حج آنطور که من رفتم (کتاب)

حج آن‌طور که من رفتم گزارش سفرنامه حج علی اصغر فقهی در سال۱۳۸۶ قمری/ ۱۳۴۵شمسی است. نویسنده که از تاریخ‌نگاران و پژوهشگران معاصر اهل قم بود، در این سفرنامه دیده‌هایش از مراحل سفر را شرح کرده و از امکانات حج‌گزاری در آن روزگار گزارش داده است. او همچنین برخی از اماکن مذهبی را در کتابش توصیف کرده است.

معرفی نویسنده

علي اصغر فقيهي، نويسنده و پژوهشگر تاريخ، در ۱۳۳۶ق. /۱۲۹۶ش.، در قم متولد شد. پدر او ابوالحسن فقيهي (م,۱۳۵۹ق.) در سلک روحانيت بود. فقيهي، دروس ديني را در قم پي گرفت و نزد پدرش و عالمان بزرگ حوزه علميه قم، از جمله آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي، آيت‌الله العظمي گلپايگاني و امام خميني به تحصيل پرداخت.

در سال ۱۳۱۵ شمسی در دانشکده معقول و منقول تهران، به تحصيل در رشته ادبيات عرب پرداخت. در ۱۳۱۹ش. فارغ التحصيل شد و به قم بازگشت. او در شهر قم، به تدريس و پرورش طلاب و دانش‌آموزان دبيرستان‌هاي آموزش و پرورش پرداخت و آموزگار دبيرستان حکيم‌نظامي، و مدتي مدير آن بود و در برخي مدارس مذهبي قم، مانند مدرسه دين و دانش تدريس مي‌کرد. در ۱۳۵۰ شمسی پس از بازنشستگي، به تهران رفت و در دبيرستان‌هاي مذهبي اين شهر مشغول به تدريس شد. درسال ۱۳۵۸ش. به قم بازگشت و در ۱۳۸۲شمسی در همين شهر درگذشت.

آثار فقیهی

از علی اصغر فقیهی آثاري در ادبيات و تاريخ بر جاي مانده است؛ برای او ۱۲ کتاب و ۶۶ مقاله برشمرده‌اند. از جمله کتاب تاريخ و عقايد وهابيان که با مقدمه آيت‌الله العظمي مرعشي نجفي به چاپ رسيده است. به گفته او انگيزه‌اش از تأليف اين کتاب، حادثه اعدام ابوطالب يزدي به سال ۱۳۶۳ق./ ۱۳۲۲ش. در مکه بود که به اتهام اثبات نشده آلوده کردن کعبه رخ داد. کتاب دیگر او، تاريخ آل بويه، از منابع مهم پژوهشي خاندان بويه است و چند بار چاپ شده است. [۲]

محتوای سفرنامه

گزارش سفرنامه، از ۲۱ ذي‌قعده ۱۳۸۶ق/ ۱۲ اسفند ۱۳۴۵ش. آغاز شده است. در اين سفر، کساني مانند آيت‌الله شريعتمداري و آيت‌الله احمد زنجاني نيز حضور داشته‌اند. او به شرح دیده‌هایش در سفر که شامل شرایط و مراحل سفر است.

گزارش بقیع

بخشي از سفرنامه، به انتقادهاي فقيهي از تخريب‌هاي وهابيان در اماکن مذهبي و تاريخي حرمين اختصاص يافته است. او از وضعيت بقيع گلايه کرده و گفته است که از نظر وهابيان، حضور زنان نيز در قبرستان حرام است. او همچنين از مساجد معروف صدر اسلام، مانند مسجد قبا در جنوب غربي مدينه، مسجد قبلتين در شمال غربي مدينه و مسجد فتح که يادگار جنگ خندق و در مرتفعات کوه سلع است، ديدن کرده است و اطلاعات دقيقي از وضع معماري در آن زمان ارائه مي‌دهد. به گفته فقيهي، چون کتب شيعه در عربستان يافت نمي‌شود، مردم اين کشور از شيعيان اطلاعات بسيار کمي دارند و آنان را فاقد فقه و حديث مي‌دانند.

توصیف منا

صفحات بسياري از سفرنامه درباره مناسک حج در مکه است. به گفته فقيهي، در برخي اماکن مکه، تابلوهايي به زبان فارسي براي راهنمايي حج‌گزاران فارسي‌زبان نصب شده است. در منا، براي چادرها، برق‌کشي شده است و فقيهي، فراواني آب را يکي از امتيازات منا، نسبت به عرفات، دانسته است. او از پيشاهنگاني در منا خبر داده که به مأموران دولتي در امور مختلف، همچون راهنمايي مسافران، امور گمشدگان، و رسيدگي به احوال بيماران کمک مي‌کرده‌اند.

اطلاعاتی از حج سال 1345شمسی

فقیهی گزارشی از آمار مرتبط به حج را از یکی از شماره های روزنامه البلاد نقل کرده است. بنا بر آمار روزنامه عکاظ، تعداد افراد شرکت‌کننده در حج آن سال،۲۲۶/۳۱۶ نفر بوده که به گفته فقيهي، اين رقم به اضافه شمار حج‌گزاران بومي عربستان، به بيش از ۲۰۰/۰۰۰/۱ نفر مي‌رسيده است. حج‌گزاران ايراني آن سال، ۳۳۴/۳۵ نفر بوده‌اند

اطلاعات نشر

اين سفرنامه، در انتشارات مطبوعاتي حکمت قم، به سال ۱۳۴۶ش.، در ۱۳۶ صفحه چاپ شده است. ۴۴ تصوير از قبور متبرکه و اماکن مذهبي و تاريخي کشور عربستان و حرمين شريفين ضميمه اين سفرنامه است.

منابع

ديروز و امروز قم: علي اصغر فقيهي معلّم، مورخ و قم پژوه، به کوشش مهدي سليماني آشتياني، قم، انتشارات نور مطاف، نگاهی به آثار و مقاله شناسی استاد علی اصغر فقیهی، محمدرضا رهبریان، مجله آینه پژوهش، شماره 137