پرش به محتوا

زمزم: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۷ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۶ ژوئیهٔ ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - '</ref> ' به '</ref> '
جز (جایگزینی متن - '</ref> ' به '</ref> ')
جز (جایگزینی متن - '</ref> ' به '</ref> ')
خط ۲۷: خط ۲۷:
چاه زمزم در دوره‌های مختلف تاریخی، تعمیر و توسعه یافته و اکنون دهانه چاه ١/5 متر عرض، عمق آن 30 متر و فاصله‌اش تا کعبه ٢١ متر است. برای استفاده بیشتر زائران بیت‌اللّٰه، در اطراف صحن مسجدالحرام به‌وسیله لوله‌کشی، آب زمزم را به شیرها هدایت کرده‌اند، تا زائران از آن‌ها بنوشند.
چاه زمزم در دوره‌های مختلف تاریخی، تعمیر و توسعه یافته و اکنون دهانه چاه ١/5 متر عرض، عمق آن 30 متر و فاصله‌اش تا کعبه ٢١ متر است. برای استفاده بیشتر زائران بیت‌اللّٰه، در اطراف صحن مسجدالحرام به‌وسیله لوله‌کشی، آب زمزم را به شیرها هدایت کرده‌اند، تا زائران از آن‌ها بنوشند.
==زمزم در لغت==
==زمزم در لغت==
زمزم مرکّب از دو «زم» و در لغت به معنای آهسته، آهسته و یا آب فراوان<ref>معجم‌البلدان، ج٣، ص166.</ref> و در اصطلاح نام چشمه و یا چاهی در [[مکه]] نزدیک [[خانه کعبه]] است که پیشینه تاریخی آن، به دوران [[حضرت ابراهیم(ع)]] باز می‌گردد، آن گاه که آن حضرت به فرمان خداوند همسرش‌ [[هاجر]] را به همراه [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]]، که کودکی شیرخوار بود، به سرزمین بی‌آب و علفِ مکه آورده و خود برای انجام ماموریتی الهی آن دیار را ترک نمود. تا آن که‌اندوخته غذا و آب مادر و فرزند به پایان رسید و‌ هاجر نگران از جان کودک خویش به جستجوی آب پرداخت.
زمزم مرکّب از دو «زم» و در لغت به معنای آهسته، آهسته و یا آب فراوان<ref>معجم‌البلدان، ج٣، ص166.</ref> و در اصطلاح نام چشمه و یا چاهی در [[مکه]] نزدیک [[خانه کعبه]] است که پیشینه تاریخی آن، به دوران [[حضرت ابراهیم(ع)]] باز می‌گردد، آن گاه که آن حضرت به فرمان خداوند همسرش‌ [[هاجر]] را به همراه [[حضرت اسماعیل|اسماعیل]]، که کودکی شیرخوار بود، به سرزمین بی‌آب و علفِ مکه آورده و خود برای انجام ماموریتی الهی آن دیار را ترک نمود. تا آن که‌اندوخته غذا و آب مادر و فرزند به پایان رسید و‌ هاجر نگران از جان کودک خویش به جستجوی آب پرداخت.


