حجر اسماعیل
 حجر اسماعیل(ع) از نمای بالا | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مکان | مکه، مسجد الحرام، جوار کعبه |
| مشخصات | |
| مساحت | فاصله دیوار حجر اسماعیل از ناودان طلا، نزدیک به ۶/۸۰ متر و محدوده‌ای به طول ۸٫۴۴ متر میان رکن عراقی و رکن شامی را دربرگرفته است. |
حِجر اسماعیل محوطه نیم‌دایره‌ای شکل در جوار کعبه است، که بر اساس روایت‌های اسلامی، مکان دفن حضرت اسماعیل(ع)، هاجر و برخی پیامبران است.
طبق برخی احادیث، بخشی از حجر اسماعیل جزو کعبه بوده است؛ از این رو به باور فقیهان شیعه و بیشتر فقیهان اهل سنت باید هنگام طواف، حجر اسماعیل داخل طواف قرار بگیرد.
معرفی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حِجر اسماعیل بر محوطه نیم دایره‌ای شکل در سوی شمال غربی کعبه، روبروی ناودان طلا گفته می‌شود.[۱]
حجر اسماعیل، با دیواری به ارتفاع ۱٫۳۲ متر و پهنای ۱٫۵۲ متر مشخص شده است. فاصله این دیوار از ناودان طلا نزدیک به ۶/۸۰ متر است و محدوده‌ای به طول ۸٫۴۴ متر میان رکن عراقی و رکن شامی(رکن غربی) را دربرگرفته است.[۲]
.jpg)
تاریخ[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر پایه روایت‌های دینی، تاریخچه ایجاد حِجر به زمان ساخت کعبه به دست حضرت ابراهیم(ع) برمی‌گردد. نقل‌های متفاوت و گاه ناهمگونی درباره سبب ساخت حجر وجود دارد؛ برخی از گزارش‌ها، از پناه گرفتن حضرت اسماعیل(ع) از آفتاب سوزان در این قسمت خبر داده،[۳] و شاید در همین راستا حجر را خانه او معرفی می‌کنند،[۴] این در حالی است که برخی از روایت‌ها، ساخت نخستینِ حجر را به حضرت ابراهیم(ع) و با هدف محافظت از گوسفندان اسماعیل(ع) بیان کرده‌اند.[۵]
دفن پیامبران در حجر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
روایت‌های اسلامی از دفن شدن برخی از پیامبران در حجر بدون اشاره به نام آنها خبر داده‌اند. بر اساس این گزارش‌ها بدن اسماعیل، مادرش هاجر و برخی از دختران او در این مکان دفن شده‌اند.[۶]
اهمیت حجر اسماعیل نزد مکیان و مسلمانان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
حجر اسماعیل هماره مورد توجه مردم مکه بوده و خبرهایی از جلوس عبدالمطلب در حجر اسماعیل،[۷] نزاع‌های لفظی میان حضرت محمد(ص) و مشرکان قریش در این مکان،[۸] و نیز اجتماع مشرکان برای تصمیم‌گیری بر ترور او[۹] وجود دارد. تعدد رؤیاهای منتسب به بزرگانی مانند عبدالمطلب،[۱۰] و پیامبر(ص) در حجر اسماعیل[۱۱] نشان از مناسب بودن این مکان برای استراحت پس از انجام عبادت دارد.
گزارش‌های مربوط به تعیین حجر اسماعیل به عنوان نقطه آغازین معراج پیامبر(ص)،[۱۲] برگزاری برخی از سخنرانی‌های او،[۱۳] حضور امامان شیعه در مناسبت‌های مختلف، و دعا و مناجات آنان در این مکان[۱۴] نشان از جایگاه برجسته حجر اسماعیل نزد بزرگان دین دارد.
