پرش به محتوا

تراویح: تفاوت میان نسخه‌ها

تراویح (ویرایش)

نسخهٔ ‏۲۳ دسامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۰:۵۴

۹۷ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۳ دسامبر ۲۰۱۸
بدون خلاصۀ ویرایش
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۲۰]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Hodjat p }}
{{در دست ویرایش|ماه=[[دی]]|روز=[[۲]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Z mohammad }}
 


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
'''تراویح''': نافله‌های ماه رمضان که اهل سنت آن را به جماعت اقامه می‌کنند. در مشروعیت اصل [[نماز]] تقریبا هیچ بحثی بین [[شیعه]] و [[سنی]] نیست و همه بدان اتفاق نظر دارند؛ لکن آنچه معرکه اختلاف بین آراء شیعه و [[اهل سنت]] شده است، ادای [[نماز تراویح]] به جماعت است؛ و الا بصورت فرادا هیچ اشکالی بین [[فریقین]] نیست. شیعه با توجه به منابع روایی خود ادای نماز مستحبی به جماعت را [[باطل]] و [[حرام]] می‌داند.
'''تراویح''': نافله‌های ماه رمضان که اهل سنت آن را به جماعت اقامه می‌کنند. در مشروعیت اصل [[نماز]] تقریبا هیچ بحثی بین [[شیعه]] و [[سنی]] نیست و همه بدان اتفاق نظر دارند؛ لکن آنچه معرکه اختلاف بین آراء شیعه و [[اهل سنت]] شده است، ادای [[نماز تراویح]] به جماعت است؛ و الا بصورت فرادا هیچ اشکالی بین [[فریقین]] نیست. شیعه با توجه به منابع روایی خود ادای نماز مستحبی به جماعت را [[باطل]] و [[حرام]] می‌داند.


[[پرونده:نماز جماعت.jpg|بندانگشتی|نماز تراویح]]
در منابع اهل سنت شروع نماز تراویح به‌صورت جماعت، از زمان [[عمر بن الخطاب]]، [[خلیفه دوم]] می‌باشد و همه به بدعت بودن آن اذعان دارند. گرچه عده‌ای از اهل سنت، [[بدعت]] را به خوب و بد تقسیم می‌کنند و تراویح را جزو بدعت‌های خوب می‌دانند. لکن باید توجه داشت بدعت یعنی نسبت دادن سخن و عملی به شارع، در حالی که شارع هیچ‌گاه آن سخن و یا عمل را انجام نداده است. پس نمی‌توان گفت نسبت دادن سخن یا عمل به شارع خوب و بد دارد.
 
در منابع اهل سنت شروع نماز تراویح به‌صورت جماعت، از زمان [[عمر بن‌الخطاب]]، [[خلیفه دوم]] می‌باشد و همه به بدعت بودن آن اذعان دارند. گرچه عده‌ای از اهل سنت، [[بدعت]] را به خوب و بد تقسیم می‌کنند و تراویح را جزو بدعت‌های خوب می‌دانند. لکن باید توجه داشت بدعت یعنی نسبت دادن سخن و عملی به شارع، در حالی که شارع هیچ‌گاه آن سخن و یا عمل را انجام نداده است. پس نمی‌توان گفت نسبت دادن سخن یا عمل به شارع خوب و بد دارد.


==تعریف==
==تعریف==
خط ۱۵: خط ۱۳:
نیز این [[نماز]] در روایات و متون فقهی اهل سنت «[[قیام رمضان]]» یا «[[قیام شهر رمضان]]» نیز خوانده شده است <ref>مسند احمد، ج2، ص289</ref><ref>المجموع، ج4، ص5</ref><ref>الاقناع، ج1، ص107</ref> در روایات و متون فقهی [[شیعه]] از آن‌ها با تعبیر «[[نوافل شهر رمضان]]» یاد می‌شود. <ref>التهذیب، ج3، ص67</ref><ref>الخلاف، ج1، ص528</ref><ref>الحدائق، ج8، ص521</ref>
نیز این [[نماز]] در روایات و متون فقهی اهل سنت «[[قیام رمضان]]» یا «[[قیام شهر رمضان]]» نیز خوانده شده است <ref>مسند احمد، ج2، ص289</ref><ref>المجموع، ج4، ص5</ref><ref>الاقناع، ج1، ص107</ref> در روایات و متون فقهی [[شیعه]] از آن‌ها با تعبیر «[[نوافل شهر رمضان]]» یاد می‌شود. <ref>التهذیب، ج3، ص67</ref><ref>الخلاف، ج1، ص528</ref><ref>الحدائق، ج8، ص521</ref>