==پیدایش زمزم==
==پیدایش زمزم==
خط ۳۶: خط ۳۶:
در تاریخ آمده است که: [[جرهمیان]] حرمت [[حرم]] و خانه کعبه را رعایت نکرده، رئیس ایشان [[عمرو بن حارث]] بن مضاض دستور داد [[حجرالاسود]]، [[غزالی الکعبه]] و دیگر سلاح‌هایی را که در آن خانه وجود داشت، در چاه زمزم پنهان کردند و چاه را نیز از خاک پرکرده، به صورت زمین همواری درآوردند و رفته‌رفته مکان آن فراموش گردید.<ref>سیرت رسول‌اللّٰه، ص٢١6.</ref>  
در تاریخ آمده است که: [[جرهمیان]] حرمت [[حرم]] و خانه کعبه را رعایت نکرده، رئیس ایشان [[عمرو بن حارث]] بن مضاض دستور داد [[حجرالاسود]]، [[غزالی الکعبه]] و دیگر سلاح‌هایی را که در آن خانه وجود داشت، در چاه زمزم پنهان کردند و چاه را نیز از خاک پرکرده، به صورت زمین همواری درآوردند و رفته‌رفته مکان آن فراموش گردید.<ref>سیرت رسول‌اللّٰه، ص٢١6.</ref>  
==حفر زمزم==
==حفر زمزم==
پس از جرهمیان، [[قبیله خزاعه]] روی کار آمدند و زمزم همچنان ناشناخته باقی مانده بود، [[عبدالمطّلب بن‌ هاشم]] این افتخار را یافت تا بار دیگر زمزم را شناسایی و حفر کند. در تاریخ آمده است: در خواب با ارائه نشانه‌هایی به عبدالمطّلب، الهام شد که زمزم را، حفر نماید. عبدالمطّلب نیز در جستجوی نشانه‌ها به کعبه رفت. او در میان دو بت «[[اساف]]» و «[[نائله]]»، نشانه‌ها را یافت و شروع به حفر زمین کرد. برخی قریشیان عبدالمطلب و فرزندش [[حارث بن عبدالمطلب|حارث]] را مسخره می‌کردند، اما وقتی سنگچین چاه آشکار شد، وی تکبیر گفت و دانست که به او صحیح الهام شده است. پس از پایان یافتن کار و آشکار شدن آب، عبدالمطلب کنار چاه زمزم حوضی ساخت و خود و پسرش از آن آب کشیده، در حوض می‌ریختند و به حاجیان می‌دادند.<ref>سیره ابن هشام، ج١، ص١54؛ ازرقی، اخبار مکه، ص٣٣6.</ref> عبدالمطلب پس از حفر زمزم و دست‌یابی به آب، [[سقایت حاجیان]] را احیا نموده، آن را در اختیار داشت.<ref>سیره ابن هشام، ج١، ص١55.</ref>  
پس از جرهمیان، [[قبیله خزاعه]] روی کار آمدند و زمزم همچنان ناشناخته باقی مانده بود، [[عبدالمطّلب بن‌ هاشم]] این افتخار را یافت تا بار دیگر زمزم را شناسایی و حفر کند. در تاریخ آمده است: در خواب با ارائه نشانه‌هایی به عبدالمطّلب، الهام شد که زمزم را، حفر نماید. عبدالمطّلب نیز در جستجوی نشانه‌ها به کعبه رفت. او در میان دو بت «[[اساف]]» و «[[نائله]]»، نشانه‌ها را یافت و شروع به حفر زمین کرد. برخی قریشیان عبدالمطلب و فرزندش [[حارث بن عبدالمطلب|حارث]] را مسخره می‌کردند، اما وقتی سنگچین چاه آشکار شد، وی تکبیر گفت و دانست که به او صحیح الهام شده است. پس از پایان یافتن کار و آشکار شدن آب، عبدالمطلب کنار چاه زمزم حوضی ساخت و خود و پسرش از آن آب کشیده، در حوض می‌ریختند و به حاجیان می‌دادند.<ref>سیره ابن هشام، ج١، ص١54؛ ازرقی، اخبار مکه، ص٣٣6.</ref> عبدالمطلب پس از حفر زمزم و دست‌یابی به آب، [[سقایت حاجیان]] را احیا نموده، آن را در اختیار داشت.<ref>سیره ابن هشام، ج١، ص١55.</ref>  


پیامبر(ص) برای نخستین بار به هنگام فتح مکه، پس از شکستن بت‌ها و از میان بردن تصاویر نقش شده بر دیوار، داخل خانه را با آب زمزم شستند که این رسم تاکنون پابرجاست.<ref>متقی الهندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج5، ص٢٩٩.</ref>  
