حج بذلی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایشگر دیداری |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''حج بذلی'''، حجی است که با پرداخت هزینه آن از سوی دیگری واجب شده است. | '''حج بذلی'''، حجی است که با پرداخت هزینه آن از سوی دیگری واجب شده است. | ||
== | ==چیستی== | ||
واژه | |||
حج بذلی از دو واژه «حج» به معنای قصد<ref>. مقاییس اللغه، ج2، ص29؛ «حج»، لسان العرب ج2، ص226. «حجج»</ref> و «بذل» (نقیض منع و بازداری) به معنای بخشش از روی تمایل قلبی<ref>. کتاب العین، ج8، ص187؛ لسان العرب، ج11، ص50؛ المصباح المنیر، ج1، ص41، «بذل».</ref> ترکیب یافته ا | |||
در اصطلاح فقه به حجی گفته می‌شود که با پرداخت هزینه آن توسط دیگری واجب می‌گردد.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص398.</ref> از واژه‌های مرتبط با این اصطلاح می‌توان از عناوینی چون «احجاج<ref>. جواهر الکلام، ج17، ص341ـ342.</ref>»، «استطاعت بذلی<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص400؛ کلمة التقوی، ج3، ص47.</ref>» و «عرضه حج<ref>. کتاب الحج (شاهرودی)، ج1، ص153.</ref>» نام برد. در چنین حجی به بذل کننده، «باذل» و به کسی که به او بذل می‌گردد، «مبذول له» گفته می‌شود.<ref>. تذکرة الفقهاء، ج7، ص62؛ مسالک الإفهام، ج3، ص15؛ جواهر الکلام، ج17، ص263.</ref> | |||
فرق آن با حج اجاره ایتفاوت حج بذلی با حج اجاره‌ای در این است که در حج بذلی فرد حج‌گزار حج را از جانب خود و برای خود بجا می‌آورد، ولی در حج اجاره‌ای یا نیابتی حج را به نیابت از اجاره کننده یا منوب عنه بجا می‌آورد.<ref>. یک دوره فقه کامل فارسی، ص64-65؛ جواهر الکلام، ج17، ص261.</ref> | |||
بذل حج | |||
بذل حج (پرداخت هزینه حج دیگری) گاه واجب و گاه مستحب است چنان‌که قبول بذل دیگران در انجام حج با شرائطی واجب می‌شود و این خود نشانگر اهمیت بحث از موارد وجوب بذل و شرائط وجوب قبول آن است. | بذل حج (پرداخت هزینه حج دیگری) گاه واجب و گاه مستحب است چنان‌که قبول بذل دیگران در انجام حج با شرائطی واجب می‌شود و این خود نشانگر اهمیت بحث از موارد وجوب بذل و شرائط وجوب قبول آن است. | ||
==مصادیق | ==مصادیق== | ||
به تصریح فقهای امامیه بذل حج با تعهد به پرداخت هزینه حج مبذول له با همراه بردن او به حج یا فرستادنش به حج ـ بدون همراهی با او ـ محقق می‌شود.<ref>. جواهر الکلام، ج17، ص261.</ref> در مواردی هم که نهاد یا ارگانی فردی را بدون الزام به انجام کاری به حج می‌فرستد حکم استطاعت بذلی جاری است.<ref>. توضیح المناسک، ص44.</ref> همان گونه که بنا بر قولی با پرداخت خمس و زکات به دیگری به شرط انجام حج، بذل حج تحقق می‌یابد.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص402؛ فقه الصادق، ج9، ص107.</ref> | به تصریح فقهای امامیه بذل حج با تعهد به پرداخت هزینه حج مبذول له با همراه بردن او به حج یا فرستادنش به حج ـ بدون همراهی با او ـ محقق می‌شود.<ref>. جواهر الکلام، ج17، ص261.</ref> در مواردی هم که نهاد یا ارگانی فردی را بدون الزام به انجام کاری به حج می‌فرستد حکم استطاعت بذلی جاری است.<ref>. توضیح المناسک، ص44.</ref> همان گونه که بنا بر قولی با پرداخت خمس و زکات به دیگری به شرط انجام حج، بذل حج تحقق می‌یابد.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص402؛ فقه الصادق، ج9، ص107.</ref> | ||
