امارت مکه در دوره عباسیان

امارت مکه در دوران اول عباسی

در اوائل دوران حکومت عباسیان، امیران مکه(132-656هجری قمری) بیشتر از خویشاوندان خلفا انتخاب می‌شدند. دلیل گماشتن این افراد، اعمال سیاست بغداد در همه امور داخلی مکه بود؛ زیرا آن شهر به عنوان کانون مهم دینی برای خلفای عباسی شناخته می شد. از این رو، خلفا اهتمام فراوان به تسلط کامل بر آن داشتند. به عنوان نمونه مامون عباسی، برای مکه چند امیر علوی نیز برگزید از جمله اینکه عبیدالله بن حسن بن عبیدالله علوی را امیر حرمین انتخاب کرد.(تاریخ خلیفه ص313) که این گونه انتخاب ها در این دوران، کار استثنایی شمرده می شد.البته چنین برمی‌آید که هدف او از این کار، خشنود ساختن بخشی از شیعیان و متفاوت ساختن خط سیر آنها با دیگر علویان بوده است.تاریخ مکه، سباعی، ص149.

در این دوران، گاه امارت مکه مستقل بود و گاه با امارت مدینه همراه می‌شد. مثلا در سال 196 هجری قمری، داود بن عیسی عباسی امارت مدینه را نیز عهده‌دار گشت و فرزندش سلیمان را به نیابت از خود بر آن شهر منصوب کرد. برخی امیران نیز؛افزون بر مکه، بر طائف و جده نیز هم‌زمان حکومت داشتند. البته باید یاد آور این نکته بشویم که یکی از نگرانی های امیران مکه در این دوران، قیام علویان از جمله قیام‌های نفس زکیه به سال 145ق، حسین بن علی حسنی (شهید فخ) در سال 169ق، ابن طباطبا به سال199ق.، محمد بن صالح بن عبدالله و محمد بن یوسف بن ابراهیم در سال 252ق. بود که خود را برای خلافت شایسته‌تر شمرده،و بنی‌عباس را غاصب حکومت می‌دانستند. از این رو، با فراهم شدن کوچک‌ترین زمینه برای قیام، از خاستگاه خود در مدینه، حرکت خویش را آغاز می‌کردند.

عباسیان پس از قیام نفس زکیه، هوشیار شدند و امارت مکه را جز به خاندان عباسی نسپردند تا بتوانند از شورش علویان پیشگیری کنند. آنان همچنین اصرار داشتند که حکومت طائف و جده را همراه مکه کنند تا دایره نفوذ آن امیر را برای همه بلادی که از نظر آنان وضعی خاص داشت، گسترش دهند.

در اواخر این دوران و با نفوذ ترکان در دستگاه خلافت، شماری از آنان به امارت مکه دست یافتند. ایتاخ، از فرماندهان ترک، از آن جمله است. برخی ایرانیان همانند حسن بن سهل، برادر فضل بن سهل وزیر مقتول مامون، در همین دوره از سوی مامون امیر مکه شدند. این دسته از امیران که از آنان به عنوان امیر مباشرتی می‌توان یاد کرد، کسانی را برای اداره مکه انتخاب می‌کردند.

خدمات عمرانی عباسیان در مکه

عباسیان در طول حکومت خود در مکه،تلاش‌های عمرانی بسیاری برای جلب نظر مسلمانان،انجام دادند. برخی تلاش‌های آنان عبارتند از: گسترش مسجدالحرام، تزئین کعبه و طلاکاری نمودن آن، فرستادن هدایای گران‌بها برای آویختن در کعبه، تهیه پرده برای کعبه، تزئین مقام ابراهیم، تعمیر و بازسازی چاه زمزم، گسترش در مطاف، تعمیر حِجر اسماعیل، کشیدن چشمه و احداث برکه‌ها در مکه.

