بحیرا
بحیرا راهب مسیحی بشارت دهنده به نبوت پیامبر است عقیده و باور وی اعتقاد به وحدانیت خداوند بوده است و به کتاب‌های عهدین آشنا بوده و منکر الوهیت مسیح و تثلیث بیان شده است. بنابر گزارش‌ها، کاروان بازرگانی قریش در سفری که رهسپار شام بود و پیامبر(ص) نیز همراه عمویش ابوطالب در این کاروان بوده در کنار دیر او توقف داشته‌اند و بحیرا بنابر آگاهی‌هایی که از طریق کتاب‌های آسمانی کسب کرده بود نشانه‌های پیامبر موعود را در حضرت دید و قریش را نسبت به‌این‌که پیامبر، سرور و رسول جهانیان است آگاه ساخت. در رابطه با واکنش ابوطالب در مورد سخنان بحیرا نقل‌های مختلف وجود دارد، یک نقل این است که از ادامه سفر منصرف شد و به مکه بازگشت، نقل دیگر این است که به سفر ادامه داد و حضرت را همراه ابوبکر و بلال به مکه فرستاد که این نقل دور از ذهن می‌باشد.
نام نسب
بحیرا/ بحیری واژه‌ای غیر عربی، از ریشه آرامی بخیره و به معنای منتخب و برگزیده است.[۱]نام اصلی او سرجس/ سرجیس/ جرجیس/ جرجیوس[۲]بود. او را عالم[۳]و عابد[۴]و راهبی مسیحی از قبیله عبدالقیس[۵]دانسته‌اند. گروهی نیز او را از یهودیان منطقه تیما در شام شمرده‌اند.[۶]
عقیده بحیرا
وی آشنا به کتاب‌های عهدین، منکر الوهیت مسیح و تثلیث، و باورمند به وحدانیت خدا وصف شده و به این سبب از کلیسای بَرِیّة الشام و سپس از طور سینا رانده گشت و ناگزیر در سرزمین «بُصری» در جنوب شرقی دمشق، عبادتگاهی ساخت و در آن‌جا مردم را از بت‌پرستی منع می‌کرد.[۷]مکان دقیق دیر وی را در روستایی به نام کفر[۸]نزدیک سرزمین «بصری» در شام دانسته‌اند.[۹]افزون بر نام دیر بحیرا، نام‌هایی دیگر همچون دیر باعقی، [۱۰] دیر بصری[۱۱]و دیر نجران[۱۲]برای این مکان یاد شده است.
ملاقات با پیامبر
برپایه گزارش‌هایی، کاروان بازرگانی قریش در سفری که رهسپار شام بود، کنار دیر او فرود آمد. حضرت محمد(ص) در کودکی همراه عمویش ابوطالب در همین کاروان با بحیرا دیدار کرد.[۱۳]سن پیامبر را در این ملاقات، نُه، [۱۴] 12[۱۵]یا 13 سال[۱۶]دانسته‌اند.
شیوه دیدار، زمان و مکان آن، و چگونگی گفت‌وگو را به تفاوت یاد کرده‌اند. گویند که بحیرا غذایی آماده کرد و قریش را به آن دعوت نمود و از آن‌ها پرسید که آیا همه قوم برای خوردن غذا آمده‌اند. مردی از قریش به پیامبر که زیر درختی بود، اشاره کرد و گفت: این نوجوان از خوردن غذای شما خودداری نمود. پس از پراکنده شدن آن قوم، بحیرا به طرف پیامبر رفت و دید که شاخه درخت بر او سایه افکنده است. از ابوطالب درباره نام او و پدر و مادرش سؤال کرد.[۱۷]به گفته ابن هشام، بحیرا از پیامبر درباره خواب‌های او و بعضی امور چند سؤال کرد و پیامبر پاسخ داد. سپس بحیرا لباس او را کنار زد و نشان نبوت را در بدن او دید.[۱۸]گفته‌اند که بحیرا با توجه به شنیده‌های خودش درباره قسم یاد کردن قریش به لات و عزی، پیامبر را به این دو بت سوگند داد تا به پرسش او پاسخ گوید. پیامبر با واکنش در برابر درخواست وی، آن‌ها را بیش از همه نزد خود دشمن شمرد. بحیرا وی را به خدای یکتا قسم داد[۱۹]و از او درباره خواب و بیداری و حالات دیگرش پرسش‌هایی کرد. پیامبر به پاسخ آن‌ها پرداخت که با آن چه خود از پیش درباره پیامبر اسلام می‌دانست، سازگار بود.[۲۰]
بحیرا پس از این‌که نشان نبوت را بر روی کتف پیامبر دید، به قریش گفت که او سرور[۲۱]و رسول جهانیان است. قریش از او دلایل نبوت را خواستند و او به سجده کردن سنگ‌ها و درخت‌ها نزد وی و مهر نبوت استناد کرد.[۲۲]آن گاه آینده‌ای درخشان را برایش پیش‌بینی کرد و وی را همان پیامبر موعود دانست که کتاب‌های آسمانی از نبوت جهانی او خبر داده‌اند. نیز بیان کرد که خود، نام او و پدر و خاندانش را در این کتاب‌ها خوانده است و می‌داند که از کجا طلوع می‌کند و چگونه آیین او در جهان گسترش می‌یابد. همچنین به ابوطالب برای حفظ جان او به ویژه در برابر یهودیان و رومیان بسیار سفارش نمود.[۲۳]
