاب‌های مقتل‌اند.
مقتل‌خوانی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مقتل‌خوانی، مرثیه‌خوانی از روی کتاب‌های مقتل است. بر پایه روایتی، امام علی(ع)، ماجرای شهادت اهل‌بیت(ع) را از روی صحیفه‌ای که به املای حضرت محمد(ص) نگاشته بود، برای ابن عباس می‌خواند و هنگامی که به رویداد شهادت امام حسین(ع) و نام قاتلش رسید، بسیار گریست.[یادداشت ۱][۱۲]
در روایات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مقتل به معنای جای کشته شدن، در برخی از روایات مانند سخن امام حسین(ع)، هنگام ورود به کربلا آمده است. وی در این روایت، سرزمین کربلا را، «مقتل مردانش» شمرده است.[یادداشت ۲][۱۳]مقتل به معنای قتل نیز در برخی از روایات آمده است؛ مانند روایتی از حضرت محمد(ص)، که از شهادت امام حسین(ع) در آینده خبر داده و از کشته شدن او با واژه مقتل تعبیر کرده است.[یادداشت ۳][۱۴] رسیدن خبر کشته شدن امام حسین(ع) به مدینه نیز با واژه مقتل در منابع آمده است.[۱۵] امام حسین(ع) در کربلا به کسی از سپاه دشمن که سابقه خوبی داشته و دوست نداشت در کشتن او شریک باشد، سفارش کرد از آن مکان دور شده و شاهد مقتل (کشته شدن) او و اصحابش نباشد.[یادداشت ۴][۱۶]
پانوشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ المخصص، ج14، ص193.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ فرهنگ ابجدی، ص849.
- ↑ فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۱، ص93.
- ↑ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج4، ص15.
- ↑ أساس البلاغة، ص492.
- ↑ المحکم و المحیط الأعظم، ج6، ص334.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه مقتل.
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه مقتل.
- ↑ زیارتگاههای عراق، ص۱۸۶ و ۱۸۷؛ مدینة الحسین(ع)،ج 1 ،ص 54؛ تاریخ جغرافیایی کربلا، ص ۱۱۰.
- ↑ نصب شباکین جدیدین من الذهب و الفضة الخالصة فی موقع مذبح، وکالة نون الخبریة؛ قتلگاه حسین بن علی(ع)، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۱۲۵.
- ↑ ج٩٨، ص ۶۶۶.
- ↑ بحار الأنوار، ج٢٨، ص٧٣.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۴، ص٣٨٣.
- ↑ بحارالأنوار، ج٢٨، ص٣٩.
- ↑ بحار الأنوار، ج۴۵، ص١٩٢.
- ↑ وقعة صفین، ص141؛ بحارالأنوار، ج۴١ ص٣٣٨ و ج٣٢، ص۴١٩.
- ↑ فلمّا قرء مقتل الحسین() وَ مَن یقتُله اکثر البکاء.
- ↑ هیهنا مناخ رکابنا و محطّ رحالِنا و مقتل رجالِنا و مَسفک دمائنا.
- ↑ فیرتحل عنها إلی ارض مقتله.
- ↑ فَقَالَ الْحُسَیْنُ: فَوَلِّ هَرَباً حَتَّی لَا تَرَی لَنَا مَقْتَلًا فَوَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَا یَرَی مَقْتَلَنَا الْیَوْمَ رَجُلٌ وَ لَا یُغِیثُنَا إِلَّا أَدْخَلَهُ اللَّهُ النَّارَ قَالَ فَأَقْبَلْتُ فِی الْأَرْضِ هَارِباً حَتَّی خَفِیَ عَلَیَّ مَقْتَلُهُ.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- أساس البلاغة، محمود بن عمر زمخشری، دار صادر، بیروت، ۱۹۷۹م.
- بحار الأنوار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- تاریخ جغرافیایی کربلای معلی، حسین عمادزاده، بی‌نا، تهران، ۱۳۲۶ش.
- زیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، احمد خامه‌یار، مشعر، تهران، ۱۳۹۵ش.
- فرهنگ ابجدی، فواد افرام بستانی، اسلامی، تهران، ۱۳۷۵ش.
- فرهنگ فارسی، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده، اَشجَع، ۱۳۸۹ش.
- قتلگاه حسین بن علی(ع)، احمد نبوی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره هجدهم، ص۱۱۹.
- لغت نامه، علی‌اکبر دهخدا، نظارت جعفر شهیدی، محمد معین، انتشارات دانشگاه تهران، روزنه، تهران، ۱۳۷۳ش.
- المحکم و المحیط الأعظم، علی بن اسماعیل بن سیده، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۱ق.
- المخصص، علی بن اسماعیل بن سیده، دار الکتب العلمیة، بیروت، بی‌تا.
- النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مبارک بن محمد بن اثیر، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، ۱۳۶۷ش.
- وکالة نون الخبریة.
- وقعة صفین، نصر بن مزاحم، قم، ۱۴۰۴ق.