پرش به محتوا

نهر علقمه: تفاوت میان نسخه‌ها

۱٬۵۴۹ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۹ نوامبر ۲۰۱۹
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵: خط ۵:


==موقعیت==
==موقعیت==
امروزه نهر علقمه از میان رفته است.<ref>معارف الرجال، ج3، ص176.</ref> بر پایه گزارش ابن خردادبه (م. حدود ۳۰۰ق) و مسعودی (م.۳۴۵یا ۳۴۶ق)، زماني که [[فرات]] به هيت و [[استان انبار|الانبار]] که در دو طرف فرات قرار دارد مي‌رسید، به دو شاخه تقسيم شده، شاخه‌اي به سمت غرب رفته و به نهر علقمه معروف بود و سرانجام به [[کوفه]] مي‌رسید.<ref>التنبيه و الاشراف ص47 ، المسالک و الممالک، ص233.</ref> برخی دیگر نیز، نهر علقمه را جدا شده از فرات، میان هیت و الانبار و متمایل به جنوب دانسته‌، که سرانجام به قصر هیبره و شهرهای کوفه و [[حله]] می‌رسیده است.<ref>نهاية الارب في فنون الادب، ج2 ،ص267.</ref>
امروزه نهر علقمه از میان رفته است.<ref>معارف الرجال، ج3، ص176.</ref> بر پایه گزارش ابن خردادبه (م. حدود ۳۰۰ق) و مسعودی (م.۳۴۵یا ۳۴۶ق)، زماني که [[فرات]] به هيت و [[استان انبار|الانبار]] که در دو طرف فرات قرار دارد مي‌رسید، به دو شاخه تقسيم شده، شاخه‌اي به سمت غرب رفته و به نهر علقمه معروف بود و سرانجام به [[کوفه]] مي‌رسید.<ref>التنبيه و الاشراف ص47 ، نهرهای کربلا در منابع تاریخی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۷، ص۸۱، به نقل از المسالک و الممالک، ص233.</ref> برخی دیگر نیز، نهر علقمه را جدا شده از فرات، میان هیت و الانبار و متمایل به جنوب دانسته‌، که سرانجام به قصر هیبره و شهرهای کوفه و [[حله]] می‌رسیده است.<ref>نهاية الارب في فنون الادب، ج2 ،ص267.</ref>


