ابتهاج الانسان و الزمن
اِبتهاجُ الاِنسانِ و الزَّمن، کتابی درباره مکه و مدینه، نوشته محمد بن محمد قطب الدین نهروالی مکی حنفی (زنده در ۱۰۰۵ق). نام کامل کتاب «اِبتهاجُ الاِنسانِ و الزَّمن فی الاِحسانِ الواصلِ للحَرَمَین مِنَ الیمَنِ بمولانا الوزیر الباشا حسن» است. بیان فضیلت‌های حرمین شریفین، شرح خدمات وزیرْ حسن‌پاشا به مکه و مدینه واطلاعاتی تاریخی از وضع این دو شهر از جمله مطالب کتاب است. نویسنده کتاب از مورخان به‌نام تاریخ مکه و نویسنده کتاب الإعلام بأعلام بیت الله الحرام است.
نویسنده ویرایش
محمد بن محمد قطب الدین نهروالی، از مورخان مشهور مکه و مؤلف الإعلام بأعلام بیت الله الحرام در تاریخ محلی مکه است. تاریخ تولد و مرگ محمد بن قطب الدین دانسته نیست. تنها از تاریخ پایان تألیف کتاب (۱۰۰۵ق) می‌توان دوره حیات او را حدس زد.[۱] قطب الدین متولد نهروال هند بود. او برای فراگرفتن علوم دینی به حجاز و مصر سفر کرد و در مکه ساکن شد.[۲] زرکلی این کتاب را نوشته قطب الدین دانسته است، نه فرزندش.[۳]
ساختار و محتوا ویرایش
بخش نخست کتاب از فضیلت‌های مکه، مدینه، مسجدالحرام، کعبه سخن گفته و مکه و مدینه را با هم مقایسه کرده است.
کتاب ابتهاج الانسان دو بخش، هفت فصل و یک مقدمه دارد. بخش نخست کتاب در چهار فصلْ بیشتر از فضیلت‌های مکه، مدینه، مسجدالحرام، کعبه و سنجش میان مکه و مدینه سخن می‌گوید. بخش دوم در سه فصل، شرح حال و اعمال حسن‌پاشا وزیر سلطان مراد بنی‌سلیم عثمانی و رفتن او به یمن و بازگشتش به مکه در سال ۹۹۸ق و خیرات و پیشکش‌های او به مسجدالحرام را آورده است.[۴]
نسخه‌ها ویرایش
از این کتاب چند نسخه خطی در دست است: نسخه دار الکتب المصریه با شماره ۷۹، نسخه المکتبة العباسیه با شماره ۱۶۰ ب و نسخه کتابخانه لیدن با شماره ۹۳۷.[۵]
پانویس ویرایش
منابع ویرایش
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل ابتهاج الانسان و الزمن.
- الاعلام: الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
- اعلام العلماء الاعلام: عبدالکریم بن محب الدین القطبی (م.۱۰۱۴ق.)، به کوشش احمد محمد و عبدالعزیز، ریاض، دار الرفاعی، ۱۴۰۷ق.
- التاریخ و المورخون بمکه: محمد الحبیب الهلیه، الفرقان، ۱۹۴۴م.
- خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر: المحبی، بیروت، دار صادر.
- معجم المؤلفین: عمر کحّاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مکتبة المثنی.
- نشر الریاحین: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، ۱۴۱۵ق
- هدیة العارفین: اسماعیل باشا (م.۱۳۳۹ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.