==اهمیت نماز تراویح==
==اهمیت==


با توجه به اهمیت موضوع [[نماز تراویح]] به [[نماز جماعت|جماعت]]، که [[فقهای امامیه|امامیان]] آن را [[بدعت]] و [[حرام]] و اهل سنت آن را [[مستحب]] اکید می‌دانند، چندین تک‌نگاری‌ درباره آن در دست است؛ از جمله: [[صلاة التراویح]] از [[محمد ناصرالدین الالبانی]]، [[التراویح اکثر من الف عام فی المسجد النبوی]] از [[عطیة بن‌محمد سالم]]، و [[صلاة التراویح بین السنة و البدعة]] از [[نجم الدین طبسی]].
با توجه به اهمیت موضوع [[نماز تراویح]] به [[نماز جماعت|جماعت]]، که [[فقهای امامیه|امامیان]] آن را [[بدعت]] و [[حرام]] و اهل سنت آن را [[مستحب]] اکید می‌دانند، چندین تک‌نگاری‌ درباره آن در دست است؛ از جمله: [[صلاة التراویح]] از [[محمد ناصرالدین الالبانی]]، [[التراویح اکثر من الف عام فی المسجد النبوی]] از [[عطیة بن محمد سالم]]، و [[صلاة التراویح بین السنة و البدعة]] از [[نجم الدین طبسی]].


امروزه نماز تراویح در ماه رمضان در دو [[مسجد]] بزرگ مسلمانان یعنی [[مسجدالحرام]] در [[مکه]] و [[مسجدالنبی]] در [[مدینه منوره]]، با استقبال فراوان اقامه می‌شود و انبوهی جمعیت در مسجد نبوی در [[شب بیست و نهم ماه رمضان]] بیشتر است. <ref>التراویح، ج10، ص62</ref>
امروزه نماز تراویح در ماه رمضان در دو [[مسجد]] بزرگ مسلمانان یعنی [[مسجدالحرام]] در [[مکه]] و [[مسجدالنبی]] در [[مدینه منوره]]، با استقبال فراوان اقامه می‌شود و انبوهی جمعیت در مسجد نبوی در [[شب بیست و نهم ماه رمضان]] بیشتر است. <ref>التراویح، ج10، ص62</ref>
خط ۵۱: خط ۴۹:
هنگام اقامه این نمازها در باور فقیهان امامی، پس از [[نماز مغرب]] تا طلوع فجر است که هشت رکعت آن‌ها میان نماز مغرب و عشا و باقی‌مانده پس از نماز عشا خوانده می‌شود. <ref>جواهر الکلام، ج12، ص187-190</ref>
هنگام اقامه این نمازها در باور فقیهان امامی، پس از [[نماز مغرب]] تا طلوع فجر است که هشت رکعت آن‌ها میان نماز مغرب و عشا و باقی‌مانده پس از نماز عشا خوانده می‌شود. <ref>جواهر الکلام، ج12، ص187-190</ref>


===اقامه به جماعت===
===اقامه تراویح به جماعت===


در این‌که آیا نوافل را می‌توان به جماعت برگزار کرد یا نه، نظر شیعه و اهل سنت باهم فرق می‌کند.
در این‌که آیا نوافل را می‌توان به جماعت برگزار کرد یا نه، نظر شیعه و اهل سنت باهم فرق می‌کند.
خط ۶۱: خط ۵۹:
====دیدگاه اهل سنت====
====دیدگاه اهل سنت====