به باور عبدالحسین کلیدار، آنچه امروزه از نهر علقمه باقي مانده، مربوط به بخشي است که به شمال [[مرقد عون بن عبدالله|مرقد «عون»]] رسیده و به سمت جنوب راه کج مي‌کند و به [[غاضريه]] در ساحل شرقي و منطقه مربوط به اسکان [[بنی‌اسد بن خزیمه|بني‌أسد]] مي‌رسد؛ به موازات غاضريه، در ساحل غربي نهر علقمه، شريعه [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] قرار گرفته است. پلي به نام پل غاضريه، حلقه وصل ميان علقمه و شريعه امام صادق(ع) است؛ سپس به طرف شمال غربي منحرف شده و به نحوي متمايل به ضلع شرقي [[کربلا]] است تا به [[آستان مقدس حضرت عباس(ع)|آستان حضرت عباس(ع)]] مي‌رسد و در حقيقت، آبی که به دور قبر او در حال چرخش است، از آنجا تغذيه مي‌گردد. پس از عبور از [[بین الحرمین|بين‌الحرمين]] به سمت جنوب شرقي کربلا به راه خود ادامه داده تا اينکه به منطقه [[نينوا]] رسیده و در این‌جا دو نهر نينوا و علقمه به هم وصل شده و به هر سرزميني مي‌رسند، آن را سيراب مي‌کنند. در اين مسير، پي‌درپي به سمت ضلع جنوبي و شرقي، به صورت مارپيچ تغيير جهت مي‌دهد. در ميانه راه [[نجف]] و کربلا به [[خان حماد]] رسیده و يکباره به طرف شرق تغيير مسير داده و رود هندي را قطع مي‌کند تا اينکه کاملا شرق کوفه را پوشش مي‌دهد و امروز نيز آثارش قابل مشاهده است.<ref>نهرهای کربلا در منابع تاریخی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۷، ص۷۶ و ۷۷.</ref>
به باور عبدالحسین کلیدار، آنچه امروزه از نهر علقمه باقي مانده، مربوط به بخشي است که به شمال [[مرقد عون بن عبدالله|مرقد «عون»]] رسیده و به سمت جنوب راه کج مي‌کند و به [[غاضريه]] در ساحل شرقي و منطقه مربوط به اسکان [[بنی‌اسد بن خزیمه|بني‌أسد]] مي‌رسد؛ به موازات غاضريه، در ساحل غربي نهر علقمه، شريعه [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] قرار گرفته است. پلي به نام پل غاضريه، حلقه وصل ميان علقمه و شريعه امام صادق(ع) است؛ سپس به طرف شمال غربي منحرف شده و به نحوي متمايل به ضلع شرقي [[کربلا]] است تا به [[آستان مقدس حضرت عباس(ع)|آستان حضرت عباس(ع)]] مي‌رسد و در حقيقت، آبی که به دور قبر او در حال چرخش است، از آنجا تغذيه مي‌گردد. پس از عبور از [[بین الحرمین|بين‌الحرمين]] به سمت جنوب شرقي کربلا به راه خود ادامه داده تا اينکه به منطقه [[نينوا]] رسیده و در این‌جا دو نهر نينوا و علقمه به هم وصل شده و به هر سرزميني مي‌رسند، آن را سيراب مي‌کنند. در اين مسير، پي‌درپي به سمت ضلع جنوبي و شرقي، به صورت مارپيچ تغيير جهت مي‌دهد. در ميانه راه [[نجف]] و کربلا به [[خان حماد]] رسیده و يکباره به طرف شرق تغيير مسير داده و رود هندي را قطع مي‌کند تا اينکه کاملا شرق کوفه را پوشش مي‌دهد و امروز نيز آثارش قابل مشاهده است.<ref>نهرهای کربلا در منابع تاریخی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۷، ص۷۶ و ۷۷.</ref>
خط ۲۲: خط ۲۲:
بر پایه گزارشی از ابن جوزی، در بخش رویدادهای سال ۴۵۱ق. ارسلان مظفر بساسیری، به قصد زیارت [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] به سوی [[کوفه]] حرکت کرده تا به واسط رسید. وی به سبب نذری که کرده بود، گروه زیادی از کارگران را با خود همراه کرده بود تا نهر علقمه را حفر کرده و تا شهر [[کربلا]] بکشند.<ref>المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج8 ،ص202.</ref> برخی، این گزارش را دلیلی بر بقای حیات این نهر، تا نیمه سده پنجم قمری دانسته‌اند.<ref name=":1" />
بر پایه گزارشی از ابن جوزی، در بخش رویدادهای سال ۴۵۱ق. ارسلان مظفر بساسیری، به قصد زیارت [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] به سوی [[کوفه]] حرکت کرده تا به واسط رسید. وی به سبب نذری که کرده بود، گروه زیادی از کارگران را با خود همراه کرده بود تا نهر علقمه را حفر کرده و تا شهر [[کربلا]] بکشند.<ref>المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج8 ،ص202.</ref> برخی، این گزارش را دلیلی بر بقای حیات این نهر، تا نیمه سده پنجم قمری دانسته‌اند.<ref name=":1" />