در میان خلفای عباسی، گسترش و تعمیرات عمرانی در دوره ابوجعفر منصور و مهدی عباسی به لحاظ گستردگی از اهمیتی بیشتر برخوردار بود. این تلاش‌ها بیشتر در دوران اول حکومت عباسیان (حک: 132-234ق.) انجام پذیرفت.

دوره سفاح

سفاح (حکومت: 132-136ق) نخستین خلیفه عباسی بود که در سال ۱۳۲ق مکه را در اختیار عمویش داود بن علی بن عبدالله عباسی نهاد، و به او دستور داد تا برخی آثار اموی در مکه مانند مخزن آب ساخته شده به دست خالد بن عبدالله قسری را از میان ببرد. سفاح پس از برکناری داود، دایی خود، زیاد بن عبیدالله حارثی را به امارت مکه منصوب کرد که تا سال 136ق. بر آن شهر امیر بود. در همین سال، وی برکنار گشت و عباس بن عبدالله بن معبد عباسی تا زمان مرگ سفاح، امیر مکه شد.

دوره منصور عباسی

منصور عباسی (حکومت: 136-158ق) نخستین کسی بود که بر چاه زمزم پنجره نهاد و زمینش را با سنگ مرمر فرش کرد..امیران مکه در دوران خلافت او عبارت بودند از: عباس بن عبدالله بن معبد عباسی و زیاد بن عبیدالله حارثی. وی تا 141ق. امیر مکه بود و به دستور منصور با خریدن خانه‌های مجاور سمت شمال و غرب مسجد آن را گسترش داد و به دو برابر دوران بنی‌امیه رساند. وی همچنین در پی تخریب ‌دار القضاء (خانه عمر بن خطاب) و تبدیل آن به میدان، در ضلع غربی مسجد دری گشود که به نام خودش مشهور گشت.

از دیگر امیران این دوره، می‌توان به هیثم بن معاویه تا سال 143ه.ق و سری بن عبدالله بن حارث تا سال 145 ه.ق اشاره کرد. در این سال، نفس زکیه در پی تسلط بر مدینه، سپاهی را روانه مکه کرد که موجب فرار امیر مکه سری بن عبدالله شد و یکی از علویان به نام حسن بن معاویه علوی یا فرزند او محمد بن حسن به امارت مکه رسید. اما در بعد از مدتی کوتاهی قیام نفس زکیه سرکوب شد و عباسیان بار دیگر بر مکه تسلط یافتند و امارت به سری بن عبدالله منتقل شد.در سال 146 هجری قمری او نیز برکنار و عبدالصمد بن علی بن عبدالله، عموی منصور، امیر مکه و مدینه شد که امارتش تا 149 یا 150ق. یا 157ق. ادامه یافت. محمد فرزند ابراهیم امام عباسی واپسین امیر انتصابی منصور بر مکه بود که تا سال 158ق. امارت کرد.

دوره مهدی عباسی

مهدی عباسی (حکومت‌: 158-168ق) در ایام خلافت خود دو بار به سال‌های 160 و 164 هجری قمری مسجدالحرام را گسترش داد. در دوران خلافت مهدی ، ابراهیم بن یحیی بن محمد تاسال 161ق. و جعفر بن سلیمان بن علی تا 166ق. و عبیدالله بن قُثَم بن عبدالله و محمد بن ابراهیم. و زیاد بن عبیدالله حارثی برای بار دوم به امارت مکه دست یافتند

دوره هادی عباسی

هادی عباسی (حکومت: 169-170ق) در دوران حکومت خود، نخست عبیدالله بن قثم بن عبدالله عباسی را امیر مکه کرد. در امارت او، حسین بن علی (شهید فخ) به سال 169ق. در مدینه قیام نمود و در پی تسلط بر آن، به مکه عزیمت کرد؛ اما از سپاه عباسی شکست خورد و به شهادت رسید و بدین ترتیب، عباسیان برای بار سوم به مکه دست یافتند. سپس محمد بن عبدالرحمن سفیانی امیر مکه شد.