از واکنش ابوطالب در برابر سخنان بحیرا به تفاوت یاد کرده‌اند. برخی گفته‌اند او از ادامه سفر منصرف شد و به مکه بازگشت. برخی دیگر گفته‌اند به سفر ادامه داد و محمد(ص) را همراه ابوبکر و بلال به مکه فرستاد. با توجه به سن اندک ابوبکر و بلال در آن هنگام و ناتوانی آن دو در محافظت از محمد، این روایت، ساختگی و ناشی از فضیلت‌سازی‌های فرقه‌ای دوره‌های بعد دانسته شده است.[۲۴]
ایمان به پیامبر
در چند گزارش آورده‌اند که بحیرا در همان هنگام بشارت دادن نبوت پیامبر، به او ایمان آورد.[۲۵]نیز گفته‌اند که بحیرا در زمان هجرت برخی صحابه به حبشه، سوره یاسین را شنید و بسیار گریست و ایمان آورد و گفت: این سخنان و آیات، بسیار همانند همان چیزی است که بر عیسی(ع) نازل شده است.[۲۶]از این‌رو، بحیرا را یکی از مصداق‌های این آیه دانسته‌اند: ( الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ مِن قَبْلِهِ هُم بِهِ یُؤْمِنُونَ)؛ «کسانی که پیش از آن، کتاب [آسمانی] به ایشان دادهایم، به [قرآن] میگروند.» (سوره قصص، آیه 52) در تفسیر این آیه گفته‌اند بحیرا از کسانی بود که در هجرت به حبشه، با توجه به آگاهی از کتاب‌های پیش از قرآن، اسلام آورد.[۲۷]اما در برخی روایت‌ها آمده که بحیرا بعثت را درک نکرد و پیش از آن درگذشت.[۲۸]
نقد سلسله روایات بحیرا
در نقد سلسله روایات بحیرا گویند که همگی آن‌ها به ابو‌موسی اشعری برمی‌گردد و جز او، کسی از صحابه، به چنین رویدادی اشاره نکرده است.[۲۹]نیز در این گزارش اشاره شده که پیامبر را ابوبکر و بلال بازگرداندند که سخنی غریب است؛ زیرا در آن هنگام، هنوز ابوبکر ازدواج نکرده و بلال را نخریده بود. وانگهی شرح این رویداد با اختلاف بسیار در منابع آمده است.[۳۰]افزون بر این‌ها، اصل این سفر پیامبر مورد نقد و تردید قرار گرفته و انکار شده است.[۳۱]این رویداد دستاویزی برای مسیحیان در نقد قرآن قرار گرفته است. آنان از این منظر به این روایات توجه کرده‌اند که رسالت پیامبر را برگرفته از عقاید نصارا و احبار یهود طی سفرهای وی به شام بشمرند و منبع وحیانی قرآن را انکار کنند.[۳۲]البته اصل این رویداد با تصریح قرآن به شناخت اهل کتاب از پیامبر آخر الزمان (سوره بقره، آیه 146) همخوانی دارد.
پانویس
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج11، ص419.
- ↑ التنبیه و الاشراف، ج1، ص89؛ البدایة و النهایه، ج2، ص349؛ الاصابه، ج1، ص646.
- ↑ الطبقات، ج1، ص153؛ تاریخ طبری، ج2، ص32؛ الکامل، ج2، ص37.
- ↑ سیرت رسول الله، ج1، ص158.
- ↑ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج1، ص246؛ الاصابه، ج1، ص475؛ سبل الهدی، ج2، ص145.
- ↑ الاصابه، ج1، ص475.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص191؛ قاموس الاعلام، ص1246؛ قاموس الاعلام، ص1317.
- ↑ البدایة و النهایه، ج2، ص289.
- ↑ الطبقات، ج1، ص153؛ امتاع الاسماع، ج5، ص63.
- ↑ معجم البلدان، ج2، ص499.
- ↑ معجم البلدان، ج2، ص500.
- ↑ معجم البلدان، ج2، ص539.
- ↑ تاریخ طبری، ج2، ص32-33؛ امتاع الاسماع، ج5، ص63؛ الکاشف، ج1، ص167.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج2، ص14؛ الکامل، ج2، ص37؛ امتاع الاسماع، ج1، ص15.
- ↑ الطبقات، ج1، ص121؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص180-183، «پاورقی»؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج1، ص322.
