مسجد سعد بن خیثمه
اطلاعات اوليه | |
---|---|
نامهای دیگر | دار سعد بن خیثمه |
مکان | عربستان * مدینه * در نزدیکی مسجد قبا |
کاربری | مسجد |
جنبه دینی | |
بزرگداشت نزد | مسلمانان |
وابسته به دین/مذهب | اسلام |
باورها | وضو گرفتن پیامبر(ص) در محدوده این مسجد |
تاریخ بنا | |
زمان پایهگذاری | قرن اول هجری |
ویژگیهای تاریخی | محل اسکان پیامبر(ص) هنگام ساخت مسجد قبا |
وضعیت فعلی | |
وضعیت بنا | مفقود |
ویژگیها | مکان اولین نماز جمعه مسلمانان (با راهنمایی و بدون حضور پیامبر) |
|
مسجد سَعْد بن خَیْثَمه در مدینه قرار دارد. این مسجد در ابتدا خانه سعد بن خیثمه بود و با توجه به تردد رسول خدا(ص) به این خانه، در مکان آن مسجدی بنا کردند. همچنین مسلمانان اولین نماز جمعه خود را در مسجد سعد خواندند.
سعد از اصحاب بیعت عقبه دوم و از جمله حاضران در جنگهای احد و بدر بود.
مسجد سعد بن خیثمه در حال حاضر پس از توسعه های صعودی، در ذیل مسجد قبا قرار گرفته و موقعیت آن در ضلع جنوب غربی داخل مسجد قبا میباشد.
معرفی سعد بن خیثمه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سَعْد بن خَیْثمة بن الحارث، از قبیله اوس و از جمله دوازده نفر بزرگ مدینه بود که به نمایندگی در بیعت عقبه دوم حضور داشتند. وی در غزوه احد حضور داشته و در غزوه بدر شهید شده است.[۱]
خانه سعد در جنوب غربی مسجد قبا قرار داشته و با توجه به تردد رسول خدا(ص) به این خانه، در مکان آن مسجدی بنا کردند.[۲]
میزبانی از پیامبر در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گفته شده پس از کلثوم بن هدم، بزرگ قبیله بنی عَمْرو، سعد بن خیثمه دومین میزبان حضرت محمد (ص) در مدینه بود.[۳] پیامبر اسلام(ص) در جریان هجرت به مدینه[۴] و ورود به منطقه قبا، خانه ابن هدم را محل استراحت، و خانه سعد بن خیثمه را محل ملاقات با مردم قرار داد؛[۵] اما با مرگ ناگهانی کلثوم بن هدم، با دعوت سعد بن خیثمه، پیامبر به همراه علی بن ابیطالب(ع) در خانه او ساکن شدند.[۶]
اولین نماز جمعه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
گفته شده مسلمانان اولین نماز جمعه خود را در مسجد سعد بن خیثمه خواندهاند.[۲] پیش از حضور نبی مکرم اسلام در مدینه، مصعب بن عمیر با اجازه و راهنمایی پیامبر(ص)، از طریق روز شنبه یهودیها، روز جمعه ای را شناسایی کرده و در خانه سعد بن خیثمه نماز جمعه را همراه با خطبه برپا میکند که اولین اجتماع برای نماز جمعه در اسلام شناخته میشود.[۷]
تاریخچه و سرگذشت مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به نقل از مطری(متوفی741ه) خانه سعد یکی از خانه های اطراف مسجد قبا بوده که در زمان وی، مردم پس از زیارت مسجد قبا به مسجد سعد وارد شده و در آن نماز میخواندهاند و همچنین نقل میکند که مردم به آن مکان تبرک میجویند.(به واسطه حضور در این مکان - که اتصال تاریخی به پیامبر دارد- خود را متبرک میکنند)[۸]
عیاشی(متوفی1400ه) نقل کرده که: خانه سعد دو تکه بوده، در قسمت شرقی یکی از آل خوج سکونت داشته و قسمت دوم آن چیزی است که به آن مسجد سعد بن خیثمه گفته میشود و بالای آن قبه ای نیکو قرار دارد.[۹] همچنین درب غربی مسجد قبا به وسیله خانه سعد مسدود میباشد.[۱۰]
در حال حاضر خانه این مکان در ضمن دیوارهای اصلی مسجد قبا و در سمت راست محراب قرار دارد.[۱۱]
تأسیس و تخریب مسجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
الیاس عبدالغنی در مساجد الاثریه، زمان احتمالی تأسیس مسجد سعد بن خیثمه را در زمان عمر بن عبد العزیز(87-93ق) میداند و اینکه ابن زباله (درگذشت: بعد از 200ق)، نسبشناس و تاریخنگار اهل مدینه، به این مکان، مسجد گفته را در تأیید نظر خود میآورد.[۲]
مسجد سعد بن خیثمه تا ابتدای قرن پانزدهم هجری موجود بوده و برای توسعه مسجد قبا در سال 1405 هجری از بین رفته است. این مسجد در حال حاضر در ذیل مسجد قبا قرار دارد و موقعیت آن در بخش جنوب غربی داخل مسجد قبا میباشد.[۲]