در برابر، همه فقیهان اهل سنت به جماعت خواندن نافله‌های رمضان را مستحب دانسته‌اند <ref>المبسوط، ج2، ص143</ref><ref>المغنی، ج1، ص797</ref><ref>المجموع، ج4، ص31</ref><ref>الشرح الکبیر، ج1، ص315</ref> البته‌ اندکی از آنان، فرادا خواندن آن را بهتر شمرده‌اند <ref>المجموع، ج4، ص5-6، 31</ref><ref>فتح العزیز، ج4، ص267</ref> از پشتوانه‌های دیدگاه اخیر، روایت [[زید بن‌ثابت]] <ref>صحیح البخاری، ج7، ص99</ref> است که پیامبر(ص) از خواندن این نماز به جماعت خودداری فرمود و اقامه نمازهای غیر واجب را در خانه و به صورت فرادا بهترین نماز شمرد. <ref>المغنی، ج1، ص797</ref> پشتوانه دیگر آن است که اقامه این نماز در نهان، بهتر است و این با جماعت خواندن سازگار نیست <ref>المبسوط، ج2، ص144</ref> برخی نیز معتقدند برای حافظان قرآن و کسانی که از کسالت بیم ندارند و نیز فرادا خواندن آنان خللی به جماعت در مسجد وارد نمی‌کند، فرادا خواندن بهتر است و در غیر این صورت، جماعت خواندن سزاوارتر است. <ref>فتح العزیز، ج4، ص268</ref><ref>المجموع، ج4، ص31</ref> در باور شماری از فقیهان اهل سنت، از جمله حنفیان، به جماعت خواندن تراویح «[[سنت کفایی]]» <ref>بدائع الصنائع، ج1، ص288</ref><ref>حاشیة رد المحتار، ج2، ص47</ref><ref>الفقه الاسلامی، ج2، ص255</ref> یا «[[واجب کفایی]]» <ref>فتح الباری، ج4، ص219</ref><ref>نیل الاوطار، ج2، ص60</ref> است. از این ‌رو، اگر برخی از اهل مسجد آن را به جماعت اقامه نمایند، از عهده دیگران برداشته می‌شود و در غیر این صورت، همه مرتکب [[گناه]] شده‌اند. برخی نیز به جماعت خواندن آن را به‌گونه مطلق [[واجب]] دانسته‌اند. <ref>عمدة القاری، ج5، ص267</ref><ref>البحر الرائق، ج2، ص119</ref>
در برابر، همه فقیهان اهل سنت به جماعت خواندن نافله‌های رمضان را مستحب دانسته‌اند <ref>المبسوط، ج2، ص143</ref><ref>المغنی، ج1، ص797</ref><ref>المجموع، ج4، ص31</ref><ref>الشرح الکبیر، ج1، ص315</ref> البته‌ اندکی از آنان، فرادا خواندن آن را بهتر شمرده‌اند <ref>المجموع، ج4، ص5-6، 31</ref><ref>فتح العزیز، ج4، ص267</ref> از پشتوانه‌های دیدگاه اخیر، روایت [[زید بن ثابت]] <ref>صحیح البخاری، ج7، ص99</ref> است که پیامبر(ص) از خواندن این نماز به جماعت خودداری فرمود و اقامه نمازهای غیر واجب را در خانه و به صورت فرادا بهترین نماز شمرد. <ref>المغنی، ج1، ص797</ref> پشتوانه دیگر آن است که اقامه این نماز در نهان، بهتر است و این با جماعت خواندن سازگار نیست <ref>المبسوط، ج2، ص144</ref> برخی نیز معتقدند برای حافظان قرآن و کسانی که از کسالت بیم ندارند و نیز فرادا خواندن آنان خللی به جماعت در مسجد وارد نمی‌کند، فرادا خواندن بهتر است و در غیر این صورت، جماعت خواندن سزاوارتر است. <ref>فتح العزیز، ج4، ص268</ref><ref>المجموع، ج4، ص31</ref> در باور شماری از فقیهان اهل سنت، از جمله حنفیان، به جماعت خواندن تراویح «[[سنت کفایی]]» <ref>بدائع الصنائع، ج1، ص288</ref><ref>حاشیة رد المحتار، ج2، ص47</ref><ref>الفقه الاسلامی، ج2، ص255</ref> یا «[[واجب کفایی]]» <ref>فتح الباری، ج4، ص219</ref><ref>نیل الاوطار، ج2، ص60</ref> است. از این ‌رو، اگر برخی از اهل مسجد آن را به جماعت اقامه نمایند، از عهده دیگران برداشته می‌شود و در غیر این صورت، همه مرتکب [[گناه]] شده‌اند. برخی نیز به جماعت خواندن آن را به‌گونه مطلق [[واجب]] دانسته‌اند. <ref>عمدة القاری، ج5، ص267</ref><ref>البحر الرائق، ج2، ص119</ref>