بر پایه گزارشی در سال ۴۷۹ق. نهر علقمه خراب شده بود و عمادالدوله سرهنگ ساوتکین آن را حفر کرد.<ref>تاریخ آل سلجوقی، ص۷۲.</ref><br />این نهر تا پایان سده هفتم قمری باقی بوده و پس از آن اثری از آن نمانده است.<ref>بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۱۰۶.</ref>
بر پایه گزارشی در سال ۴۷۹ق. نهر علقمه خراب شده بود و عمادالدوله سرهنگ ساوتکین آن را حفر کرد.<ref>تاریخ سلسله سلجوقی، ص۷۲.</ref><br />این نهر تا پایان سده هفتم قمری باقی بوده و پس از آن اثری از آن نمانده است.<ref>بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۱۰۶.</ref>


بر پایه گزارشی، اندکی پیش از آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴م، در ناحیه‌ای نزدیک شمال شرقی کربلا، نرسیده به منطقه ضیعة الوند،{{یادداشت|این منطقه، منتسب به بنی اسد است و در آن زمان ویرانه‌هایی از آن باقی بوده است.}} آثاری از نهر خشکیده‌ای یافت شده که گمان رفته نهر علقمه یا یکی از شاخه‌های آن بوده باشد.<ref name=":3" />
بر پایه گزارشی، اندکی پیش از آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴م، در ناحیه‌ای نزدیک شمال شرقی کربلا، نرسیده به منطقه ضیعة الوند،{{یادداشت|این منطقه، منتسب به بنی اسد است و در آن زمان ویرانه‌هایی از آن باقی بوده است.}} آثاری از نهر خشکیده‌ای یافت شده که گمان رفته نهر علقمه یا یکی از شاخه‌های آن بوده باشد.<ref name=":3" />
خط ۲۹: خط ۲۹:
عَلْقَم، به معنای «درختي که ميوه تلخي داشته باشد»{{یادداشت|الحنظل.}} و علقمة، به معنای «تلخ» آمده است. آب چاه‌های منطقه، تلخ بوده، عرب‌ها برای شیرین کردن آن، با سختی،‌ آب آن را با آب چشمه‌های کربلا آمیخته می‌کردند؛ سپس، آب گوارای این نهر به آنها رسید. فاصله بین آن سختی و تلخی و این شیرینی و گوارایی زیاد بود؛ از این رو، به باور برخی، این نهر را به ضد آن، یعنی علقمه نامگذاری کردند.<ref name=":0" />  
عَلْقَم، به معنای «درختي که ميوه تلخي داشته باشد»{{یادداشت|الحنظل.}} و علقمة، به معنای «تلخ» آمده است. آب چاه‌های منطقه، تلخ بوده، عرب‌ها برای شیرین کردن آن، با سختی،‌ آب آن را با آب چشمه‌های کربلا آمیخته می‌کردند؛ سپس، آب گوارای این نهر به آنها رسید. فاصله بین آن سختی و تلخی و این شیرینی و گوارایی زیاد بود؛ از این رو، به باور برخی، این نهر را به ضد آن، یعنی علقمه نامگذاری کردند.<ref name=":0" />  


گفته شده، این نهر را مردی از قبیله بنی علقمه حفر کرده؛‌ از این رو به علقمه خوانده شده است.{{یادداشت|علقمیون، طایفه‌ای از تمیم و دارم بوده و جد آنها علقمة بن زرارة بن عدس است.}}<ref name=":2">العباس، ص۲۷۴.</ref><ref>تاج العروس، ج۱۵، ص۵۰۳.</ref> عبدالرزاق مقرّم، این مطلب را غیر قابل اعتماد دانسته، زیرا شاهد آشکاری ندارد.<ref name=":2" />  
 
