تجلیل هدی: تفاوت میان نسخه‌ها

«تجلیل» مصدر باب تفعیل از ریشه «ج ـ ل ـ ل» و به معانی بزرگ داشتن، بزرگ شمردن، و پوشاندن است.<ref>العین، ج6، ص17؛ الصحاح، ج4، ص1658-1659؛ لسان العرب، ج11، ص116؛ ج11، ص119، «جلل.</ref> مقصود از این اصطلاح در مبحث حج که گاهی به «تجلیل هدی» تعبیر می‌شود، عبارت است از: پوشاندن شتری که برای [[قربانی حج]] در نظر گرفته شده، با پوششی همچون پارچه.<ref>عمدة القاری، ج10، ص44؛ مواهب الجلیل، ج4، ص281؛ الشافی، ج2، ص1142.</ref>  

از جمله حکمت‌های استحباب پوشاندن قربانی، می‌توان به این موارد اشاره کرد: بزرگداشت شعائر الهی، آراستن قربانی، آگاه ساختن دیگران به اختصاص حیوان تجلیل یافته برای قربانی حج، پیشگیری از آزار حیوان درگرما و سرما،<ref>الاستذکار، ج4، ص250؛ بدائع الصنائع، ج2، ص162؛ مناسک الحج، ص96.</ref> و دور کردن آزار حشرات و مگس‌ها از حیوان.<ref>المبسوط، ج4، ص138.</ref>  

بر پایه روایات، [[حضرت علی(ع)]] شتر خود را در [[مناسک حج]] تجلیل می‌کرد و پس از نحر آن، پارچه‌های به کار رفته در پوشش را صدقه می‌داد.<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص301.</ref> نیز گزارش‌هایی در باره تجلیل هدی به دست برخی [[صحابه]] آورده و گفته‌اند که آنان قربانی حج را با جامه پشمین، روپوش سیاه، لباس‌های دارای نقش و نگار، و چادر می‌پوشاندند.<ref>المجموع، ج8، ص362؛ صحیح مسلم، نووی، ج9، ص65-66؛ عمدة القاری، ج10، ص45.</ref>  

بیشتر فقیهان امامی به این موضوع نپرداخته‌اند. تنها شماری از آنان به پشتوانه احادیث<ref>الکافی، ج4، ص296-297؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص323-324.</ref> تجلیلِ هَدی را مستحب شمرده‌اند.<ref>روضة المتقین، ج4، ص364؛ سند العروة الوثقی، ج2، ص400.</ref> بر پایه احادیث، تجلیل با هر‌گونه پارچه‌ای امکان‌پذیر است.<ref>بحار الانوار، ج96، ص337؛ مستدرک الوسائل، ج8، ص94-95.</ref>  

در روایت حلبی از [[امام صادق(ع)]] تجلیل از سبب‌های انعقاد احرام به شمار رفته است؛<ref>الکافی، ج4، ص297.</ref> اما بیشتر فقیهان امامی تجلیل را برای انعقاد [[احرام]] کافی ندانسته‌اند.<ref>مرآة العقول، ج17، ص197.</ref> تنها‌ اندکی از آنان احتمال داده‌اند که تجلیل جانشین [[تقلید هدی|تقلیدِ هدی]] می‌شود و در نتیجه، احتمال انعقاد احرام با تجلیل نیز وجود دارد.<ref>مناسک الحج، ص96.</ref>  

شماری دیگر از فقیهان امامی، تجلیل را از مصداق‌های تقلید دانسته‌اند و بر آنند که تقلید با پوشاندن قربانی با ریسمان نیز تحقق می‌یابد.<ref>المعتمد، ج3، ص340.</ref> برخی برای سازگار ساختن روایت حلبی و دیدگاه مشهور فقیهان امامی، مقصود از تجلیل را نه معنای لغوی آن، بلکه اشعار دانسته‌اند.<ref>ماوراء الفقه، ج2، ص340-341.</ref> نیز برخی فقیهان امامی به [[استحباب]] جمع میان [[اشعار]]، تقلید، تجلیل و [[تلبیه]] باور دارند.<ref>روضة المتقین، ج4، ص367؛ نک: سند العروة الوثقی، ج2، ص400.</ref>  

از ظاهر سخن برخی فقیهان برمی‌آید که به پشتوانه سیره امیر المؤمنین(ع)<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص301؛ بحار الانوار، ج96، ص140.</ref> تجلیل را ویژه شتر و صدقه دادن پارچه به کار رفته برای تجلیل را پس از نحر قربانی، مستحب دانسته‌اند.<ref>بحار الانوار، ج96، ص140، 337؛ مستدرک الوسائل، ج8، ص95؛ جامع احادیث الشیعه، ج11، ص55-57.</ref>  

همه مذاهب چهارگانه [[اهل سنت]]، یعنی [[شافعیان]]،<ref>المجموع، ج8، ص361؛ صحیح مسلم، نووی، ج9، ص65.</ref> [[مالکیان]]،<ref>مختصر خلیل، ص76؛ مواهب الجلیل، ج4، ص281؛ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج2، ص88.</ref> [[حنفیان]]<ref>المبسوط، ج4، ص138؛ البحر الرائق، ج2، ص624.</ref> و [[حنبلیان]]<ref>نک: المغنی، ج3، ص455؛ ج11، ص110-111؛ کشاف القناع، ج3، ص12.</ref> به استحباب تجلیل هدی باور دارند.