بازسازی‌های حجر اسماعیل در طول تاریخ[ویرایش | ویرایش مبدأ]
برخی با استناد به حدیثی منسوب به حضرت محمد(ص) خطاب به عایشه[۱۵] بر این باورند که بخشی از حجر کنونی اسماعیل، جزو کعبه بوده که به جهت ناتوانی مالی قریش در بازسازی کعبه در سال پنجم پیش از بعثت، در حجر داخل شده است.[۱۶] آنها حتی نامگذاری حجر را متناسب با سنگچین مشخص‌کننده قسمت باقیمانده از کعبه و برای منع افراد از ورود به آن دانسته‌اند.[۱۷]
عبدالله بن زبیر در سال ۶۴ق. در بازسازی کعبه، قسمت یاد شده را به کعبه ملحق کرد، ولی حجاج بن یوسف پس از کسب اجازه از عبدالملک بن مروان (حکومت ۶۵–۸۶ق) در سال۷۴ق. بنای کعبه را به شکل پیشین آن بازگرداند.[۱۸] مساحت حجر از آن زمان تاکنون بدون تغییر مانده است.
منابع از سنگفرش حجر در سال ۱۴۰ق. به فرمان منصور عباسی (حکومت ۱۳۶–۱۵۸ق)[۱۹] و بازسازی آن در سال ۱۶۴ق. به دستور مهدی عباسی (حک: ۱۵۸–۱۶۹ق)[۲۰] خبر داده‌اند. بازسازی‌های دیگری در سال‌های ۱۰۴۰ و ۱۲۶۰ و۱۲۸۳ق. در دوره سلاطین عثمانی انجام شد.[۲۱]
حکم طواف در حجر اسماعیل[ویرایش | ویرایش مبدأ]
چگونگی طواف و همچنین خواندن نمازهای واجب و مستحب در حجر اسماعیل، مورد اختلاف فقیهان شیعه و اهل‌سنت قرار گرفته و ریشه این اختلاف، به تفاوت دیدگاه آنان در به‌شمار آوردن یا نیاوردن حجر اسماعیل به عنوان بخشی از کعبه است.[۲۲]
عالمان شیعه به اتفاق آرا، حجر اسماعیل را داخل در طواف قرار داده و در صورت ورود به حجر اسماعیل در حال طواف، حکم به اعاده و تکرار آن داده‌اند.[۲۳] فقیهان اهل‌سنت نیز، طواف را در بیرون حجر جایز دانسته‌اند و تنها به باور ابوحنیفه، ورود به حجر درستیِ طواف را به هم نمی‌زند.[۲۴]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص569.
- ↑ مرآه الحرمین، ج1، ص266؛ التاریخ القویم، ج2، ص576.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص117.
- ↑ الکافی، ج4، ص210.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص64- 65؛ وسائل الشیعه، ج13، ص355.
- ↑ الکافی، ج4، ص210؛ السیره النبویه، ج1، ص5.
- ↑ الطبقات الکبری، ج1، ص82.
- ↑ السیره النبویه، ج1، ص289- 290.
- ↑ المغازی، ج1، ص125.
- ↑ السیره النبویه، ج1، ص142؛ البدایه و النهایه، ج2، ص244.
- ↑ سعد السعود، ص100؛ بحار الانوار، ج18، ص317.
- ↑ سعد السعود، ص100؛ بحار الانوار، ج18، ص317.
- ↑ تفسیر القمی، ج1، ص379.
- ↑ تفسیر العیاشی، ج2، ص337؛ الغیبه، ص259؛ بصائر الدرجات، ص373.
- ↑ صحیح ابن خزیمه، ج2، ص1413؛ صحیح مسلم، ج2، ص968.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص573.
- ↑ معجم البلدان، ج2، ص221.
- ↑ الاعلاق النفیسه، ص30؛ اخبار مکه، ج1، ص214.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص313؛ منائح الکرم، ج2، ص92.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص313- 314؛ التاریخ القویم، ج2، ص579.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص579.
- ↑ نک: حجر اسماعیل، ص42- 61؛ نک: میقات الحج، ج8، ص111 «حجر اسماعیل».
- ↑ الخلاف، ج2، ص 324؛ مجمع الفائده و البرهان، ج7، ص79.
- ↑ الام، ج2، ص193؛ الهدایه، ص190.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل حجر اسماعیل.
- اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار، محمد بن عبدالله الازرقي( -248ق.)، به کوشش رشدي الصالح ملحس، بيروت، دارالاندلس، 1416ق.