=====دلایل=====
=====دلایل=====
خط ۷۵: خط ۷۳:
<ref>المبسوط، ج2، ص144</ref><ref>المغنی، ج1، ص798-800</ref><ref>الفقه الاسلامی، ج2، ص234</ref>
<ref>المبسوط، ج2، ص144</ref><ref>المغنی، ج1، ص798-800</ref><ref>الفقه الاسلامی، ج2، ص234</ref>


در روایتی از [[ابوهریره]] آمده که رسول خدا(ص) پس از مشاهده اقامه نماز تراویح به امامت [[ابی بن‌کعب]]، نماز‌گزاران را ستود <ref>سنن ابی داود، ج1، ص310</ref><ref>السنن الکبری، ج2، ص495</ref> نیز در روایتی منسوب به [[ابوذر]] یاد شده که پیامبر(ص) پاداش اقامه نوافل رمضان با [[امام جماعت]] را برابر با یک شب [[تهجد]] دانسته است. <ref>سنن ابن‌ ماجه، ج1، ص420</ref><ref>سنن ابی داود، ج1، ص309</ref>
در روایتی از [[ابوهریره]] آمده که رسول خدا(ص) پس از مشاهده اقامه نماز تراویح به امامت [[ابی بن کعب]]، نماز‌گزاران را ستود <ref>سنن ابی داود، ج1، ص310</ref><ref>السنن الکبری، ج2، ص495</ref> نیز در روایتی منسوب به [[ابوذر]] یاد شده که پیامبر(ص) پاداش اقامه نوافل رمضان با [[امام جماعت]] را برابر با یک شب [[تهجد]] دانسته است. <ref>سنن ابن  ماجه، ج1، ص420</ref><ref>سنن ابی داود، ج1، ص309</ref>


======سیره خلیفه دوم======
======سیره خلیفه دوم======


بر پایه برخی روایات، [[عمر بن‌خطاب]] هم خود، نماز تراویح را به جماعت اقامه کرد<ref>المغنی، ج1، ص799</ref> و هم با منصوب کردن ابی بن‌کعب و [[سلیمان بن‌ابی‌حتمه]] به [[امامت جماعت]] نمازهای تراویح، مسلمانان را به این کار فراخواند. <ref>المجموع، ج4، ص34</ref><ref>فتح الباری، ج4، ص219</ref>
بر پایه برخی روایات، [[عمر بن خطاب]] هم خود، نماز تراویح را به جماعت اقامه کرد<ref>المغنی، ج1، ص799</ref> و هم با منصوب کردن ابی بن کعب و [[سلیمان بن ابی‌حتمه]] به [[امامت جماعت]] نمازهای تراویح، مسلمانان را به این کار فراخواند. <ref>المجموع، ج4، ص34</ref><ref>فتح الباری، ج4، ص219</ref>


======سیره و گفتار امام علی(ع)======
======سیره و گفتار امام علی(ع)======
خط ۹۷: خط ۹۵:
======روایات======
======روایات======