گفته شده، این نهر را مردی از قبیله بنی علقمه حفر کرده؛‌ از این رو به علقمه خوانده شده است.{{یادداشت|علقمیون، طایفه‌ای از تمیم و دارم بوده و جد آنها علقمة بن زرارة بن عدس است.}}<ref>العباس، ص۲۷۴؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۵۰۳.</ref> عبدالرزاق مقرّم، این مطلب را غیر قابل اعتماد دانسته، زیرا شاهد آشکاری ندارد.<ref name=":2">العباس، ص۲۷۴.</ref>  
==رویدادهای تاریخی==
==رویدادهای تاریخی==
گفته شده، نهر علقمه در سال‌هاي دور، به بيابان‌هاي [[بصره]] متصل بوده و مانند سدي در برابر حمله‌ها از آن استفاده شده است. پادشاهان [[ساسانیان|ساساني]] افزون بر عمران و آبادانی آن، به سبب موقعیت دفاعی و تاکتیکی آن، به این نهر توجه داشته‌اند.
گفته شده، نهر علقمه در سال‌هاي دور، به بيابان‌هاي [[بصره]] متصل بوده و مانند سدي در برابر حمله‌ها از آن استفاده شده است. پادشاهان [[ساسانیان|ساساني]] افزون بر عمران و آبادانی آن، به سبب موقعیت دفاعی و تاکتیکی آن، به این نهر توجه داشته‌اند.
خط ۵۰: خط ۵۱:


'''تاج العروس من جواهر القاموس'''، سيد محمد مرتضى الحسيني الواسطي الزبيدي الحنفي، دراسة و تحقيق علي شيري، دار الفكر للطباعة والنشر و التوزيع، بیروت، ۱۴۱۴ق.
'''تاج العروس من جواهر القاموس'''، سيد محمد مرتضى الحسيني الواسطي الزبيدي الحنفي، دراسة و تحقيق علي شيري، دار الفكر للطباعة والنشر و التوزيع، بیروت، ۱۴۱۴ق.
'''تاريخ الخلفا'''، عبدالرحمن سيوطي، انتشارات حوراء، تهران، 1382ش.
'''تاریخ سلسله سلجوقی: زبدة النصره و نخبة العصره'''، فتح بن علی بنداری، ترجمه محمدحسین جلیلی‌ کرمانشاهی‌، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۵۶ش.
'''الحوادث الجامعة'''، بجلي، دارالکتب العلمية، بيروت، 1415ق.
التنبيه و الاشراف، علي بن حسين مسعودي، دارالصاوي، قاهره، 1420ق.


'''[http://imamhussain.org/ العتبة الحسینیة المقدسة]'''.
'''[http://imamhussain.org/ العتبة الحسینیة المقدسة]'''.
خط ۵۶: خط ۶۵:


'''معارف الرجال'''، محمد حرز الدین، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، مطبعة الولایة، قم، ۱۴۰۵ق.
'''معارف الرجال'''، محمد حرز الدین، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، مطبعة الولایة، قم، ۱۴۰۵ق.
'''مقاتل الطالبيين'''، ابوالفرج اصفهاني، منشورات شريف رضي، 1410ق.
'''الفرج بعدالشدة'''، ابوعلي المحسن بن علي تنوخي، انتشارات پيکان، 1384ش.


'''الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الإسلامیة'''، محمد بن علی بن طقطقی، تحقیق عبد القادر محمد مایو، دار القلم العربی، حلب، ۱۴۱۸ق.
'''الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الإسلامیة'''، محمد بن علی بن طقطقی، تحقیق عبد القادر محمد مایو، دار القلم العربی، حلب، ۱۴۱۸ق.


'''الکامل في التاريخ'''، عزالدين ابوالحسن علي بن محمد بن اثير، دارالکتب العلمية، بيروت، 1410ق.
'''المنتظم في تاريخ الملوک و الامم'''، عبدالرحمن بن علي بن جوزي، دارالکتب العلمية، بيروت، 1400ق.
'''نهاية الارب في فنون الادب'''، احمد بن عبدالوهاب نويري، دارالکتب و الوثائق القومية، 1415ق.
'''وادي فرات'''، احمد سوسة، انتشارات دارالاضواء، بيروت، 1430ق.


