ثابت بن قیس: تفاوت میان نسخه‌ها

ابومحمد (ابوعبدالرحمن) ثابت بن قیس بن شماس از [[تیره بنی‌مالک بن ثعلبه خزرج]]<ref>الطبقات، خلیفه، ص163؛ جمهرة انساب العرب، ص363-364.</ref> است.<ref>الثقات، ج3، ص43؛ الاستیعاب، ج1، ص200.</ref> برخی وی را از [[بنی‌حارث بن خزرج]]<ref>النسب، ص281؛ السیرة النبویه، ج2، ص562؛ تاریخ المدینه، ج1، ص344.</ref> یا از [[بنی‌سالم بن عوف]]<ref>الثقات، ج3، ص43.</ref>   (از دیگر تیره‌های خزرج) شمرده و او را از خطیبان عرب دانسته‌اند.<ref>جمهرة انساب العرب، ص363-364؛ المفصل، ج8، ص788.</ref>  

مادرش هند بنت رُهم از [[قبیله طی|قبیله َطی]]<ref>الطبقات، خلیفه، ص163؛ الاستیعاب، ج1، ص200.</ref> یا کَبشه بنت واقد<ref>سیر اعلام النبلاء، ج1، ص309.</ref> از تیره بنی‌حارث بن خزرج<ref>الطبقات، ابن سعد، ج8، ص270.</ref> از زنانی دانسته شده که با پیامبر(ص) [[بیعت]] کرد.<ref>الطبقات، ابن سعد، ج8، ص270؛ الاصابه، ج8، ص295.</ref> اما بر پایه سخنی از خود وی، مادرش بر [[آیین مسیح]] درگذشت و ثابت برای حضور در تشییع جنازه‏‌اش از پیامبر(ص) اجازه گرفت.<ref>تاریخ بغداد، ج9، ص116؛ الطرائف، ص55.</ref>  

ثابت فردی ثروتمند و دارای نخل‌های فراوان بود<ref>تفسیر ثعلبی، ج4، ص198؛ تفسیر قرطبی، ج7، ص110؛ التفسیر الکبیر، ج13، ص165.</ref> و به زیبایی و آراستگی خود اهمیت می‏‌داد<ref>بحار الانوار، ج70، ص207.</ref> و جامه‌های فاخر می‏‌پوشید. در منابع، از زره گرانبها و نفیس او که در [[نبرد یمامه]] (11ق.)  هنگام شهادت به تن داشت، یاد شده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج1، ص311-313؛ الاصابه، ج1، .</ref> وی بسیار سخاوتمند بود<ref>جامع البیان، ج5، ص45؛ مجمع البیان، ج4، ص578؛ الدر المنثور، ج3، ص49.</ref> و یک بار همه محصول نخلستانش را به دیگران بخشید و برای خانواده‌‏اش چیزی باقی ننهاد. به روایتی، آیه 6 [[سوره انعام]]، که به نقل [[ابن عباس]] و قتاده، از [[آیات مدنی]] سوره انعام است، <ref>تفسیر قرطبی، ج7، ص322.</ref>   ثابت و دیگر مسلمانان را از زیاده‌روی در بخشش نهی کرد.<ref>جامع البیان، ج5، ص45؛ مجمع البیان، ج4، ص578؛ تفسیر قرطبی، ج6، ص382؛ ج7، ص110.</ref>  

ثابت بن قیس صدایی بلند و سخنی بلیغ داشت<ref>المغازی، ج3، ص979؛ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص309.</ref> و در جای‌های گوناگون سخنگوی انصار بود. هرگاه که پیامبر دستور می‏‌داد، او خطبه می‌‏خواند. از این رو، ثابت با لقب «خطیب‌النبی» و «خطیب‌الانصار» شهرت یافت.<ref>المعجم الکبیر، ج2، ص65-66؛ فتح الباری، ج6، ص456.</ref>  

وی خواندن و نوشتن را نیز می‏‌دانست. او را از کاتبان پیامبر(ص) شمرده‌‏اند.<ref>صبح الاعشی، ج1، ص126؛ المفصل، ج8، ص122.</ref> شماری از نامه‏‌های پیامبر به سران قبایلی چون بنی‌کلب و هم‌پیمانان‌شان<ref>العقد الفرید، ج1، ص297.</ref> و جز آن<ref>الطبقات، ابن سعد، ج1، ص218-219؛ البدایة و النهایه، ج5، ص341؛ سبل الهدی، ج6، ص303.</ref> به دست ثابت نگاشته شده بود.