روایات مورد استناد درباره خواندن نماز تراویح به صورت جماعت نیز درخور خدشه است. برای نمونه، روایت ابوهریره به سبب وجود شخصی چون [[مسلم بن‌خالد]] در سند آن، ضعیف شمرده شده است؛ <ref>سنن ابی داود، ج1، ص310</ref><ref>المغنی، ج1، ص798</ref> وانگهی از این روایت برنمی‌آید که این نماز به جماعت خوانده شود. افزون بر این، بر پایه نقل‌های گوناگون دیگر، ابی بن‌کعب در دوران خلیفه دوم به امامت تروایح منصوب شد، نه در روزگار پیامبر(ص). <ref>فتح الباری، ج4، ص218</ref> روایات ابوذر و عایشه نیز ضعیف به شمار می‌آیند؛ زیرا در سند آن‌ها، [[مسلم بن‌علقمه]] و [[یحیی بن‌بکیر]] جای دارند که دانشوران رجال‌شناس اهل سنت، آنان را ضعیف دانسته‌اند. <ref>الجرح و التعدیل، ج8، ص267، ج9، ص165</ref><ref>تهذیب الکمال، ج27، ص565، ج31، ص403</ref><ref>میزان الاعتدال، ج4، ص109</ref>
روایات مورد استناد درباره خواندن نماز تراویح به صورت جماعت نیز درخور خدشه است. برای نمونه، روایت ابوهریره به سبب وجود شخصی چون [[مسلم بن خالد]] در سند آن، ضعیف شمرده شده است؛ <ref>سنن ابی داود، ج1، ص310</ref><ref>المغنی، ج1، ص798</ref> وانگهی از این روایت برنمی‌آید که این نماز به جماعت خوانده شود. افزون بر این، بر پایه نقل‌های گوناگون دیگر، ابی بن کعب در دوران خلیفه دوم به امامت تروایح منصوب شد، نه در روزگار پیامبر(ص). <ref>فتح الباری، ج4، ص218</ref> روایات ابوذر و عایشه نیز ضعیف به شمار می‌آیند؛ زیرا در سند آن‌ها، [[مسلم بن علقمه]] و [[یحیی بن بکیر]] جای دارند که دانشوران رجال‌شناس اهل سنت، آنان را ضعیف دانسته‌اند. <ref>الجرح و التعدیل، ج8، ص267، ج9، ص165</ref><ref>تهذیب الکمال، ج27، ص565، ج31، ص403</ref><ref>میزان الاعتدال، ج4، ص109</ref>


======خواست مردم======
======خواست مردم======
خط ۱۱۱: خط ۱۰۹:
درباره سیره خلیفه دوم باید گفت که فرمان وی بر اقامه این نماز به جماعت، نمی‌تواند دلیل مشروعیت آن باشد؛ زیرا وی نه [[شارع]] بوده و نه چنین اختیاری از جانب شارع داشته است. بر همین اساس، فرزند عمر در پاسخ فردی که از او درباره سبب مخالفت وی با حکم پدرش در زمینه [[تحریم متعه حج]] پرسید، پاسخ داد: «نباید به سبب مخالفت پدرم، [[حلال رسول خدا(ص)]] را رها کرد». <ref>سنن الترمذی، ج2، ص159</ref><ref>وسائل الشیعه، ج1، ص19</ref>
درباره سیره خلیفه دوم باید گفت که فرمان وی بر اقامه این نماز به جماعت، نمی‌تواند دلیل مشروعیت آن باشد؛ زیرا وی نه [[شارع]] بوده و نه چنین اختیاری از جانب شارع داشته است. بر همین اساس، فرزند عمر در پاسخ فردی که از او درباره سبب مخالفت وی با حکم پدرش در زمینه [[تحریم متعه حج]] پرسید، پاسخ داد: «نباید به سبب مخالفت پدرم، [[حلال رسول خدا(ص)]] را رها کرد». <ref>سنن الترمذی، ج2، ص159</ref><ref>وسائل الشیعه، ج1، ص19</ref>