فقیهان امامی با استناد به روایات<ref>. الجعفریات، ص66؛ الکافی، ج4، ص253؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص218.</ref> برآنند در مواردی که انجام حج بر مکلف مستحب است، بذل هزینه حج به دیگری برای انجام حج نیز استحباب دارد.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص321، 596.</ref> همچنین بردن اعضای خانواده به حج هر چند با صرفه جویی در هزینه زندگی یا وام گرفتن، مستحب است.<ref>. جواهر الکلام، ج17، ص216.</ref> در روایتی از امام رضا(ع) ثواب به حج فرستادن سه تن از مؤمنان معادل خریداری خویشتن از خدا (خلاصی از دوزخ) بیان شده است.<ref>. من لایحضره الفقیه، ج2، ص216.</ref> در سیره امام صادق(ع) نیز مواردی از فرستادن خویشان و دوستان به حج گزارش شده است.<ref>. الجعفریات، ص66.</ref> در منابع فقهی بذل حج در پاره ای موارد واجب به شمار آمده، آن موارد عبارتند از: | فقیهان امامی با استناد به روایات<ref>. الجعفریات، ص66؛ الکافی، ج4، ص253؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص218.</ref> برآنند در مواردی که انجام حج بر مکلف مستحب است، بذل هزینه حج به دیگری برای انجام حج نیز استحباب دارد.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص321، 596.</ref> همچنین بردن اعضای خانواده به حج هر چند با صرفه جویی در هزینه زندگی یا وام گرفتن، مستحب است.<ref>. جواهر الکلام، ج17، ص216.</ref> در روایتی از امام رضا(ع) ثواب به حج فرستادن سه تن از مؤمنان معادل خریداری خویشتن از خدا (خلاصی از دوزخ) بیان شده است.<ref>. من لایحضره الفقیه، ج2، ص216.</ref> در سیره امام صادق(ع) نیز مواردی از فرستادن خویشان و دوستان به حج گزارش شده است.<ref>. الجعفریات، ص66.</ref> در منابع فقهی بذل حج در پاره ای موارد واجب به شمار آمده، آن موارد عبارتند از: | ||
۱ـ پیشگیری از تعطیلی حج: فقیهان امامی به استناد روایات<ref>. الکافی، ج4، ص272؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص441.</ref> برآنند در صورت | ۱ـ پیشگیری از تعطیلی حج: فقیهان امامی به استناد روایات<ref>. الکافی، ج4، ص272؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص441.</ref> برآنند در صورت خوددار | ||
ی مردم از حضور در مراسم حج و خالی شدن مکه از حاجیان در آن موسم، بر حاکم اسلامی است که مردم را به رفتن و حج گزاردن وادارد و در صورت عدم تمکن مالی آنان، با بذل هزینه سفر حج از بیت المال، از تعطیلی حج جلوگیری کند.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص443؛ مستمسک العروة، ج10، ص7ـ8.</ref> به تصریح برخی فقیهان، پرداخت هزینه حج در چنین صورتی بر افرادی که تمکن مالی دارند نیز واجب کفایی است.<ref>. کشف الغطاء، ج4، ص468.</ref> | |||
۲ـ همراه داشتن محرم برای زن:از دیدگاه بسیاری از اهل سنت همراه داشتن محرم از شرائط وجوب حج بر زنان است.<ref>. الاستذکار، ج4، ص411- 412؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص387؛ المغنی، ج3، ص192.</ref> امامیان نیز در صورت خوف، همراه داشتن محرم را شرط می‌دانند.<ref>. منتهی المطلب، ج10، ص111؛ مستند الشیعه، ج11، ص89ـ90؛ العروة الوثقی، ج4، ص451.</ref> حال اگر همراه بودن محرم متوقف بر بذل هزینه حج او باشد، پرداخت آن هزینه بر زن در صورت تمکن مالی واجب است.<ref>. تحریر الاحکام، ج1، ص555؛ الحدائق الناضره، ج14، ص143ـ144؛ العروة الوثقی، ج4، ص451.</ref> در فقه اهل سنت هم پرداخت این هزینه واجب به شمار آمده است.<ref>. المغنی، ج3، ص192؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص163؛ الانصاف، ج3، ص399.</ref> | ۲ـ همراه داشتن محرم برای زن:از دیدگاه بسیاری از اهل سنت همراه داشتن محرم از شرائط وجوب حج بر زنان است.<ref>. الاستذکار، ج4، ص411- 412؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص387؛ المغنی، ج3، ص192.</ref> امامیان نیز در صورت خوف، همراه داشتن محرم را شرط می‌دانند.<ref>. منتهی المطلب، ج10، ص111؛ مستند الشیعه، ج11، ص89ـ90؛ العروة الوثقی، ج4، ص451.</ref> حال اگر همراه بودن محرم متوقف بر بذل هزینه حج او باشد، پرداخت آن هزینه بر زن در صورت تمکن مالی واجب است.<ref>. تحریر الاحکام، ج1، ص555؛ الحدائق الناضره، ج14، ص143ـ144؛ العروة الوثقی، ج4، ص451.</ref> در فقه اهل سنت هم پرداخت این هزینه واجب به شمار آمده است.<ref>. المغنی، ج3، ص192؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص163؛ الانصاف، ج3، ص399.</ref> | ||