دوره هارون الرشید

حاکم مکه در دوران هارون الرشید (حکومت: 170-193ق) به دستور وی، مناره‌ای برای مؤذنان بر بالای سقف مسجد ساخت. در دوران خلافت ‌ هارون افراد زیادی به امارت رسیدند که ترتیب دقیق آن‌ها مشخص نیست: احمد بن اسماعیل بن علی، حماد بربری، سلیمان بن جعفر بن سلیمان، عباس بن محمد بن ابراهیم، عبیدالله بن قثم، علی بن موسی، فضل بن عباس بن محمد، محمد بن عبدالله بن سعد، و موسی بن عیسی.

دوره امین

در دوران خلافت امین (حکومت:‌ 193-198)، داود بن عیسی بن موسی عباسی امیر حرمین شد. وی در مکه ماند و پسرش را به نیابت از خود به مدینه فرستاد. هنگامی که امین از او خواست تا عهدنامه ‌هارون را که به کعبه آویخته شده بود، پاره کند و مامون را از ولایتعهدی برکنار نماید، برآشفت و در پی گرد آوردن مکیان و با حمایت آنان، امین را از خلافت برکنار ساخت و برای مامون از آنان بیعت گرفت. وی به دستور امین برکنار شد. در سال 194ق. سالم بن جراح، کارگزار امین عباسی 18000 دینار را که امین برای او فرستاده بود، برای طلاپوش کردن در ورودی کعبه هزینه کرد. وی پوشش پیشین را که حدود 28000 مثقال بود، برکند و سکه‌های ارسالی را به آن افزود و در کعبه را با صفحه طلا پوشاند. همچنین دو حلقه طلایی برای آن در ساخت و میخ‌هایی با روکش طلا بر آستانه و گوشه‌های آن کوبید.

دوره مأمون

با غلبه مامون (حکومت: 198-218ق) بر امین، وی به پاداش آن چه داود انجام داده بود، او را بار دیگر بر امارت مکه و مدینه منصوب کرد. وی تا سال 199ق. امیر این دو شهر بود. در امارت داود، حسین بن حسن علوی معروف به افطس که از سوی ابوالسرایا، صاحب دعوت طباطبا در عراق، به امارت مکه اعزام شده بود، این شهر را تصرف کرد و به سال 200ق. در پی شنیدن خبر قتل ابوالسرایا، برای محمد دیباج، از فرزندان امام صادق(ع)، در مکه بیعت گرفت. از کارهای او در مکه، کندن جامه‌های پیشین کعبه و پوشاندن دو جامه ارسالی ابوالسرایا بر آن بود. بر این جامه‌ها نوشته شده بود: «تهیه شده به دستور ابوالسرایا تا به جای جامه ستم‌پیشگان عباسی پوشانده شود و خانه خدا تطهیر گردد». استیلای افطس چندان دوام نیافت و مامون لشکری فرستاد که سپاه علوی را شکست داد و بر مکه چیره شد. بدین ترتیب، بار چهارم عباسیان بر مکه چیره شدند و عیسی بن یزید جلودی فرمانده سپاه مامون به امارت مکه رسید و در پی او یزید بن حنظله مخزومی یا محمد بن جلود امیر شد.

به سال 202ق. ابراهیم موسی بن جعفر از یمن آمد و بر مکه چیره شد. برخی وی را حاکم انتصابی مامون دانسته‌اند. هارون بن مسیب، حمدون بن علی بن عیسی، صالح بن عباس، سلیمان بن عبدالله، محمد بن سلیمان، حسن بن سهل، محمد بن ‌هارون و عبیدالله بن حسن علوی از دیگر امیران مکه بودند. امارت عبیدالله تا سال 209 یا 218ق. ادامه داشته است.