افزون بر این، همین که عمر این نماز را بدعت خوانده، <ref>صحیح البخاری، ج2، ص252</ref><ref>السنن الکبری، ج2، ص493</ref> نشان می‌دهد که چنین کاری از سوی خدا و بر زبان پیامبر(ص) تشریع نشده و خود وی آن را برای مسلمانان برنهاده است. بیشتر دانشمندان اهل سنت با اعتراف به [[بدعت عمر]]، برای توجیه و رفع [[حرمت]] آن کوشیده‌اند. بدین منظور، بدعت را به خوب و بد یا واجب، حرام، [[مکروه]]، مستحب و [[مباح]] تقسیم کرده‌اند. <ref>مواهب الجلیل، ج2، ص376</ref><ref>فتح الباری، ج4، ص219</ref><ref>اعانه الطالبین، ج1، ص313</ref> روشن است که کار حرام همواره ممنوع است و عنوانی دیگر نخواهد یافت. پیامبر اسلام(ص) به روشنی هر‌گونه بدعت را در دین، گمراهی و حرام دانسته است. <ref>مسند احمد، ج4، ص126</ref><ref>سنن ابن‌ ماجه، ج1، ص16</ref><ref>المستدرک، ج1، ص97</ref>
افزون بر این، همین که عمر این نماز را بدعت خوانده، <ref>صحیح البخاری، ج2، ص252</ref><ref>السنن الکبری، ج2، ص493</ref> نشان می‌دهد که چنین کاری از سوی خدا و بر زبان پیامبر(ص) تشریع نشده و خود وی آن را برای مسلمانان برنهاده است. بیشتر دانشمندان اهل سنت با اعتراف به [[بدعت عمر]]، برای توجیه و رفع [[حرمت]] آن کوشیده‌اند. بدین منظور، بدعت را به خوب و بد یا واجب، حرام، [[مکروه]]، مستحب و [[مباح]] تقسیم کرده‌اند. <ref>مواهب الجلیل، ج2، ص376</ref><ref>فتح الباری، ج4، ص219</ref><ref>اعانه الطالبین، ج1، ص313</ref> روشن است که کار حرام همواره ممنوع است و عنوانی دیگر نخواهد یافت. پیامبر اسلام(ص) به روشنی هر‌گونه بدعت را در دین، گمراهی و حرام دانسته است. <ref>مسند احمد، ج4، ص126</ref><ref>سنن ابن  ماجه، ج1، ص16</ref><ref>المستدرک، ج1، ص97</ref>


بر این اساس، چنین توجیهاتی درخور پذیرش نیست؛ <ref>دراسات فقهیه، ص134-137</ref> از این رو، شماری از فقیهان اهل سنت کوشیده‌اند که انتساب بدعت تراویح را به خلیفه دوم انکار کنند. <ref>کشاف القناع، ج1، ص515</ref><ref>حاشیة رد المحتار، ج2، ص46</ref>
بر این اساس، چنین توجیهاتی درخور پذیرش نیست؛ <ref>دراسات فقهیه، ص134-137</ref> از این رو، شماری از فقیهان اهل سنت کوشیده‌اند که انتساب بدعت تراویح را به خلیفه دوم انکار کنند. <ref>کشاف القناع، ج1، ص515</ref><ref>حاشیة رد المحتار، ج2، ص46</ref>
خط ۱۲۷: خط ۱۲۵:
دیدگاه فقیهان اهل سنت درباره مقدار [[تلاوت قرآن]] در نماز تراویح متفاوت است.
دیدگاه فقیهان اهل سنت درباره مقدار [[تلاوت قرآن]] در نماز تراویح متفاوت است.