پیامبر(ص) برای نخستین بار به هنگام فتح مکه، پس از شکستن بت‌ها و از میان بردن تصاویر نقش شده بر دیوار، داخل خانه را با آب زمزم شستند که این رسم تاکنون پابرجاست.<ref>متقی الهندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج5، ص٢٩٩.</ref>  
خط ۵۳: خط ۵۳:
اسامی دیگر آن عبارت است از: زَمَّم، زُمِّزْم، زُمٰازِم، هزمة جبرائیل، هَزْمَةُ المَلَکِ، الشُّبٰاعه و شُبٰاعه، برّه، تُکْتَم، شراب الابرار، طعام الابرارسقیا اللّٰه اسماعیل، لاشرق، لاتدم، هی برکه، سیدّه، نافعه، عونه، بشری، صافیه، عصمه، سالمه، میمونه، مبارکه، کافیه، عافیه، مغذّیه، طاهره، مفدّاه، حرمیه، مرویه، مؤنسه، طیبه، شُبّاعةالعیال، قریةالنمل، نقرةالغراب، هزمةاسماعیل، حفیرةالعباس.<ref>شفاء الغرام، ج١، ص4٠4؛ معجم‌البلدان، ج٣، ص١6٧.</ref>  
اسامی دیگر آن عبارت است از: زَمَّم، زُمِّزْم، زُمٰازِم، هزمة جبرائیل، هَزْمَةُ المَلَکِ، الشُّبٰاعه و شُبٰاعه، برّه، تُکْتَم، شراب الابرار، طعام الابرارسقیا اللّٰه اسماعیل، لاشرق، لاتدم، هی برکه، سیدّه، نافعه، عونه، بشری، صافیه، عصمه، سالمه، میمونه، مبارکه، کافیه، عافیه، مغذّیه، طاهره، مفدّاه، حرمیه، مرویه، مؤنسه، طیبه، شُبّاعةالعیال، قریةالنمل، نقرةالغراب، هزمةاسماعیل، حفیرةالعباس.<ref>شفاء الغرام، ج١، ص4٠4؛ معجم‌البلدان، ج٣، ص١6٧.</ref>  
==استفاده از زمزم==
==استفاده از زمزم==
عبدالمطلب آشامیدن و وضو گرفتن از آب زمزم را حلال و جایز دانسته، لیکن غسل کردن با آن را روا نمی‌دانست از این رو [[عباس بن عبدالمطلب]] نیز پیوسته در [[مسجدالحرام]] و در اطراف زمزم گردش می‌کرد و می‌گفت شستشو با آب زمزم را حلال نمی‌دانم و این آب برای خوردن ووضو گرفتن حلال و جایز است.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج٢، ص6٣.</ref> البته این نهی، مربوط به داخل مسجد است و طبیعی است که اگر بیرون مسجد و در مکان مناسبی با آب زمزم غسل نمایند مانعی نخواهد داشت.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج٢، ص64.</ref>  
عبدالمطلب آشامیدن و وضو گرفتن از آب زمزم را حلال و جایز دانسته، لیکن غسل کردن با آن را روا نمی‌دانست از این رو [[عباس بن عبدالمطلب]] نیز پیوسته در [[مسجدالحرام]] و در اطراف زمزم گردش می‌کرد و می‌گفت شستشو با آب زمزم را حلال نمی‌دانم و این آب برای خوردن ووضو گرفتن حلال و جایز است.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج٢، ص6٣.</ref> البته این نهی، مربوط به داخل مسجد است و طبیعی است که اگر بیرون مسجد و در مکان مناسبی با آب زمزم غسل نمایند مانعی نخواهد داشت.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج٢، ص64.</ref>  


برخی از فقیهان شیعه مانند: [[ابن زهره]] در «[[غنیة النزوع]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص4٠5.</ref> [[محقق حلی]] در «[[المختصر النافع]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج8، ص6٧٨.</ref> [[ابن براج|ابن برّاج]] در «[[المهذب|المهذّب]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص٢٩5.</ref> و [[سلمان بن الصهرشتی|سلمان بن الصّهرشتی]] در «[[اصباح الشیعه]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص46١.</ref> فرموده‌اند: مستحب است پس از [[طواف]] و قبل از [[سعی]] حاجی نزد زمزم آمده از آب آن بنوشد و غسل کند و اگر نتوانست غسل نماید، کمی از آب زمزم را به خود بریزد.