دوره معتصم

در زمان معتصم (حکومت 218-227ق)، امارت مکه نخست در اختیار صالح بن عباس و بعد از او به سال 226ق. بر عهده اشخاص ترک از جمله محمد بن داود بن عیسی عباسی، قرار گرفت. معتصم، محمد بن داود را جانشین خود قرار داد و او تا مرگ معتصم بر این منصب باقی بود. این خلیفه در سال 219ق. به طاهر بن عبدالله که امیر مکه بود، دستور داد تا چراغ‌ها (نفاطات) در مازمان (تنگه میان مزدلفه و عرفه) در شب عید قربان و هنگام بازگشت حاجیان روشن شود. این امیر نخستین کسی است که این کار را آغاز کرد و سپس چنین خدمتی رسم گردید.

دوره واثق

در دوره خلافت واثق (حکومت: 227-232ق) محمد بن داود بن عیسی عباسی به نیابت از اشناس ترکی، امیر مکه بود.

امارت مکه در دوران دوم عباسی

این دوره(حک: 234-334ق.) که با تسلط ترکان بر دستگاه خلافت شناخته می‌شود، با خلافت متوکل آغاز شد و در دوران مستکفی خاتمه یافت. از ویژگی‌های این دوران، تجزیه قلمرو خلافت و پدید آمدن حکومت‌هایی مانند صفاریان (254-298ق.) و سامانیان (261-389ق.) در شرق قلمرو خلافت و تشکیل حکومت‌هایی در مصر و شام مانند بنی‌طولون (حک: 254-323ق.) و اخشیدیان (حک: 330-358) بود که کوشیدند با استیلا بر مکه، از آن برای تقویت پایگاه معنوی خود میان مسلمانان بهره بگیرند.

از سلسله های نو پدیدی که از سوی خلیفه عباسی، عهده‌دار امور حرمین به صورت تشریفاتی بودند طاهریان در سال 205-259 هجری قمری بودند. امارت محمد بن عبدالله طاهری در سال 248ق. به حکم مستعین عباسی از آن جمله است.

طولونیان مصر هم نیز ، از دیگر سلسله‌هایی هستند که در این دوران، برای کسب مشروعیت نزد مسلمانان، با ارسال صدقات و هدایا برای نفوذ در مکه تلاش ‌کردند. آنان برای حذف رقیبشان یعنی طاهریان، فردی به نام ماطعان را در سال 257 هجری قمری با هزار سوار همراه کاروان حاجیان مصر به مکه فرستادند و به او ماموریت دادند که در مراسم حج به صورت مسلح حضور یابد تا طاهریان وادار به عقب‌نشینی شوند.که پیامد این حرکت وماموریت، شکست طولونیان بود.

رقابت طولونیان در مکه در پی تشکیل دولت صفاریان به دست یعقوب لیث (حک: 247-265ق.) در ایران نیز استمرار یافت. هنگامی که عمرو بن لیث صفاری از سوی خلیفه معتمد عباسی (حک: 259-356ق.) افزون بر حکومت قلمرو خویش، منصب عمل ‌الحرمین را نیز به صورت تشریفاتی دریافت کرد، این رقابت سخت‌تر شد. در سال 267 هجری قمری نماینده ابن طولون در مکه از نماینده عمرو شکست خورد و پرچم عمرو در سمت راست منبر مسجد ابراهیم خلیل نصب شد. ابن طولون در سال 269 هجری قمری سپاهی را به مکه فرستاد، اما ‌هارون بن محمد ‌هاشمی، کارگزار مکه، در برابر وی مقاومت کرد و با یاری سپاهیان عمرو بن لیث، بر لشکر ابن ‌طولون چیره شد و آن‌ها را از مکه بیرون راند. آن گاه، ابن طولون در مسجدالحرام لعن شد.

در این هنگام، مکه افزون بر رقابت خاندان‌ها و حکومت‌ها، صحنه کشاکش بسیاری از مخالفان و شورشیان بر ضد خلافت بود. از جمله آنان علویان بودند که تصرف مکه را عاملی مهم در سرنگونی خلافت عباسی می‌شمردند. اسماعیل بن یوسف بن ابراهیم علوی در همین دوره، در سال 251 هجری قمری مدتی کوتاه بر مکه چیره شد.