====انظار مختلف فقهای اهل سنت====
====اقوال مختلف فقهای اهل سنت====


برخی گفته‌اند امام جماعت به‌اندازه‌ای [[قرآن]] تلاوت کند که سبب مشقت مردم نشود. <ref>المغنی، ج1، ص800</ref><ref>کشاف القناع، ج1، ص518</ref>
برخی گفته‌اند امام جماعت به‌اندازه‌ای [[قرآن]] تلاوت کند که سبب مشقت مردم نشود. <ref>المغنی، ج1، ص800</ref><ref>کشاف القناع، ج1، ص518</ref>
خط ۱۷۳: خط ۱۷۱:
* '''تاج العروس''': الزبیدی (م. 1205ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
* '''تاج العروس''': الزبیدی (م. 1205ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''':  الطبری (م. 310ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.
* '''التراویح اکثر من الف عام فی المسجد النبوی''': عطیة بن‌ محمد سالم، مدینه، مجلة الجامعة الاسلامیه.
* '''التراویح اکثر من الف عام فی المسجد النبوی''': عطیة بن  محمد سالم، مدینه، مجلة الجامعة الاسلامیه.
* '''التمهید''': ابن‌ عبدالبر (م. 463ق.) ، به کوشش مصطفی و محمد عبدالکبیر، وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، 1387ق.
* '''التمهید''': ابن  عبدالبر (م. 463ق.) ، به کوشش مصطفی و محمد عبدالکبیر، وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیه، 1387ق.
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش.
* '''تهذیب الکمال''': المزی (م. 742ق.) ، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق.
* '''تهذیب الکمال''': المزی (م. 742ق.) ، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق.
* '''جامع احادیث الشیعه''': اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعة العلمیه، 1399ق.
* '''جامع احادیث الشیعه''': اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعة العلمیه، 1399ق.
* '''الجرح و التعدیل''': ابن‌ ابی‌حاتم الرازی (م. 327ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1372ق.
* '''الجرح و التعدیل''': ابن  ابی‌حاتم الرازی (م. 327ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1372ق.
* '''جواهر الکلام''': النجفی (م. 1266ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''جواهر الکلام''': النجفی (م. 1266ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''حاشیة رد المحتار''': ابن‌ عابدین (م. 1252ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
* '''حاشیة رد المحتار''': ابن  عابدین (م. 1252ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
* '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (م. 1186ق.) ، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش.
* '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (م. 1186ق.) ، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش.
* '''حواشی الشروانی و العبادی''': الشروانی (م. 1301ق.)  و العبادی (م. 994ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''حواشی الشروانی و العبادی''': الشروانی (م. 1301ق.)  و العبادی (م. 994ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
خط ۱۸۷: خط ۱۸۵:
* '''سبل السلام''': الکحلانی (م. 1182ق.) ، مصر، مصطفی البابی، 1379ق.
* '''سبل السلام''': الکحلانی (م. 1182ق.) ، مصر، مصطفی البابی، 1379ق.
* '''سلسلة المسائل الفقهیه''': جعفر سبحانی، قم.
* '''سلسلة المسائل الفقهیه''': جعفر سبحانی، قم.
* '''سنن ابن‌ ماجه''': ابن‌ ماجه (م. 275ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1395ق.
* '''سنن ابن  ماجه''': ابن  ماجه (م. 275ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1395ق.
* '''سنن ابی‌داود''': السجستانی (م. 275ق.) ، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
* '''سنن ابی‌داود''': السجستانی (م. 275ق.) ، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
* '''سنن الترمذی''': الترمذی (م. 279ق.) ، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، 1402ق.
* '''سنن الترمذی''': الترمذی (م. 279ق.) ، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، 1402ق.
خط ۱۹۶: خط ۱۹۴:
* '''صحیح مسلم بشرح النووی''': النووی (م. 676ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
* '''صحیح مسلم بشرح النووی''': النووی (م. 676ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
* '''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر.
* '''صحیح مسلم''': مسلم (م. 261ق.) ، بیروت، دار الفکر.
* '''الطبقات الکبری''': ابن‌ سعد (م. 230ق.) ، بیروت، دار صادر.
* '''الطبقات الکبری''': ابن  سعد (م. 230ق.) ، بیروت، دار صادر.
* '''عمدة القاری''': العینی (م. 855ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''عمدة القاری''': العینی (م. 855ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''عون المعبود''': العظیم‌آبادی (م. 1329ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''عون المعبود''': العظیم‌آبادی (م. 1329ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
* '''فتح الباری''': ابن‌ حجر العسقلانی (م. 852ق.) ، بیروت، دار المعرفه.
* '''فتح الباری''': ابن  حجر العسقلانی (م. 852ق.) ، بیروت، دار المعرفه.
* '''فتح العزیز''': عبدالکریم بن‌ محمد الرافعی (م. 623ق.) ، دار الفکر.