برخی از فقیهان شیعه مانند: [[ابن زهره]] در «[[غنیة النزوع]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص4٠5.</ref> [[محقق حلی]] در «[[المختصر النافع]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج8، ص6٧٨.</ref> [[ابن براج|ابن برّاج]] در «[[المهذب|المهذّب]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص٢٩5.</ref> و [[سلمان بن الصهرشتی|سلمان بن الصّهرشتی]] در «[[اصباح الشیعه]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص46١.</ref> فرموده‌اند: مستحب است پس از [[طواف]] و قبل از [[سعی]] حاجی نزد زمزم آمده از آب آن بنوشد و غسل کند و اگر نتوانست غسل نماید، کمی از آب زمزم را به خود بریزد.


برخی دیگر همچون: [[ابن حمزه]] در «[[الوسیله]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص4٣٨.</ref> [[ابن ادریس حلی]] در «[[سرائر]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص5٣٨.</ref> [[ابن سعید هذلی]] در «[[الجامع للشرائع]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص٧١١.</ref> [[علامه حلی]] در «[[قواعد الاحکام]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص٧5٢.</ref> [[شهید اول]] در «[[اللمعة الدمشقیه]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص٧٨5.</ref> [[شیخ صدوق]] در «[[المقنع]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص٣٢.</ref> [[شیخ طوسی]] در «[[النهایه]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص١٩٣.</ref> و «[[الجمل و العقود]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص٢٣٠.</ref> همان موارد را بدون مستحب بودن غسل، ذکر فرموده‌اند.
برخی دیگر همچون: [[ابن حمزه]] در «[[الوسیله]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص4٣٨.</ref> [[ابن ادریس حلی]] در «[[سرائر]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص5٣٨.</ref> [[ابن سعید هذلی]] در «[[الجامع للشرائع]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص٧١١.</ref> [[علامه حلی]] در «[[قواعد الاحکام]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص٧5٢.</ref> [[شهید اول]] در «[[اللمعة الدمشقیه]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٨، ص٧٨5.</ref> [[شیخ صدوق]] در «[[المقنع]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص٣٢.</ref> [[شیخ طوسی]] در «[[النهایه]]»،<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص١٩٣.</ref> و «[[الجمل و العقود]]»<ref>سلسلة ینابیع الفقهیه، ج٧، ص٢٣٠.</ref> همان موارد را بدون مستحب بودن غسل، ذکر فرموده‌اند.