در سال نهم ق. که سران [[بنی‌تمیم]] همراه شاعران و سخنوران خود برای فخرفروشی نزد پیامبر آمده بودند، به فرمان پیامبر(ص) و در پاسخ به خطیب بنی‌تمیم، ثابت خطبه‏‌ای رسا خواند. سخنان وی در این رویداد که ضمن ستایش خداوند، شامل بیان فضیلت‌های پیامبر و انصار و مهاجران بود و بر مبارزه و جهاد همیشگی در راه ایمان تاکید ورزید، <ref>المغازی، ج3، ص975-977؛ تاریخ طبری، ج2، ص116.</ref>   پیامبر(ص) و مسلمانان را شادمان ساخت<ref>المغازی، ج3، ص979؛ اسد الغابه، ج1، ص128-129.</ref> و اعجاب سران بنی‌تمیم را برانگیخت.

ثابت بن قیس در سال دهم ق. به عنوان خطیب پیامبر(ص) در مناظره ایشان با [[مسیلمه کذاب]]، از مدعیان دروغین پیامبری، همراه ایشان بود. ایشان پس از پاسخ گفتن به مسیلمه، با روی گرداندن از او به ثابت دستور داد تا جواب مسیلمه را بدهد.<ref>صحیح البخاری، ج5، ص119-120؛ تاریخ المدینه، ج2، ص573-574.</ref> از پاسخ ثابت به مسیلمه، گزارشی در دست نیست.

رسول خدا(ص) به سال دوم ق. میان او و [[عمار یاسر]]<ref>السیرة النبویه، ج1، ص506؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص423؛ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص309.</ref> یا [[عامر بن ابی‌بکیر]] از تیره بنی‌لیث [[قبیله کنانه|قبیله کِنانه]]<ref>الطبقات، ابن سعد، ج3، ص298؛ المحبر، ص74.</ref> [[پیمان برادری]] بست.

منابع از حضور وی در [[غزوه احد]] و جنگ‏‌های پس از آن گزارش داده‌‏اند؛<ref>المغازی، ج1، ص379؛ الاستیعاب، ج1، ص200؛ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص309.</ref> اما در باره حضورش در [[نبرد بدر]] اختلاف است. بیشتر منابع از حضور او در نبرد بدر سخنی به میان نیاورده‌اند. [[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر]] بر خلاف آن چه در [[الاصابه]] آورده، <ref>الاصابه، ج1، ص511-512.</ref>   در کتاب دیگرش او را بدری دانسته است.<ref>تهذیب التهذیب، ج2، ص12.</ref> [[طبرسی]] نیز در گزارشی به بدری بودن او اشاره کرده است.<ref>مجمع البیان، ج9، ص378.</ref>  

ثابت بن قیس به سال چهارم ق. پس از شهادت [[حنظلة بن ابی‌عامر]]، با همسر وی جمیله دختر [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن ابیّ]] از [[تیره بنی‌عوف خزرج]] ازدواج کرد.<ref>المغازی، ج1، ص273؛ الطبقات، ابن سعد، ج8، ص284؛ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص309.</ref> از حبیبه دختر سهل<ref>الطبقات، ابن سعد، ج8، ص327؛ اسد الغابه، ج6، ص61؛ الاصابه، ج8، ص81.</ref> و زینب دختر عبدالله بن ابیّ<ref>سنن الدارقطنی، ج3، ص178؛ تفسیر قرطبی، ج3، ص141؛ الاصابه، ج8، ص161.</ref> به عنوان دیگر همسران ثابت نیز یاد شده است. بی‌تردید، ازدواج ثابت با وی در پی جدا شدن از خواهرش جمیله انجام شده است.<ref>اسد الغابه ج6، ص54؛ الاصابه، ج8، ص71.</ref>  

برای ثابت‏ بن قیس، چهار فرزند نام برده‌‏اند: محمد، یحیی، عبدالله و زینب.<ref>تاریخ خلیفه، ص153-154؛ الاستیعاب، ج1، ص200؛ الاصابه، ج8، ص153.</ref> مادر محمد، جمیله است؛ اما این که دیگر فرزندان ثابت از کدام همسرانش بوده‌‏اند، روشن نیست. هر سه پسر ثابت در رخداد [[واقعه حره|حرّه]] [[مدینه]] (63ق.)  به دست سپاهیان [[یزید بن معاویه|یزید]] کشته شدند.<ref>جمهرة انساب العرب، ص364؛ الاستیعاب، ج1، ص200؛ سیر اعلام النبلاء، ج1، ص313.</ref>  

ثابت در زندگی با همسرش جمیله سازگاری نداشت. جمیله به ‌دلایلی چون بدخلقی یا زشتی چهره ثابت، بر او [[ناشزه]] شد.<ref>جامع البیان، ج2، ص280؛ الاستیعاب، ج4، ص1802؛ اسد الغابه، ج6، ص54.</ref> نزول آیه 34 [[سوره نساء]]، را در این زمینه دانسته‌اند. {{قلم رنگ|سبز|﴿اَلرِّجالُ قَوّامونَ عَلَی النِّساءِ...﴾}}<ref>مجمع البیان، ج3، ص68؛ تفسیر قرطبی، ج2، ص286.</ref>