در این دوره و حتی چند سال پیش از آن، با شکسته شدن صولت و شوکت خلفا نزد مردم و نیز به سبب بی‌توجهی آنان به مردم حجاز به دلیل بحران‌های رخ داده در بغداد، حج عراقیان تعطیل گشت. این وضعیت بر اقتصاد حجاز اثر نهاد و قبایل بادیه‌نشین مانند بنی‌سلیم از تبار سُلیم بن منصور بن عِکرمه، از عرب عدنانی را در سال 230ق. به غارتگری واداشت و همین سرآغاز غارتگری‌های دیگر شد. تا مدت طولانی، قبیله حرب، میان مکه و مدینه، به تاخت و تاز پرداختند و با سلب امنیت عمومی، سبب دل‌مشغولی حاکمان شدند. در سال 1105ق. شریف سعد بن زید (م1116ق.) با این قبیله که بر ضد او شوریده بودند، در حال مبارزه بود. عثمانی‌ها وی را از این رو که نتوانسته بود رهزنان را براند، سرزنش نمودند.

بی توجهی به وضعیت اقتصادی

بی توجهی خلفای عباسی به وضعیت اقتصادی مکه عامل شورش‌های پیاپی گشت و به دلیل بحران‌های پدید آمده در بغداد، حج عراقی‌ها به تعطیلی کشانده شد. این وضع بر اقتصاد حجاز تاثیر نهاد و سبب تعیین مالیات از سوی حاکمان شد. بحران‌های یاد شده موجب کاهش ساکنان مکه و مهاجرت بسیاری از دانشوران به نقاط دیگر گشت که از پیامدهای آن، رکود علم و ادب و هنر در این شهر بود.

در دوران خلافت متوکل (234هجری قمری) علی بن عیسی بن جعفر عباسی تا 239 هجری قمری امیر مکه بود. با درگذشت او، به ترتیب عبدالله بن محمد بن داود، عبدالصمد بن موسی و محمد بن سلیمان بن عبدالله که همگی از بنی‌عباس بودند، به امارت مکه دست یافتند. همچنین متوکل ولایت مکه را به فرزندش منتصر تفویض کرد که گویا نوعی ولایت شَرَف (ولایت از راه دور) بوده است و به جای او برخی فرماندهان متوکل، امارت را بر عهده داشتند. ایتاخ، از فرماندهان ترک، یکی از آنان بود که افزون بر امارت حرمین و امارت حج، امارت هر سرزمینی که وی بدان وارد ‌می‌شد، نیز به وی ‌سپرده گشت. پس از چندی وی از امارت حرمین برکنار گشت و در پی بازگشت از حج، به‌ فرمان‌ متوکل، به بند افتاد و از تشنگی‌ جان‌ سپرد. برخی ازامارت ایتاخ تا زمان قتل متوکل به سال 247ق. و نیز در دوران خلافت تقریبا شش ماهه پسرش منتصر سخن گفته‌اند.

مستعین(248-252 هجری قمری) نخست، عبدالصمد بن موسی عباسی را در 249 هجری قمری و سپس جعفر بن فضل عباسی را در سال 250 هجری قمری به امارت مکه گمارد. در امارت جعفر، اسماعیل بن یوسف از سادات حسنی به سال 251 هجری قمری با شکست دادن جعفر و گریزاندن وی، بر مکه چیره شد و در پی 50 روز مدینه را نیز تسخیر کرد و پس از بازگشت به مکه، به استوار کردن حصار شهر پرداخت. او در سال 252 هجری قمری به بیماری آبله مرد و بار دیگر مکه به دست عباسیان افتاد و مستعین فرزندش عباس را به امارت حرمین گماشت. امارت عباس و در پی او محمد بن عبدالله بن طاهر، تلفیقی نبود.

معتز (252-255 هجری قمری) عیسی بن محمد بن اسماعیل مخزومی را امیر مکه کرد.

از احمد بن منصور عباسی، با لقب کعب البقر، نیز به عنوان امیر مکه در این دوران یاد کرده‌اند.

