کتاب المزار (شیخ مفید): تفاوت میان نسخه‌ها

مؤلف، اين كتاب را در خطبه آن، «مناسك زيارة الامامين» نامیده و در كتاب الارشاد خود، با عنوان «مناسك المزار» به آن ارجاع داده است. برخی از بزرگان این کتاب را با نام‌های «المزار»، «مناسك المزار» و «مناسك المزارات» خوانده‌اند.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/762/1/72 کتاب‌شناسی زیارت، ص۷۲.]</ref>  

علامه نجاشى هنگام برشمردن كتاب‌هاى شيخ مفيد ، از مزار صغير ياد مى‌كند و علامه آقا بزرگ تهرانى هم مزار موجود را مزار صغير مى‌نامد. از اين عبارت برمى‌آيد كه مؤلف، داراى دو كتاب مزار كبير و صغير بوده است و اكنون از كتاب مزار كبير او اطلاعى در دست نيست. البته احتمال ديگرى هم هست كه مراد نجاشى، كوچكى حجم كتاب باشد نه وجود كتابى ديگر به نام المزار الكبير.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/762/1/73 کتاب‌شناسی زیارت، ص۷۳.]</ref>

علامه آقا بزرگ تهرانى در الذريعه، هنگام معرفى مزار مفيد، خطبه مزار شهيد را ذكر كرده است و اين، سبب اشتباهى شده و سبب شده برخى ديگر نيز نسخه‌هاى مزار شهيد و مفيد را خلط كرده‌اند.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/762/1/73 کتاب‌شناسی زیارت، ص۷۳.]</ref>  

حجم اين اثر چندان نيست و اكنون با تصحيح و تعليق آيت‌الله موحد ابطحى اصفهانى، بدون محاسبه فهارس، دويست صفحه است و اگر پاورقى‌ها و ارجاعات را در نظر نگيريم، نزديك به صد صفحه معمولى وزيرى است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/220 مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید،  فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۷، ص220.]</ref>

كتاب مشتمل بر دو بخش اولى و ثانوى است و محقق در بخش اول ۶٧ باب و در بخش دوم ٢٩ باب آورده و پنج نوع فهرست براى كتاب استخراج كرده است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/217 مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید،  فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۷، ص217.]</ref>

مؤلف در آغاز به گردآورى روايات فضيلت و آداب زيارت امام علی(ع) و امام حسین(ع) پرداخته است. مؤلف، بعدها آداب زيارت و روايات مربوط به ديگر معصومان(ع)، آداب و اعمال زيارت مؤمنين، زیارت قبور آنان و مطالب ديگری را به كتاب افزوده است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/220 مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید،  فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۷، ص220.]</ref>

بخش اول / روايات مربوط به فضيلت و آداب زيارت اميرالمؤمنين و بعضى از اماكنى كه در جوار آن حضرت است، مثل مسجد كوفه و مسجد سهله.

روايات مربوط به فضيلت و وجوب زيارت امام حسين(ع) و ثواب بسيار و آثار مادى و معنوى آن و آداب و مراسم ويژه زيارت آن حضرت و زيارات ايشان و همچنين زيارت حضرت على اكبر و حضرت عباس(ص).

بخش دوم / فضيلت زيارت رسول خدا(ص) و آداب زيارت آن

حضرت، فضيلت زيارت حضرت فاطمه(عليها السلام) و آداب زيارت ايشان، فضيلت زيارت امام حسن(ع) و ساير ائمه(عليهم السلام) و آداب زيارت آنها، زيارات جامعه و مربوط به همه ائمه، زيارت نيابتى و آداب و ثواب آن، فضيلت زيارت قبور شيعيان.

روايات اين كتاب سه گونه است:

١. رواياتى كه با ارائه سند كامل از استاد خود ابن قولويه نقل مى‌كند كه قسمت عمده اين كتاب را تشكيل مى‌دهد. گاهى نيز روايات را از ديگر استادان خود با سند كامل ذكر كرده است.

٢. رواياتى كه به صورت مرسل از يكى از ائمه(عليهم السلام) نقل مى‌كند و از

ارائه منبع سند آن خوددارى كرده است.