- الاعلاق النفيسه، احمد بن عمر بن رسته (قرن3.ق)، بيروت، دار صادر، 1892م.
- الام، محمد بن ادريس الشافعي ( -204.ق)، بيروت، دارالفکر، 1403ق.
- بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر المجلسي (1037-1110ق.)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، داراحياء التراث العربي و موسسه الوفاء، 1403ق.
- البدايه و النهايه في التاريخ، اسماعيل بن عمر بن کثير (700-774ق.)، به کوشش علي شيري، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1408ق.
- بصائر الدرجات في علوم آل محمد، محمد بن الحسن الصفار ( -290ق.)، به کوشش محسن کوچه باغي تبريزي، تهران، اعلمي، 1404ق.
- التاريخ القويم لمکه و بيت الله الکريم، محمد طاهر الکردي، تصحيح عبدالملک بن عبدالله بن دهيش، بيروت، دار خضر، 1420ق.
- تاريخ و آثار اسلامي مکه و مدينه، اصغر قائدان، تهران، انتشارات مشعر، 1386ش.
- تفسير القمي، علي بن ابراهيم قمي ( -307ق.)، به کوشش سيد طيب موسوي جزائري، قم، انتشارات دارالکتاب، 1404ق.
- تفسير العياشي، محمد بن مسعود العياشي ( -320.ق)، تحقيق رسولي محلاتي، تهران، مکتبة العلمية الاسلاميه، 1380ق.
- حجر اسماعيل، محمد امين پور اميني، تهران، انتشارات مشعر، 1388ش.
- الخلاف في الاحکام، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1407ق.
- سعد السعود للنفوس، سيد بن طاوس (589-664ق.)، قم، انتشارات شريف الرضي، 1363ش.
- السيرة النبوية، عبدالملک بن هشام ( -8- 213.ق)، تحقيق محمد محي الدين عبدالحميد، قاهره، مکتبة محمد علي صبيح، 1383ق.
- صحيح ابن خزيمه، محمد بن خزيمه ( -311.ق)، تحقيق محمد مصطفي الاعظمي، بيروت، المکتب الاسلامي، 1424ق.
- صحيح مسلم بشرح النووي (ال‍م‍ن‍ه‍اج في شرح صحيح مسلم بن ال‍ح‍ج‍اج)، يحيي بن شرف النووي (631-676ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
- الطبقات الکبري، محمد بن سعد ( -230ق.)، بيروت، دارالصادر، 1409ق.
- الغيبه، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، به کوشش عباد الله تهراني و علي احمد ناصح، قم، انتشارات المعارف الاسلاميه، 1411ق.
- الکافي، محمد بن يعقوب کليني ( -329ق.)، به کوشش علي اکبر غفاري، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1375ش.
- مجمع الفائده و البرهان في شرح ارشاد الاذهان، مقدس اردبيلي احمد بن محمد ( -993ق.)، به کوشش مجتبي عراقي و حسين يزدي و علي پناه اشتهاردي (1296-1387ش.)، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1403ق.
- مرآة الحرمين، ابراهيم رفعت پاشا ( -1353.ق)، تهران، انتشارات مشعر.
- معجم البلدان، ياقوت بن عبدالله الحموي ( -626.ق)، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1399ق.
- المغازي، محمد بن عمر الواقدي ( -207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بيروت، موسسه الاعلمي، 1409ق.
- المناقب، موفق بن احمد خوارزمي (484-568ق.)، به کوشش مالک محمودي، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1411ق.
- منائح الکرم في اخبار مکه و البيت و ولاه الحرم، علي بن تاج الدين السنجاري ( -1125ق.)، تحقيق جميل عبدالله محمد المصري، مکه، جامعه ام القري، 1419ق.
- ميقات حج (فصلنامه)، تهران، حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت.
- وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه)، محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، به کوشش عبدالرحيم رباني شيرازي، بيروت، داراحياء التراث العربي، 1403ق.
- الهدايه علي مذهب الامام احمد، ابوالخطاب الکلوذاني، تحقيق عبداللطيف هميم و ماهر ياسين الفحل، مؤسسة غراس، 1425ق.