همچنین مستحب است شخص هنگام نوشیدن آب زمزم بگوید: «اللّهُمّ اجْعَلْه لی عِلْماً نافِعاً و رِزْقاً واسِعاً و شِفٰاءً مِنْ کُلِّ دٰاءٍ و سَقَمٍ انَّکَ قٰادِر یا رَبَّ العالمین؛ بار خدایا آن را دانشی سودمند، روزیی فراوان، و درمان هر درد و بیماری قرار ده، همانا تو توانایی‌ای پروردگار جهانیان.»<ref>مستدرک الوسائل، ج٩، ص4٣٩.</ref>  
همچنین مستحب است شخص هنگام نوشیدن آب زمزم بگوید: «اللّهُمّ اجْعَلْه لی عِلْماً نافِعاً و رِزْقاً واسِعاً و شِفٰاءً مِنْ کُلِّ دٰاءٍ و سَقَمٍ انَّکَ قٰادِر یا رَبَّ العالمین؛ بار خدایا آن را دانشی سودمند، روزیی فراوان، و درمان هر درد و بیماری قرار ده، همانا تو توانایی‌ای پروردگار جهانیان.»<ref>مستدرک الوسائل، ج٩، ص4٣٩.</ref>  
خط ۶۸: خط ۶۸:


==فضیلت آب زمزم==
==فضیلت آب زمزم==
در روايت‌هاى بسيارى به فضيلت آب زمزم اشاره شده است. [[پیامبر(ص)]] درباره فضیلت آب زمزم فرمود: "بهترین آبی که از زمین می‌جوشد آب زمزم است".<ref>مستدرک، ج٩، ص4٣٩، ح ١١٢٨6.</ref> [[ابن عباس]] همین روایت را با تعبیر: "بهترین آب بر روی زمین آب زمزم می‌باشد" آورده است.<ref>معجم الکبیر طبرانی، ج١١، ح ١١١6٧.</ref> وی همچنین گفته است: "پیامبر(ص) در حالی که ایستاده بود، از آب زمزم آشامید".<ref>سنن نسائی، ج5، ص٢٣٧.</ref> در نقلی دیگر آمده است: "[[امام حسن]] و [[امام حسین]] (علیهماالسلام)، پس از [[نماز عصر]] طواف کرده، سپس در حال ایستاده از آب زمزم نوشیدند".<ref>مستدرک الوسائل، ج٩، ص4٣٩، ح ١١٢٨٣.</ref>  
در روايت‌هاى بسيارى به فضيلت آب زمزم اشاره شده است. [[پیامبر(ص)]] درباره فضیلت آب زمزم فرمود: "بهترین آبی که از زمین می‌جوشد آب زمزم است".<ref>مستدرک، ج٩، ص4٣٩، ح ١١٢٨6.</ref> [[ابن عباس]] همین روایت را با تعبیر: "بهترین آب بر روی زمین آب زمزم می‌باشد" آورده است.<ref>معجم الکبیر طبرانی، ج١١، ح ١١١6٧.</ref> وی همچنین گفته است: "پیامبر(ص) در حالی که ایستاده بود، از آب زمزم آشامید".<ref>سنن نسائی، ج5، ص٢٣٧.</ref> در نقلی دیگر آمده است: "[[امام حسن]] و [[امام حسین]] (علیهماالسلام)، پس از [[نماز عصر]] طواف کرده، سپس در حال ایستاده از آب زمزم نوشیدند".<ref>مستدرک الوسائل، ج٩، ص4٣٩، ح ١١٢٨٣.</ref>  


[[علی بن مهزیار]] نیز گفته است: "[[امام جواد|اباجعفر ثانی(ع)]] را در شب زیارت دیدم که [[طواف نساء]] را انجام داده، پشت [[مقام]] نماز گزاردند سپس داخل زمزم شده، با دست خود دلوی را که در برابر حجر قرار دارد، داخل چاه نموده و از آب زمزم نوشید، و به برخی قسمت‌های بدن خود نیز آب ریخت". وی همچنین گفته است: "کسانی که با آن حضرت در سال‌های بعد به [[حج]] آمده بودند، امام را دیده‌اند که همان‌گونه عمل می‌کرده است".<ref>وسائل، ج١٣، ص4٧4، ح ١٨٢4٠.</ref>  
[[علی بن مهزیار]] نیز گفته است: "[[امام جواد|اباجعفر ثانی(ع)]] را در شب زیارت دیدم که [[طواف نساء]] را انجام داده، پشت [[مقام]] نماز گزاردند سپس داخل زمزم شده، با دست خود دلوی را که در برابر حجر قرار دارد، داخل چاه نموده و از آب زمزم نوشید، و به برخی قسمت‌های بدن خود نیز آب ریخت". وی همچنین گفته است: "کسانی که با آن حضرت در سال‌های بعد به [[حج]] آمده بودند، امام را دیده‌اند که همان‌گونه عمل می‌کرده است".<ref>وسائل، ج١٣، ص4٧4، ح ١٨٢4٠.</ref>