در دوران خلافت مهتدی(255-256 هجری قمری) علی بن حسن ‌هاشمی 256 هجری قمری امیر مکه بود. گفته شده وی نخستین کسی است که میان زنان و مردان در مسجدالحرام جدایی ‌انداخت. در پی روی کار آمدن معتمد (حک: 256-279ق.) وی برادرش، موفق را بر قلمرو شرقی مملکت، از جمله مکه، حکومت بخشید. البته او به صورت مستقیم بر مکه امارت نکرد. وی در سال 263ق. به امیر مکه دستور داد پرده کعبه میان قریشیان، حاجبان خانه خدا، و اهل مکه تقسیم شود. در سال 272ق. از آن پس که مسجدالحرام به مرور آسیب‌ دیده و بخشی از سقف و دیوار آن ویران شده بود، ‌هارون بن محمد بن اسحق کار‌گزار مکه به دستور موفق،آن را تعمیر کرد. محمد بن متوکل و ابراهیم بن محمد بن اسماعیل به ترتیب در سال‌های 257 و 259ق. از امیران مکه بودند. اما چنین برمی‌آید که اینان نایبانی را برای اداره مکه می‌فرستادند.

از رویدادهای در این دوره، اشغال مکه به دست صاحب الزنج علی بن محمد و وا‌گذاری امارت آن به محمد بن عیسی بن محمد مخزومی بود. سپس موفق عباسی،برادر معتصم، با اعزام محمد بن ابی‌الساج، مکه را بازستاند. در سال 269 هجری قمری،ابن طولون حاکم مصر کوشید تا کار‌گزاران عباسی را از مکه اخراج کند؛ اما از ‌هارون بن محمد ‌هاشمی شکست خورد. در همین سال، محمد بن ابی الساج ولایت مکه را عهده‌دار شد. فرزند او یوسف بن محمد بن ابی الساج در سال 279 هجری قمری به امارت مکه رسید. وی در پی اختلاف با بدر، امیر الحاج اعزامی از سوی احمد طائی امیر مدینه، اسیر و به بغداد فرستاده شد. پس از او، ابوعیسی محمد بن یحیی امیر مکه شد؛ اما پس از‌ اندک زمانی معتمد او را برکنار و ابومغیره را منصوب کرد و ابوعیسی در مکه کشته شد.

نام و نشان امیران مکه در دوران خلافت معتضد ( 279-289 هجری قمری) و دو خلیفه پسین، مکتفی و مقتدر، تا سال 317 هجری قمری. و نیز دوران قاهر، چندان روشن نیست. در سال 301ق. محمد بن سلیمان بن محمد از سادات حسنی و در زمره خاندان سلیمانیان، از ضعف عباسیان بهره برد و کارگزار خلیفه بر مکه را بیرون راند و خود امور مکه را در اختیار گرفت. مدت امارت او معلوم نیست؛ اما قیام او تا برآمدن اشراف در نیمه دوم سده چهارم ق. واپسین قیام علوی است که به تسلط ایشان بر مکه انجامید.

از امیران مکه در این دوره،عج بن عاج، از غلامان ترک؛ مونس خادم، از غلامان و فرماندهان مکتفی؛ و ابن مخلب ابن محارب هستند که درباره مدت امارتشان بر مکه اختلاف نظر است. ابن مخلب هم‌زمان با خلافت مقتدر، امارت آن شهر را بر عهده داشت که آغاز و مدت امارت او نامشخص و حتی امارتش مورد تردید است. مهم‌ترین رویداد دوران امارت وی، حمله ابوطاهر قرمطی به مکه و تسلط کوتاه مدت او بر مکه و غارت اشیای گرانب‌های کعبه در سال 317 یا 316ق. بود. کنده شدن حجرالاسود در چهاردهم ذی‌حجه به دست قرمطیان و انتقال آن به لحسا/احسا از پیامد‌های این حمله بود. بر پایه ‌گزارشی، ابن مخلب امیر مکه در این تهاجم به قتل رسید. از امارت سلیمان بن علی بن عبدالله بن عباسی بر مکه به سال 318ق. نیز یاد شده است.