رسول خدا(ص) و خانه سعد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ابن زباله روایت کرده که رسول خدا(ص) از مهراسی[یادداشت ۱] که بر در خانه سعد بن خیثمه بوده وضو گرفته اند.[۱۲]
ابن شبه نیز روایاتی آورده مبنی بر اینکه پیامبر در خانه سعد جلوس فرمودند و در روایت دیگر: دراز کشیدند.[۱۳]
عبارت ها درباره نماز خواندن پیامبر(ص) در خانه سعد مضطرب و غیر صریح است، ابن زباله نقل کرده که پیامبر در مسجد قباء در نزدیک ستون سوم مسجد نماز خواند آنجا که شخص از دری که در حیات خانه سعد قرار دارد، وارد مسجد قبا شود.[۱۲] غیر از این روایت و نقل وضو پیامبر که پیشتر ارائه شد، نقل دیگری از ابن زباله درباره خانه سعد موجود نیست اما سمهودی به استناد نقل مطری از ابن زباله نماز پیامبر در این مکان را واقع شده میداند.[۱۴] این در حالی است که مطری نماز پیامبر در خانه سعد را به این صورت آورده: «ذکر کرده اند که پیامبر در این خانه نماز خوانده» و نامی از ابن زباله نیاورده است.[۸] همچنین الیاس عبدالغنی علت تبدیل خانه سعد به مسجد را تردد پیامبر به این خانه و نماز ایشان در آن میداند[۲] ولی سندی بر مدعای خود جز همانکه سمهودی نقل کرده، نیاورده است.[۱۵]
نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
-
محدوده خانه سعد در کنار خانه ابن الهدم
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ مساجد الاثریه، الیاس عبد الغنی، ص74
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ مساجد الاثریه، الیاس عبد الغنی، ص75.
- ↑ البلدان، ص152؛ تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص382.
- ↑ السیرة النبویه، ج1، ص492.
- ↑ تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص382؛ اعلام الوری باعلام الهدی، ج1، ص150.
- ↑ البلدان، ص152.
- ↑ طبقات الکبری، ابن سعد، ج3، ص118
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ التعریف بما انست الهجرة من معالم دار الهجرة، مطری، ص216.
- ↑ المدینه بین الماضی و الحاضر، عیاشی، 293.
- ↑ المدینه بین الماضی و الحاضر، عیاشی، 291.
- ↑ مساجد الاثریه، الیاس عبد الغنی، ص77.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ اخبار المدینه، ابن زباله، ص139.
- ↑ تاریخ المدینة المنورة، ابن شبه، ص75.
- ↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ج3، ص246.
- ↑ مساجد الاثریه، الیاس عبد الغنی، ص76.
- ↑ سنگی که درون آن را خالی کرده باشند و در آن چیز گذارند یا آب ریزند و بدان وضو گیرند. در معنای دیگر هاونی است که با آن گندم و مانند آن می کوبند
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- البلدان، ابن الفقیه، احمد بن محمد بن اسحاق الهمذانی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1349ش.
- المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی، تحقیق: عطا، مصطفی عبدالقادر، دار الکتب العلمیه، بیروت - لبنان.
- الطبقات الكبرى، ابن سعد، دار صادر - بيروت.
- مساجد الاثریه، محمد الیاس عبدالغنی1418ه، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
- السیرة النبویة، عبدالملک بن هشام الحمیری المعافری (م ٢١٨)، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دار المعرفة، بیتا.
- اعلام الوری باعلام الهدی، فضل بن حسن طبرسی، قم، آل البیت، ١4١٧ق.
- المدینة بین الماضی و الحاضر، السید ابراهیم العیاشی، مدینه، مکتبة العلمیه، 1972.
- وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
- تاریخ مدینه منوره، عمر بن شبه نمیری، .
- التعریف بما انست الهجرة من معالم دارالهجرة، جمالالدین محمدبناحمد المطری، تحقیق سلیمان الرحیلی، الریاض، دارة الملک عبدالعزیز، 1426ه.
- اخبار المدینه، محمدبن حسن ابن زباله(متوفی199ه)، المملکه العربیه السعودیه، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنورة، الطبعة الاولی، 1424ه.