- ↑ التنبیه و الاشراف، ص197.
- ↑ سیره ابن اسحق، ج2، ص74-75؛ الکامل، ج2، ص37؛ امتاع الاسماع، ج8، ص179-180.
- ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص118.
- ↑ سیره ابن اسحق، ص75؛ الطبقات، ج1، ص130؛ تاریخ الاسلام، ج1، ص59.
- ↑ اعلام النبوه، ص175.
- ↑ فتوح الشام، ج2، ص33.
- ↑ تاریخ بغداد، ج10، ص251؛ تاریخ دمشق، ج3، ص6؛ تهذیب الکمال، ج1، ص189.
- ↑ الطبقات، ج1، ص121، 154؛ تاریخ طبری، ج2، ص32-33؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص116-119.
- ↑ الغدیر، ج7، ص272؛ سیرة المصطفی، ج1، ص127-128؛ الصحیح من سیرة النبی، ج2، ص176-177.
- ↑ اسد الغابه، ج1، ص166؛ الاصابه، ج1، ص476.
- ↑ اسد الغابه، ج1، ص15؛ بحار الانوار، ج18، ص413؛ مستدرک سفینة البحار، ج1، ص283.
- ↑ اسباب النزول، ص136-137؛ مجمع البیان، ج7، ص444- 446؛ تفسیر بغوی، ج1، ص161.
- ↑ الاصابه، ج1، ص405، 476؛ تاریخ الاسلام، ج22، ص44؛ میزان الاعتدال، ج2، ص153.
- ↑ الاصابه، ج1، ص476؛ ابوطالب حامی الرسول، ص13.
- ↑ قس: الطبقات، ج1، ص80-81؛ سیره ابن اسحق، ص75؛ مروج الذهب، ج1، ص89؛ مروج الذهب، ج2، ص286.
- ↑ نک: نقد و بررسی منابع سیره نبوی، ص314، «نقد و بررسی سفر پیامبر اکرم به شام.
- ↑ الوحی المحمدی، ص72.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل بحیرا.
- ابوطالب حامی الرسول و ناصره(ص): نجم الدین العسکری، نجف، مطبعة الآداب، 1380ق.
- اسباب النزول: الواحدی (درگذشت 468ق.)، قاهره، الحلبی و شرکاه، 1388ق.
- اسد الغابه: ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
- الاصابه: ابن حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
- اعلام النبوه: الماوردی (درگذشت 450ق.)، به کوشش بغدادی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1987م.
- امتاع الاسماع: المقریزی (درگذشت 845ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق.
- بحار الانوار: المجلسی (درگذشت 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (درگذشت 774ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
- تاریخ بغداد: الخطیب البغدادی (درگذشت 463ق.)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (درگذشت 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.
- تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (درگذشت 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (درگذشت 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
- تفسیر بغوی (معالم التنزیل): البغوی (درگذشت 510ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
- التنبیه و الاشراف: المسعودی (درگذشت 345ق.)، بیروت، دار صعب.
- تهذیب الکمال: المزی (درگذشت 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق.
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی: زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، 1372ش.
- سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (درگذشت 942ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق.
- السیرة النبویه: ابن هشام (درگذشت 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
- السیرة النبویه: ابن کثیر (درگذشت 774ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396ق.
- سیرت رسول الله: قاضی ابرقوه (درگذشت 623ق.)، تهران، وزارت ارشاد، 1377ش.
- سیره ابن اسحق (السیر و المغازی): ابن اسحق (درگذشت 151ق.)، به کوشش زکار، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1368ش.
- الصحیح من سیرة النبی(ص): جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، 1414ق.
- الطبقات الکبری: ابن سعد (درگذشت 230ق.)، بیروت، دار صادر.
- الغدیر: الامینی (درگذشت 1390ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش.
- فتوح الشام: الواقدی (درگذشت 207ق.)، بیروت، دار الجیل.
- قاموس الاعلام: شمس الدین سامی، استانبول، مهران، 1996م.
- الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب السته: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش محمد عوامه، جده، دار القبله، 1413ق.
- الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
- مجمع البیان: الطبرسی (درگذشت 548ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق.
- مروج الذهب: المسعودی (درگذشت 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق.
- مستدرک سفینة البحار: علی نمازی شاهرودی (درگذشت 1405ق.)، به کوشش نمازی، قم، نشر اسلامی، 1419ق.
- المصطفی من سیرة المصطفی(ص): سید جعفر مرتضی العاملی، بیروت، المرکز الاسلامی للدراسات، 1423ق.
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (درگذشت 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م.
- میزان الاعتدال فی نقد الرجال: الذهبی (درگذشت 748ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار المعرفه، 1382ق.
- نقد و بررسی منابع سیره نبوی: رسول جعفریان و دیگران، تهران، سمت، 1378ش.
- الوحی المحمدی: محمد رشید رضا، قاهره، الزهراء للاعلام العربی، 1408ق.