٣. آداب و زياراتى كه آن را نقل كرده، ولى به معصومى نسبت نداده است كه در بسيارى موارد، بعيد به نظر مى‌رسد از روايات اخذ نشده باشد، به ويژه آن كه برخى از آنها، در كتاب‌هاى ديگرى به صورت مسند، از ائمه(عليهم السلام) روايت شده است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/762/1/73 کتاب‌شناسی زیارت، ص۷۳.]</ref>

١. باب فضل الكوفة؛

٢. باب فضل مسجد الكوفة؛

٣. باب فضل الصلاة عند السابعة من أساطين المسجد؛

٧. باب زيارة أميرالمؤمنين صلوات الله عليه؛

٨. باب فضل كربلاء؛

٩. باب وجوب زيارة الحسين صلوات الله عليه؛

١٠. باب حدّ وجوبها فى الزمان على الاغنياء والفقراء؛

١١. باب ثواب من زار الحسين (عليه السلام) راكباً و ماشياً و مناجاة الله لزائره؛

١٢. باب ما جاء فى زيادة العمر بزيارته (عليه السلام) و نقصانه بتركها؛

١٣. باب ما جاء فى تفريج الكرب بزيارته (عليه السلام) ؛

١۴. باب ما جاء فى تمحيص الذنوب بزيارته (عليه السلام) ؛

١۵. باب ما جاء فى ثواب زيارته (عليه السلام) ؛

١۶. باب فضل زيارة أول رجب؛

١٧. باب زيارة النصف من رجب؛

١٨. باب فضل زيارة النصف من شعبان؛

١٩. باب فضل زيارته ليلة الفطر؛

٢٠. باب فضل زيارته يوم عرفة؛

٢١. باب فضل الجمع بين زيارة النصف من شعبان و ليلة الفطر و ليلة عرفة فى سنة واحدة؛

٢٢. باب فضل زيارته (عليه السلام) يوم عاشوراء؛

٢٣. باب فضل زيارة الأربعين؛

٢۴. باب فضل زيارته ليلة القدر؛

٢۵. باب فضل الزيارة فى كل شهر؛

٢۶. باب انتقاص الدين بترك زيارته (عليه السلام) ؛

٢٧. باب العزم على الخروج على الزيارات واختيار الايام لذلك؛

٢٩. باب القول على باب منزلك؛

٣٠. باب القول عند الركوب؛

٣١. باب اختيار اوقات السير؛

٣٢. باب ذكرالله تعالى فى السير والدعاء؛

٣٣. باب القول فى صعود الآكام والقناطر و عبر الجسور؛

٣۴. باب القول عند الاشراف على القرية؛

٣۶. باب الدعاء عند خوف الشياطين؛

٣٨. باب اختيار المنازل؛

۴٠. باب القول والفعل عند الرحيل من المنزل؛

۴١. باب الفعل والقول عند دخول الكوفة؛

۴٢. باب الفعل والقول عند اتيان المشهد؛

۴٣. باب شرح الزيارة؛

۴۴. باب صلاة الزيارة؛

۴۶. باب فضل الصلاة فى المسجد بالكوفة؛

۴٧. باب الصلاة يوم الغدير و دعائه؛

۴٨. باب فى زيارة الحسين بن على صلوات الله عليه و شرائطها؛

۴٩. باب ورود كربلاء وموضع النزول منها والغسل؛

۵١. باب القول عند معاينة الجدث (قبر) ؛

۵٣. باب زيارة على بن الحسين (عليه السلام) ؛

۵۴. باب زيارة الشهداء؛

۵۵. باب زيارة العباس بن على صلوات الله عليه؛

۵٨. باب وداع الشهداء رحمة الله عليهم؛

۵٩. باب فضل الصلاة فى مشهد الحسين بن على صلوات الله عليهما؛

۶٠. باب فضل اتمام الصلاة فى الحرمين وفى المشهدين على ساكنهما السلام؛

۶٢. باب فضل طين قبرالحسين صلوات الله عليه؛

۶٣. باب مقدار ما يؤخذ منها للانتفاع؛

۶۴. باب (بدون نام؛ درباره كيفيت استفاده تربت امام حسين (عليه السلام)) ؛

۶۵. باب ما يقول الرجل اذا أخذ من طين قبر الحسين (عليه السلام) ؛

۶۶. باب فضل السبحة والتسبيح بها؛

۶٧. باب دعاء يوم عرفة.

'''القسم الثانى من الكتاب'''

١. باب مختصر فضل زيارة رسول‌الله (صلى الله عليه و آله) ؛

٢. باب مختصر شرح زيارة سيّدنا رسول‌الله (صلى الله عليه و آله) ؛

٣. مختصر زيارة أخرى له (عليه السلام) ؛

۴. زيارة أخرى ايضاً؛

۵. مختصر وداع رسول‌الله (صلى الله عليه و آله) ؛

۶. باب مختصر فضل زيارة فاطمة (عليها السلام) ؛

٧. باب زيارتها (عليها السلام) ؛

٨. مختصر زيارة أخرى لها (عليها السلام) ؛

٩. باب مختصر فضل زيارة سيّدنا أبى محمد الحسن بن على (عليهما السلام) ؛

١٠. باب مختصر زيارته (عليه السلام) ؛

١١. باب مختصر فضل زيارة سيّدنا على بن الحسين زين العابدين و أبى‌جعفر محمد بن على باقر العلم و أبى‌عبدالله جعفر بن محمد الصادق: ؛