1 .ابن اثير، عزالدين ابوالحسن علي بن محمد )1410ق(، الکامل في التاريخ، دارالکتب العلمية، بيروت. 2 .ابن جوزي عبدالرحمن بن علي )1400ق(، المنتظم في تاريخ الملوک و االمم، دارالکتب العلمية، بيروت. 3 .ابن خرداد بن ابوالقاسم عبيداهلل بن عبداهلل )1410ق(، المالک والممالک، دارصادر، بيروت. 4 .ابن شهرآشوب ابو جعفر محمد بن علي )1400ق(، مناقب آل ابيطالب، داراالضواء. 5 .ابن صيرفي )1924م(، االشارة الي من نال الوزارة، نشر مخلص، قاهره. 6 .ابن کثير اسماعيل بن عمر )1404ق(، البداية و النهاية، نشر داراالرقام. 7 .ابن مسکويه احمد بن محمد )1424ق(، تجارب االمم و تعاقب الهمم، دارالکتب االسالميه. 8 .اصفهان، ابوطالب )1352ش(، مسير طالبي )سفرنامه ميرزا ابوطالبخان(، شرکت سهامي. 9 .اصفهاني، ابوالفرج )1410ق(، مقاتل الطالبيين، منشورات شريف رضي. 10 .اصفهاني، عمادالدين )1371ش(، تاريخ دولت سلجوقيان، انتشارات بيتا، تهران. 11 .بجلي )1415ق(، الحوادث الجامعة، دارالکتب العلمية، بيروت. 12 . ّ تنوخي ابوعلي المحسن بن علي )1384ش(، ّ الفرج بعدالشدة، انتشارات پيکان. 13 .دکتر احمد )1430ق(، وادي فرات، انتشارات داراالضواء، بيروت. 14 .سيوطي، عبدالرحمن )1382ش(، تاريخ الخلفا، انتشارات حوراء، تهران. 15 .شهرستاني، محمد بن عبدالکريم )1415ق(، الملل و النحل، دارالمعرفه، بيروت. 16 .شوشتري، ميرعبداللطيفخان شوشتري )1363ش(، تحفة العالم، انتشارات بيتا، تهران. 17 .شيخ مفيد )1413ق(، االرشاد في معرفه حجج اهلل علي العباد، چاپ کنگره شيخ مفيد، قم. 18 .طبري، ابوجعفر محمد بن جرير )1415ق(، تاريخ االمم و الملوک، بيروت، دارالتراث. 19 .طوسي، ابوجعفر )1408ق(، تهذيب االحکام في شرح المقنعة، دارالکتب االسالمية. 20 .طوقي، محمدجالل )1412ق(، آداب سلطاني، انتشارات بيتا، تهران. 21 .کاش��ف الغطاء، محمدحس��ين )1418ق(، العقبات العنبرية في الطبقات الجعفريه، انتش��ارات جودي، بيروت. شماره28 ،پاييز 1395 93 22 .کريمان، حسين )1372ش(، سيره و قيام زيد بن علي، شرکت انتشارات بيتا، تهران. 23 .کليددار، سيدمحمدحسين )1425ق(، مدينة الحسين7 ،داراالضواء، بيروت. 24 .محبوبي، جعفر باقر آل محبوبه )1986م(، ماضي النجف و حاضرها، داراالضواء، بيروت. 25 .مسعودي، علي بن حسين )14200ق(، التنبيه و االشراف، دارالصاوي، قاهره. 26 .نظميزاده، مرتضي )1971م(، گلشن خلفا، مطبعة االدب، نجف اشرف. 27 .نوي��ري، احمد بن عبدالوه��اب )1415ق(، نهاية االرب في فن��ون االدب، دارالکتب و الوثائق القومية. 28 .يعقوبي، احمد بن يعقوب )1422ق(، البلدان، دارالکتب العلمية، بيروت.


