نام‌های مکه

نام‌های مکه در قرآن و منابع تاریخی به صورت‌های مختلفی ذکر شده است. در قرآن، علاوه بر نام مکه، بکه، الوادی، حرم امن، ام القری، بلد الاامین، معاد و قریه نیز بر شهر مکه اطلاق شده است. در منابع تاریخی نیز نام‌هایی مانند البلد الحرام، السلام، فاران، المقدسه و ام‌راحم بر شهر مکه اطلاق شده است.

مکه

مکه معروف‌ترین نام شهر مکه است که ذکر آن در قرآن کریم (سوره فتح، آیه ۲۴) هم آمده است. برای این واژه، اشتقاق‌های متعددی ذکر شده که هر کدام بیانگر وصفی از اوصاف این شهر می‌باشد. بعضی از وجوه ذکر شده عبارتند از:

• کلمه «مکه» از «مَکَّ، یمک، مکا» مشتق شده که به معنای هلاک‌شدن و کم‌شدن است و این بدان جهت است که هر ستمگری نظر سوئی به آن شهر داشته باشد سرنوشتی جز نابودی نخواهد داشت. مناسبت دیگر این است که هر کس برای زیارت خانه خدا به آن شهر عزیمت کند، گناهان او کم می‌شود.
• این کلمه از «مک، یمک، مکا، امتک و تمکک» گرفته شده که به معنای مکیدن پستان مادر توسط کودک است. گفته‌اند که این یا به جهت علاقه مردم به این شهر است؛ مانند علاقه کودک به پستان مادر و یا به جهت کم آبی آنجاست که مردم آب را تا آخرین قطره آن می‌نوشند. می‌توان گفت که این معنا اشاره به تغذیه روحی و معنوی مردم از این شهر است؛ زیرا که اینجا خاستگاه وحی بوده و نیز حجاج در این شهر همواره به یاد خدا هستند. دحوالارض
• این کلمه از «مک» به معنای «بسط و گسترش» مشتق شده؛ زیرا که خداوند کره زمین را از این شهر گسترش داده است و شروع دحو الأرض از اینجا بوده است. این وجه در روایتی از امام علی(ع) نقل شده است.

نام‌های مکه در قرآن

شهر مکه با نام‌هاى مختلف در آیات قرآن ياد شده است كه عبارت‌اند از:

• مکه (سوره فتح،‌آیه 24)

• بکه (سوره آل عمران، آیه96)

• ام‌القری (انعام، آیه 92)

• القریه (سوره نحل، آیه 112)

• معاد (سوره قصص،آیه 85)

• الوادی (سوره ابراهیم، آیه 37)

• البلدة (سوره نمل، آیه 91)

• البلد (سوره ابراهیم، آیه 35؛ سوره بقره، آیه 126؛ سوره بلد،‌ آیه 1 و 2)

• بلد الامین (سوره تین، آیه 3)

• حرم و حرم امن (سوره قصص، آیه 57؛ سوره عنکبوت، آیه 67)

• المسجدالحرام (سوره فتح، آیه 27؛ سوره بقره، آیه 191 و ۱۹۶)

• مخرج صدق (سوره الاسراء، آیه 80)

دیگر نام‌ها

برای مکه نام‌های زیادی برشمرده‌اند؛ برخی از آنها عبارتند از:

بساسة، ام رحم، صلاح، الرأس، العرش، النساسة، الباسة، الناسة، العروض، کوثی، ام کوثی، فاران، المقدسه، قریةالنمل، الحاطمة، الحرم، برة، طیبة، القادس، المذهب، العرش، القادسة، المعطثة، الرتاج، ام زحم، ام صح، ام روح، بساق، المکتان، النابیة، ام الرحمة، الناشتة، سبوحة، السلام، نادرة، العرویش، الحُرمة، الحِرمت، قریةالحمس، ام راحم، نقرة الغراب، البنیة، ناشة، تاج، کبیرة، ام رحمن، السیل، البلد الحرام، حرم‌اللَّه تعالی، بلداللَّه تعالی، العذراء، النجز، العُرْش، العُرُش، العروش، القادسیة.

منابع

• الإعلام بأعلام بيت الله الحرام، نهروالی، محمد بن احمد، مکه مکرمه،‌ المکتبة التجارية، ۱۴۱۶ق.
• لسان العرب، ابن منظور، محمد بن مکرم، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
• معجم البلدان، یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
• «نام‌های شهر مکه»، جعفری، یعقوب، میقات حج، شماره ۲، زمستان ۱۳۷۱ش.
• «نام‌های مکه‌»، فقیهی، محمدمهدی، میقات حج، شماره ۴، ۱۳۷۲ش.
• شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، فاسی، محمد بن احمد، قاهره، مکتبة الثقافة الدينية، ۱۴۲۸ق.
• مجمع البحرین، طریحی، فخرالدین بن محمد، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۵م.
• موسوعة العتبات المقدسة، خلیلی، جعفر، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، ۱۴۰۷ق