* '''فتح العزیز''': عبدالکریم بن  محمد الرافعی (م. 623ق.) ، دار الفکر.
* '''الفقه الاسلامی و ادلته''': وهبة الزحیلی، دمشق، دار الفکر، 1418ق.
* '''الفقه الاسلامی و ادلته''': وهبة الزحیلی، دمشق، دار الفکر، 1418ق.
* '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
* '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
* '''الکامل فی التاریخ''': علی ابن‌ اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* '''الکامل فی التاریخ''': علی ابن  اثیر (م. 630ق.) ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
* '''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م. 1051ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م. 1051ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
* '''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق.
* '''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. 975ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق.
* '''لسان العرب''': ابن‌ منظور (م. 711ق.) ، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
* '''لسان العرب''': ابن  منظور (م. 711ق.) ، قم، ادب الحوزه، 1405ق.
* '''المبسوط''': السرخسی (م. 483ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
* '''المبسوط''': السرخسی (م. 483ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.) ، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق.
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.) ، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق.
خط ۲۱۲: خط ۲۱۰:
* '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م. 676ق.) ، دار الفکر.
* '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م. 676ق.) ، دار الفکر.
* '''مختلف الشیعه''': العلامة الحلی (م. 726ق.) ، قم، النشر الاسلامی، 1412ق.
* '''مختلف الشیعه''': العلامة الحلی (م. 726ق.) ، قم، النشر الاسلامی، 1412ق.
* '''المدونة الکبری''': مالک بن‌ انس (م. 179ق.) ، مصر، مطبعة السعاده.
* '''المدونة الکبری''': مالک بن  انس (م. 179ق.) ، مصر، مطبعة السعاده.
* '''مستدرک الوسائل''': النوری (م. 1320ق.) ، بیروت، آل البیت''':، 1408ق.
* '''مستدرک الوسائل''': النوری (م. 1320ق.) ، بیروت، آل البیت''':، 1408ق.
* '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
* '''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.) ، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
* '''مسند احمد''': احمد بن‌ حنبل (م. 241ق.) ، بیروت، دار صادر.
* '''مسند احمد''': احمد بن  حنبل (م. 241ق.) ، بیروت، دار صادر.
* '''المعتبر''': المحقق الحلی (م. 676ق.) ، مؤسسه سید الشهداء، 1363ش.
* '''المعتبر''': المحقق الحلی (م. 676ق.) ، مؤسسه سید الشهداء، 1363ش.
* '''معجم لغة الفقهاء''': محمد قلعه‌جی، بیروت، دار النفائس، 1408ق.
* '''معجم لغة الفقهاء''': محمد قلعه‌جی، بیروت، دار النفائس، 1408ق.
* '''معجم مقاییس اللغه''': ابن‌ فارس (م. 395ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق.
* '''معجم مقاییس اللغه''': ابن  فارس (م. 395ق.) ، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، 1404ق.
* '''مغنی المحتاج''': محمد الشربینی (م. 977ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق.
* '''مغنی المحتاج''': محمد الشربینی (م. 977ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق.
* '''المغنی''': عبدالله بن‌ قدامه (م. 620ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه.
* '''المغنی''': عبدالله بن  قدامه (م. 620ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه.
* '''مفتاح الکرامه''': سید محمد جواد العاملی (م. 1226ق.) ، به کوشش خالصی، قم، نشر اسلامی، 1419ق.
* '''مفتاح الکرامه''': سید محمد جواد العاملی (م. 1226ق.) ، به کوشش خالصی، قم، نشر اسلامی، 1419ق.
* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
خط ۲۲۶: خط ۲۲۴:
* '''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (م. 954ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.
* '''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (م. 954ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.
* '''میزان الاعتدال فی نقد الرجال''': الذهبی (م. 748ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار المعرفه، 1382ق.
* '''میزان الاعتدال فی نقد الرجال''': الذهبی (م. 748ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار المعرفه، 1382ق.
* '''النهایه''': مبارک ابن‌ اثیر (م. 606ق.) ، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش.
* '''النهایه''': مبارک ابن  اثیر (م. 606ق.) ، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، 1367ش.
* '''نیل الاوطار''': الشوکانی (م. 1255ق.) ، بیروت، دار الجیل، 1973م.
* '''نیل الاوطار''': الشوکانی (م. 1255ق.) ، بیروت، دار الجیل، 1973م.
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.) ، قم، آل البیت، 1412ق.
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.) ، قم، آل البیت، 1412ق.
Z mohammad
Automoderated users
۱٬۰۷۹

ویرایش

برگرفته از «https://wikihaj.com/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/10076»