پشتوانه آنان، روایت امام علی(ع) است که از رعایت تجلیل در سیره [[پیامبر|پیامبر گرامی(ص)]] حکایت دارد.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص186؛ صحیح مسلم، ج4، ص87؛ سنن ابن‌‌ماجه، ج2، ص1035.</ref> بیشتر فقیهان اهل سنت، فضیلت تجلیل را از تقلید کمتر می‌دانند؛ زیرا تقلید در دو آیه [[قرآن]] یاد شده ([[سوره مائده]]، آبه 2 و 97)؛ ولی به تجلیل در قرآن اشاره نشده است.<ref>المبسوط، ج4، ص138؛ التمهید، ج17، ص228-229؛ الدر المختار، ج2، ص594.</ref>  

با این حال، [[ابوحنیفه]] تجلیل را برتر از اشعار دانسته است؛ با این استدلال که تجلیل مایه رهایی قربانی از آزار حشرات می‌گردد؛ اما اشعار از آن رو که موجب خون‌آلود شدن حیوان است، حشرات را به بدنش جذب می‌کند و مایه آزار او می‌شود.<ref>المبسوط، ج4، ص138.</ref>  

بر پایه روایات اهل سنت، در تجلیل می‌توان از هر‌گونه پارچه با هر رنگ استفاده کرد؛ اما بهتر است که پارچه گرانبها به کار رود.<ref>المصنف، ج4، ص552؛ صحیح مسلم، نووی، ج9، ص65.</ref> شماری از اهل سنت روایاتی در باره انعقاد احرام با تجلیل نقل کرده‌اند؛<ref>المصنف، ج4، ص196-197؛ الاستذکار، ج4، ص82.</ref> ولی فقیهان اهل سنت این روایات را نقد و توجیه نموده‌اند<ref>التمهید، ج17، ص222-223.</ref> و بر آنند که تجلیل موجب انعقاد احرام نمی‌شود.<ref>المبسوط، ج4، ص138؛ بدائع الصنائع، ج2، ص162.</ref>  

مالکیان<ref>مواهب الجلیل، ج4، ص281؛ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج2، ص89.</ref> و شافعیان<ref>صحیح مسلم، نووی، ج9، ص65.</ref> بر خلاف حنفیان<ref>حاشیة رد المحتار، ج6، ص642.</ref> تجلیل را ویژه شتر دانسته‌اند. حنبلیان کمتر به خود موضوع تجلیل پرداخته و بیشتر در باره استحباب صدقه دادن [[جلال]] (پارچه به کار رفته در تجلیل) سخن گفته‌اند.<ref>المغنی، ج3، ص455؛ کشاف القناع، ج3، ص12.</ref>  

برخی از آنان بدین استناد که تنها قربانی برای مناسک حج اهدا می‌شود نه پارچه‌های همراه آن، صدقه دادن آن را مستحب نمی‌دانند.<ref>المغنی، ج3، ص455.</ref> در برابر، شماری دیگر آن را واجب شمرده‌اند.<ref>الشرح الکبیر، ابن‌‌قدامه، ج3، ص568.</ref>  

بسیاری از فقیهان دیگر مذاهب اهل سنت هم به استحباب صدقه دادن پارچه به فقرا و ندادن آن‌ها به قصابی که حیوان را ذبح و آماده مصرف می‌کند، باور دارند.<ref>المبسوط، ج4، ص140؛ صحیح مسلم، نووی، ج9، ص65؛ نک: الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج2، ص124.</ref> پشتوانه باور به استحباب یا وجوب، دستور پیامبر گرامی(ص) به [[امیر مؤمنان(ع)]] برای صدقه دادن پارچه‌های تجلیل و ندادن آن‌ها به قصاب است.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص186؛ صحیح مسلم، ج4، ص87؛ سنن ابن‌‌ماجه، ج2، ص1035.</ref>  

فقیهان شافعی و مالکی بر آنند که در صورت ارزان بودن پارچه تجلیل، شکافتن آن‌ها و قرار دادن کوهان حیوان در شکاف، مستحب است؛ بدین منظور که پارچه از حیوان جدا نشود. در صورت گران بودن پارچه، نشکافتن آن مستحب است تا مایه زیان فقیرانی نگردد که پارچه به عنوان صدقه به آنان داده می‌شود.<ref>صحیح مسلم، نووی، ج9، ص66؛ عمدة القاری، ج10، ص45؛ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج2، ص89.</ref>  

در فقه شافعی و مالکی، پاره‌ای احکام استحبابی دیگر در این زمینه یاد شده است؛ از جمله استحباب این کارها: تاخیر تجلیل تا هنگام کوچ کردن از [[منا]] به [[عرفات]]،<ref>الموطا، ج1، ص380؛ صحیح مسلم، نووی، ج9، ص66؛ مواهب الجلیل، ج4، ص281.</ref> تناسب ارزش پارچه تجلیل با توانایی مالی حج‌گزار، بلندی پارچه تجلیل،<ref>صحیح مسلم، نووی، ج9، ص65-66.</ref> تجلیل حیوان قربانی پس از اشعار برای پیشگیری از خون‌آلودگی پارچه، برداشتن پارچه تجلیل در شب تا بر اثر برخورد با خارها پاره نشود.<ref>المجموع، ج8، ص362؛ صحیح مسلم، نووی، ج9، ص66.</ref>  

آورده‌اند که برخی از [[صحابه]] پس از قربانی کردن حیوان، پارچه تجلیل را نخست بر دیوار [[کعبه]] می‌پوشاندند و سپس آن را صدقه می‌دادند.<ref>الاستذکار، ج4، ص250؛ صحیح مسلم، نووی، ج9، ص66.</ref>