١٢. باب مختصر زيارتهم: ؛

١٣. زيارة أخرى لهم مختصرة: ؛

١۴. باب مختصر فضل زيارة سيدنا أبى‌الحسن موسى بن جعفر و أبى‌جعفر محمد بن على بن موسى (عليهما السلام) ؛

١۵. باب مختصر زيارتهما (عليهما السلام) ؛

١۶. باب فضل زيارة مولانا أبى‌الحسن على بن موسى الرضا (عليه السلام) ؛

١٧. باب مختصر زيارته (عليه السلام) ؛

١٨. باب مختصر فضل السيّدين أبى‌الحسن على بن محمد و أبى‌محمد الحسن بن على العسكريين (عليهما السلام) ؛

١٩. باب مختصر زيارتهما (عليهما السلام) ؛

٢٠. باب زيارة جامعة لسائر الأئمة: ؛

٢١. باب فضل التطوع بالزيارة عن الأئمة: و عن أهل الايمان؛

٢٢. باب ثواب الحج والزيارة عن الاخوان بالأجر؛

٢٣. باب ما يقول الزائر عن غيره بالأجر؛

٢۴. باب ما يقول الزائر عن أخيه تطوّعاً؛

٢۵. باب حكم من أراد أن يزور عن أبويه واخوانه و ما يقول اذا أراد ذلك؛

٢۶. باب حكم من بعدت شقّته أو تعذر عليه قصد المشاهد وهو يريد الزيارة كيف يصنع و كيف يقول؛

٢٧. باب فضل زيارة قبول الشيعة رحمهم الله؛

٢٨. باب شرح زيارة قبورهم وصفة العمل بذلك؛

پس از كامل‌الزيارات ابن‌قولويه، دومين كتاب مهم شيعه در باب زيارت است. آثار شيخ مفيد همواره مورد اعتماد عالمان بزرگ بوده است و اين كتاب نيز از مآخذ كتاب‌هايى چون تهذيب‌الاحكام، المصباح و بحارالانوار بوده است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/762/1/72 کتاب‌شناسی زیارت، ص۷۲.]</ref> المزار نخستين كتابى است كه «زيارت ناحيۀ مقدسه» را نقل كرده و با وجود حجم اندک، جامعيت، قدمت و جايگاه نويسنده، اعتبار ويژه‌اى به آن بخشيده است.<ref name=":0">[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/217 مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید،  فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۷، ص217.]</ref>

المزار شيخ مفيد، نخستين كتابى است كه زيارت معروف به «زيارت ناحيه مقدسه» را نقل كرده است و پس از وى شيخ طوسى در «المصباح» و پس از او سيد بن طاووس در «مصباح الزائر» آن را نقل كرده‌اند.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/220 مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید،  فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۷، ص220.]</ref>

المزار (المناسك المزار) شيخ مفيد ، به كوشش سيدمحمدباقر موحد ابطحى. چاپ اول: قم، انتشارات مدرسة الامام المهدى، ١۴٠٩ ق. (موضوع: مزارات اسلامى)<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/762/1/111 کتاب‌شناسی زیارت، ص111.]</ref>

اين كتاب به عنوان نخستين اثر از مجموعه «موسوعة المزارات» توسط مدرسه امام المهدى(ع)، يكى از مراكز پژوهش‌هاى حديثى قم و با اشراف سيد محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى تصحيح و تحقيق شده و در سال ١۴٠٩ق چاپ شده است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/218 مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید،  فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۷، ص۲۱۸.]</ref>

محققِ دانشورِ اثر پنج نوع فهرست براى كتاب استخراج كرده كه شامل موارد ذيل است:

١. فهارس آيات قرآن؛

٢. فهرست ابواب كتاب؛

٣. فهرست اسامى پيامبران و امامان (عليهم السلام) ؛

۴. فهرست اسامى روايات؛

۵. فهرست اعلامِ داراى زندگى‌نامه در پاورقى‌ها و ارجاعات محقق و در مجموع، تراجم ٣٢ راوى را علامه ابطحى معرفى و منابع تراجم آنان را در پاورقى‌هاى مفيد خويش آورده است. در مقدمه اثر نيز به زندگى‌نامه و جايگاه بلند مؤلف كتاب در نظر اولياى دين و علماى بزرگ شيعه پرداخته است.<ref>[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1339/1/221 مقاله کتاب «المزار» شیخ مفید،  فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۷، ص۲۲۱.]</ref>

*[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/387 '''المزار: مناسک المزار'''، المفید، با تحقیق محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی،قم، المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد، ۱۴۱۳ق.]