{{پایان}}
1 .ابن اثير، عزالدين ابوالحسن علي بن محمد )1410ق(، الکامل في التاريخ، دارالکتب العلمية، بيروت. 2 .ابن جوزي عبدالرحمن بن علي )1400ق(، المنتظم في تاريخ الملوک و االمم، دارالکتب العلمية، بيروت. 3 .ابن خرداد بن ابوالقاسم عبيداهلل بن عبداهلل )1410ق(، المالک والممالک، دارصادر، بيروت. 4 .ابن شهرآشوب ابو جعفر محمد بن علي )1400ق(، مناقب آل ابيطالب، داراالضواء. 5 .ابن صيرفي )1924م(، االشارة الي من نال الوزارة، نشر مخلص، قاهره. 6 .ابن کثير اسماعيل بن عمر )1404ق(، البداية و النهاية، نشر داراالرقام. 7 .ابن مسکويه احمد بن محمد )1424ق(، تجارب االمم و تعاقب الهمم، دارالکتب االسالميه. 8 .اصفهان، ابوطالب )1352ش(، مسير طالبي )سفرنامه ميرزا ابوطالبخان(، شرکت سهامي. 9 .اصفهاني، ابوالفرج )1410ق(، مقاتل الطالبيين، منشورات شريف رضي. 10 .اصفهاني، عمادالدين )1371ش(، تاريخ دولت سلجوقيان، انتشارات بيتا، تهران. 11 .بجلي )1415ق(، الحوادث الجامعة، دارالکتب العلمية، بيروت. 12 . ّ تنوخي ابوعلي المحسن بن علي )1384ش(، ّ الفرج بعدالشدة، انتشارات پيکان. 13 .دکتر احمد )1430ق(، وادي فرات، انتشارات داراالضواء، بيروت. 14 .سيوطي، عبدالرحمن )1382ش(، تاريخ الخلفا، انتشارات حوراء، تهران. 15 .شهرستاني، محمد بن عبدالکريم )1415ق(، الملل و النحل، دارالمعرفه، بيروت. 16 .شوشتري، ميرعبداللطيفخان شوشتري )1363ش(، تحفة العالم، انتشارات بيتا، تهران. 17 .شيخ مفيد )1413ق(، االرشاد في معرفه حجج اهلل علي العباد، چاپ کنگره شيخ مفيد، قم. 18 .طبري، ابوجعفر محمد بن جرير )1415ق(، تاريخ االمم و الملوک، بيروت، دارالتراث. 19 .طوسي، ابوجعفر )1408ق(، تهذيب االحکام في شرح المقنعة، دارالکتب االسالمية. 20 .طوقي، محمدجالل )1412ق(، آداب سلطاني، انتشارات بيتا، تهران. 21 .کاشف الغطاء، محمدحسين )1418ق(، العقبات العنبرية في الطبقات الجعفريه، انتشارات جودي، بيروت. شماره28 ،پاييز 1395 93 22 .کريمان، حسين )1372ش(، سيره و قيام زيد بن علي، شرکت انتشارات بيتا، تهران. 23 .کليددار، سيدمحمدحسين )1425ق(، مدينة الحسين7 ،داراالضواء، بيروت. 24 .محبوبي، جعفر باقر آل محبوبه )1986م(، ماضي النجف و حاضرها، داراالضواء، بيروت. 25 .مسعودي، علي بن حسين )14200ق(، التنبيه و االشراف، دارالصاوي، قاهره. 26 .نظميزاده، مرتضي )1971م(، گلشن خلفا، مطبعة االدب، نجف اشرف. 27 .نويري، احمد بن عبدالوهاب )1415ق(، نهاية االرب في فنون االدب، دارالکتب و الوثائق القومية. 28 .يعقوبي، احمد بن يعقوب )1422ق(، البلدان، دارالکتب العلمية، بيروت.{{پایان}}
۱۵٬۶۱۴

ویرایش