با ادامه اختلاف و ناسازگاری میان ثابت و طبق آیه 229 [[سوره بقره]]، همسر وی که وی را جمیله،<ref>المغازی، ج1، ص273.</ref>   حبیبه<ref>الطبقات، ابن سعد، ج8، ص327-328؛ جامع البیان، ج3، ص280؛ اسد الغابه، ج6، ص61.</ref> یا زینب<ref>سنن الدارقطنی، ج3، ص178؛ تفسیر قرطبی، ج3، ص141.</ref> یاد کرده‌‏اند، با [[طلاق خلع]] از وی جدا شد.<ref>جامع البیان، ج2، ص280-281؛ مجمع البیان، ج1، ص577؛ تفسیر قرطبی، ج3، ص141.</ref> این را نخستین طلاق خلع در اسلام می‌دانند.<ref>جامع البیان، ج2، ص280؛ مجمع البیان، ج1، ص577.</ref>  

جویریه نیز که برای یاری خواستن در پرداخت این هزینه به پیامبر(ص) مراجعه کرده بود، همسری ایشان را در ازای پرداخت آن مبلغ به ثابت، پذیرفت.<ref>سیره ابن اسحق، ص263؛ المغازی، ج1، ص411؛ المحبر، ص89.</ref> ثابت در این سال، در [[بیعت رضوان]] حضور داشت و وفاداری خود به پیامبر(ص) را تجدید کرد.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج1، ص309؛ نک: المنتظم، ج4، ص89.</ref>  

مفسران از ثابت بن قیس در [[شان نزول]] برخی آیات یاد کرده‌اند. از جمله، در شان نزول آیات 66 [[سوره نساء]]،<ref>جامع البیان، ج5، ص102؛ الدر المنثور، ج2، ص181-.</ref> و آیات 2 و 11 و 13 [[سوره حجرات]]،<ref>جامع البیان، ج26، ص75؛ تفسیر قرطبی، ج16، ص304؛ الدر المنثور، ج6، ص84-86.</ref> <ref>اسباب النزول، ص409؛ مجمع البیان، ج9، ص202-203.</ref> <ref>اسباب النزول، ص410؛ مجمع البیان، ج9، ص203-204.</ref> و آیه 11 [[سوره مجادله]]،<ref>التفسیر الکبیر، ج29، ص493.</ref> که در باره اصلاح رفتار اجتماعی مسلمانان است، از ثابت یاد کرده‌اند.

او را از سخنگویان انصار در [[سقیفه]] دانسته‌اند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص123.</ref> موضع‌گیری وی در رویدادهای پس از آن متناقض گزارش شده است.

بر پایه گزارش [[شیخ مفید]]، ثابت پس از آن‌که ماجرای تهاجم به خانه [[حضرت فاطمه(س)]] و قصد مهاجمان برای به آتش کشیدن آن را از زبان [[امام علی(ع)]] شنید، به او گفت: «دستم را از دستت جدا نمی‏‌کنم تا در پیشگاهت کشته شوم.» <ref>الامالی، ص49-50.</ref> اما در گزارش [[علامه مجلسی]]، ثابت از همراهان در حمله به خانه علی برای بیعت ستاندن از او شمرده شده است.<ref>بحار الانوار، ج28، ص315.</ref> اگر این گزارش درست باشد، ثابت را باید از حامیان خلافت [[ابوبکر]] دانست.

ثابت به شیوه انتخاب فرماندهان جنگ‌های رِدّه از میان مهاجران و بی‌‌اعتنایی به انصار اعتراض کرد و موجب شد که ابوبکر فرماندهی انصار را در نبرد با [[طلیحه|طُلیحه]] (11 ق.) <ref>تاریخ خلیفه، ص51؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص129؛ تاریخ طبری، ج3، ص254.</ref> و نیز نبرد با مسیلمه کذّاب به سال 11 ق. به او وانهد.<ref>النسب، ص281؛ تاریخ طبری، ج3، ص281-288؛ البدایة و النهایه، ج6، ص334-335.</ref> وی در این نبرد، دلیری کم‌‏نظیری نشان داد و به گریختن بعضی از مسلمانان اعتراض کرد و در همین نبرد به شهادت رسید.<ref>الاستیعاب، ج1، ص200؛ تاریخ طبری، ج3، ص297.</ref>  

[[محسن امین]] به پشتوانه همین گزارش، ثابت را از بزرگان شیعه می‌داند.<ref>اعیان الشیعه، ج4، ص17.</ref> این احتمال در میان است که میان وی و ثابت بن قیس بن خطیم<ref>الاستیعاب، ج1، ص206؛ اسد الغابه، ج1، ص274.</ref> اشتباه رخ داده باشد.