در دوران خلافت متقی (حک: 329-333 هجری قمری) و مستکفی (حک: 333-334 هجری قمری) و مطیع عباسی (حک. 334-363ق.) اخشیدیان که حاکمان مصر از جانب عباسیان بودند، در سال321 یا 331 هجری قمری بر مکه چیره شدند. با گسترش قدرت محمد بن طغج در شام و حرمین، خلیفه عباسی متقی یا مکتفی با تایید قدرت او، ولایت حرمین را به فرزندان او ابوالقاسم اُنوجور و ابوالحسن علی سپرد و کافور اخشیدی، خادم ابن طغج، را کفیل آن دو کرد. فاسی بر آن است که اخشیدیان بر حرمین ولایت مستقیم نداشتند و امارتشان به عقد و شَرَف[از راه دور] بوده است. از کارهای آنان بازگرداندن حجرالاسود به مکه بود که در پی شکست قرمطیان در نبرد با اخشیدیان میان سال‌های 330 تا 335 هجری قمری و یا سازش با آنان انجام شد. از دیگر رخدادهای دوران نفوذ آنان در مکه، در‌گیری میان امیر الحاج بغداد عمر بن یحیی علوی و امیر کاروان اعزامی کافور به نام ابن طغج بود که به پیروزی مصریان انجامید و از آن پس نفوذ آنان در مکه با فراز و فرودهایی ادامه یافت.

امارت مکه در دوران سوم خلافت عباسی

این دوره با تسلط آل بویه(حک: 334-447ق.) بر دستگاه خلافت آغاز گشت و با چیرگی طغرِل سلجوقی بر بغداد در سال447 هجری قمری پایان یافت. آل بویه با اخشیدیان بر سر خطبه‌خوانی در حرمین به ستیز پرداختند. خلفای عباسی و صاحبان نفوذ در دستگاه خلافت، از نفوذ اخشیدیان بر مکه ناخرسند بودند و برای نفوذ در آن شهر تدابیری‌ اندیشیدند؛ اما در چند نبرد از اخشیدیان شکست خوردند و حکومت این سلسله در مکه تا پایان دولت آنان در حدود سال 357 هجری قمری ادامه یافت. در طول حکومت اخشیدیان، وضعیت سیاسی مکه بحرانی بود. معزالدوله بویهی به سال 342ق. کاروان حاجیان عراق را با دو امیر الحاج به نام‌های ابوالحسن محمد بن عبدالله‌ و ابوعبدالله‌ احمد بن عمر بن یحیی، به مکه گسیل داشت. آن‌ها در مکه با سپاهیان ابن اخشید که برای دفاع از موقعیت وی همراه کاروان حاجیان مصر آمده بودند، درگیر شدند و توانستند با غلبه بر آن‌ها به نام معزالدوله خطبه بخوانند. در سال 343ق. نیز میان کاروان اعزامی معزالدوله و اخشیدیان درگیری رخ داد. این بار نیز مصریان مغلوب گشتند و نخست به نام امیران آل بویه، رکن الدوله و معزالدوله و عزالدوله، و سپس ابن اخشید خطبه خوانده شد.

از امیران انتخاب شده اخشیدیان بر مکه، کمتر سخن گفته‌اند و شماری از تاریخ‌نگاران به صراحت یاد کرده‌اند که امیران مکه در این دوران را نمی‌شناسند. به ‌گزارش ابن ظهیره در سال 338ق. قاضی ابوجعفر محمد بن حسن عباسی از سوی علی بن اخشید، ولایت مکه را بر عهده داشته است. سلطه اخشیدیان دیری نپایید و جعفر بن محمد از سادات حسنی به سال 356 یا 358ق. با تصرف مکه به آن پایان داد و از آن پس امارت اشراف بر مکه آغاز شد و خاندانی از آنان تا دوران آل سعود بر آن شهر امارت کردند.