| خط ۲۹: | خط ۳۹: | ||
به تصریح شماری از فقهای امامیه و به دلیل وجود احادیثی، در فرض تعدد باذل یا مبذول له هم، حج بذلی واجب خواهد بود به این معنا که اگر چند نفر با هم هزینه حج دیگری را بر عهده گرفتند، انجام حج بر او واجب است.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص408.</ref> چنان‌که احادیثی بر این مسئله دلالت دارند.<ref>. تهذیب الاحکام، ج5، ص18.</ref> چنان‌که در صورت بذل به چند نفر، انجام حج بر همه آنان واجب کفایی است و اگر همه ترک کنند، حج بر تمام آنها مستقر می‌شود.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص404ـ405؛ کلمة التقوی، ج3ص53؛ مناسک الحج (خویی)، ص29.</ref> همچنین گفته‌اند: اگر شخص تنها بخشی از مخارج حج را داشته باشد و دیگری آن را تکمیل کند، در این صورت نیز شخص مستطیع شده و حج بر او واجب خواهد بود.<ref>. مدارک الاحکام، ج7، ص47؛ جواهر الکلام، ج17، ص266؛ العروة الوثقی، ج4، ص399.</ref> البته استطاعت او در این صورت در حکم استطاعت مالی است نه استطاعت بذلی.<ref>. انوار الفقاهه، ص22؛ کلمة التقوی، ج3، ص62.</ref> | به تصریح شماری از فقهای امامیه و به دلیل وجود احادیثی، در فرض تعدد باذل یا مبذول له هم، حج بذلی واجب خواهد بود به این معنا که اگر چند نفر با هم هزینه حج دیگری را بر عهده گرفتند، انجام حج بر او واجب است.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص408.</ref> چنان‌که احادیثی بر این مسئله دلالت دارند.<ref>. تهذیب الاحکام، ج5، ص18.</ref> چنان‌که در صورت بذل به چند نفر، انجام حج بر همه آنان واجب کفایی است و اگر همه ترک کنند، حج بر تمام آنها مستقر می‌شود.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص404ـ405؛ کلمة التقوی، ج3ص53؛ مناسک الحج (خویی)، ص29.</ref> همچنین گفته‌اند: اگر شخص تنها بخشی از مخارج حج را داشته باشد و دیگری آن را تکمیل کند، در این صورت نیز شخص مستطیع شده و حج بر او واجب خواهد بود.<ref>. مدارک الاحکام، ج7، ص47؛ جواهر الکلام، ج17، ص266؛ العروة الوثقی، ج4، ص399.</ref> البته استطاعت او در این صورت در حکم استطاعت مالی است نه استطاعت بذلی.<ref>. انوار الفقاهه، ص22؛ کلمة التقوی، ج3، ص62.</ref> | ||
=== تفاوت استطاعت بذلی و مالی === | ===تفاوت استطاعت بذلی و مالی=== | ||
استطاعت بذلی در مقایسه با استطاعت مالی از ویژگی‌های ذیل برخوردار است: | استطاعت بذلی در مقایسه با استطاعت مالی از ویژگی‌های ذیل برخوردار است: | ||
| خط ۴۰: | خط ۵۰: | ||
با توجه به این تفاوت‌ها افراد فاقد استطاعت مالی می‌توانند با تعهد به پرداخت هزینه حج یکدیگر، واجد استطاعت بذلی گردند و بدین سبب حج آنان حجة الاسلام به شمار آید.<ref>. استفتاءات حج (صافی)، ص15.</ref> | با توجه به این تفاوت‌ها افراد فاقد استطاعت مالی می‌توانند با تعهد به پرداخت هزینه حج یکدیگر، واجد استطاعت بذلی گردند و بدین سبب حج آنان حجة الاسلام به شمار آید.<ref>. استفتاءات حج (صافی)، ص15.</ref> | ||
=== شرایط وجوب حج بذلی === | ===شرایط وجوب حج بذلی=== | ||
البته وجوب حج با بذل دیگری منوط به شرائطی است که گاه در آن اختلاف وجود دارد. آن شرائط عبارتند از: | البته وجوب حج با بذل دیگری منوط به شرائطی است که گاه در آن اختلاف وجود دارد. آن شرائط عبارتند از: | ||