حج تمتع: تفاوت میان نسخهها
←برای اهل حرم
خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
===برای آفاقیان=== | ===برای آفاقیان=== | ||
به اجماع فقیهان [[شیعة العراق و بناء الوطن (کتاب)|شیعه]]، آنچه به عنوان [[حجة الاسلام]] بر [[آفاقی|آفاقیان]] واجب است، حج تمتّع است.<ref>. المعتبر، ج2، ص783؛ ذخیرة المعاد، ج2، ص550؛ ریاض المسائل، ج6، ص101.</ref> مستند آنان در این باره، آیه | به اجماع فقیهان [[شیعة العراق و بناء الوطن (کتاب)|شیعه]]، آنچه به عنوان [[حجة الاسلام]] بر [[آفاقی|آفاقیان]] واجب است، حج تمتّع است.<ref>. المعتبر، ج2، ص783؛ ذخیرة المعاد، ج2، ص550؛ ریاض المسائل، ج6، ص101.</ref> مستند آنان در این باره، آیه {{آیه|فَمَن تَمَتَّعَ بِٱلۡعُمۡرَةِ إِلَى ٱلۡحَجِّ... ذَٰلِكَ لِمَن لَّمۡ يَكُنۡ أَهۡلُهُۥ حَاضِرِي ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ}} {{یادداشت|هركه از عمرۀ تمتع به حجّ درآيد پس آنچه از قربانى ميسّر است... اين حكم براى كسى است كه خاندانش نزديك مسجد الحرام نباشند.}}<ref name=":22">سوره بقره(۲)، آیه ۱۹۶؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۰.</ref> است که حج تمتّع را ویژه غیر حاضران در محدوده [[مکه]] (ذلک لمن لم یکن اهله حاضری المسجدالحرام) دانسته است. مستند دگیر آنان روایات پرشمار<ref>. وسائل الشیعه، ج11، ص239ـ245.</ref> است.<ref>فقه الرضا، ص215؛ المقنع، ص215؛ جواهر الکلام، ج18، ص5.</ref> پارهای از منابع، وجوب تمتّع را بر آفاقی از ضروریات فقه شیعه شمردهاند.<ref>. جواهر الکلام، ج18، ص5.</ref> مستند برخی فقها بر این حکم، بخشی دیگر از آیه پیشگفته {{یادداشت|{{آیه|وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ}} | ||
حج وعمره را برای خدا به پایان برید.}}<ref name=":02" /> است.<ref>. الانتصار، ص239ـ240؛ منتهی المطلب، ج10، ص121.</ref> | حج وعمره را برای خدا به پایان برید.}}<ref name=":02" /> است.<ref>. الانتصار، ص239ـ240؛ منتهی المطلب، ج10، ص121.</ref> | ||
خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
===برای اهل حرم=== | ===برای اهل حرم=== | ||
در فقه شیعه، درباره جواز حج تمتّع برای [[اهل حرم]] اختلاف نظر است و | در فقه شیعه، درباره جواز حج تمتّع برای [[اهل حرم]] اختلاف نظر است و شمار اندکی از شیعیان به کفایت آن از حجة الاسلام قائل شدهاند.<ref>. المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص306؛ الجامع للشرائع، ص179.</ref> احادیثی نیز، بر این نظر دلالت دارد؛<ref>. علل الشرائع، ج2، ص411.</ref> ولی به نظر بیشتر شیعیان، وظیفه این افراد تنها با ادای [[حج قران|حج قِران]] یا [[حج افراد|حج اِفراد]] ساقط میشود.<ref>. السرائر، ج1، ص520؛ ریاض المسائل، ج6، ص121؛ مستند الشیعه، ج13، ص101.</ref> | ||
فقیهان اهل سنت، درباره اینکه اهل حرم هم میتوانند حجة الاسلام خود را به گونه حج تمتّع به جا آورند یا نه، اختلاف دارند.<ref name=":5">. تفسیر قرطبی، ج2، ص391؛ بدایة المجتهد، ج1، ص267.</ref> حنفیان به استناد آیه {{آیه|فَمَن تَمَتَّعَ بِٱلۡعُمۡرَةِ إِلَى ٱلۡحَجِّ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡي... ذَٰلِكَ لِمَن لَّمۡ يَكُنۡ أَهۡلُهُۥ حَاضِرِي ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ | |||
}}{{یادداشت|هركه از عمرۀ تمتع به حجّ درآيد پس آنچه از قربانى ميسّر است... اين حكم براى كسى است كه خاندانش نزديك مسجد الحرام نباشند.}}<ref name=":22" /> حج تمتّع را برای [[اهل حرم|اهل مکه]] و ساکنان میان شهر مکه و [[میقات|میقاتها]] مُجزی نمیدانند<ref>. بدائع الصنائع، ج2، ص169ـ172؛ البحر الرائق، ج2، ص640.</ref> و به احادیثی هم استناد جستهاند.<ref>. صحیح البخاری، ج2، ص153ـ154؛ السنن الکبری، ج5، ص23.</ref> [[مالک بن انس]] مؤسس مذهب [[مذهب مالکی|مالکی]] نیز حج تمتّع را برای مکیان مکروه دانسته است.<ref>. بدایة المجتهد، ج1، ص267.</ref> در مقابل، سایر فقهای اهل سنت، حجگزاران اعم از مکی و غیر مکی را در انتخاب هر یک از انواع سهگانه حج مخیّر شمردهاند.<ref>. المغنی، ج3، ص503؛ اختلاف الائمه العلماء، ج1، ص270.</ref> آنان ضمیر «ذلک» را در آیه پیشگفته، اشاره به حکم وجوب [[قربانی]] دانستهاند نه انجام دادن حج تمتّع؛ و بر این پایه گفتهاند که وجوب قربانی بر مُتمتّع وابسته به آن است که او اهل مکه و اطراف آن نباشد.<ref>. فتح الباری، ج3، ص346.</ref> در نقد این نظر گفتهاند: | |||
# «ذلک» اسم اشاره دور است و به اصل حکم حج تمتّع بازمیگردد که نسبت به موضوع وجوب قربانی دورتر است. | |||
# برای بیان وجوب، غالباً کلمه «علی» به کار میرود نه حرف جر «لام» که در این آیه به کار رفته است و از آن تنها جواز ادای تمتّع برای [[آفاقی|غیر مکیان]] استنباط میشود نه وجوب چیزی بر آنان.<ref>. البحر الرائق، ج2، ص640.</ref> | |||
# احادیثی از [[امامان(ع)|امامان]] شیعه مراد از آیه را عدم تشریع حج تمتّع برای اهل مکه ذکر کردهاند.<ref>. تهذیب، ج5، ص32ـ33.</ref> | |||
==چگونگی== | ==چگونگی== | ||
حج | حج تمتّع، از دو بخش عمره و حج تشکیل شده است. عمره تمتّع، از بخشهای زیر تشکیل میشود: | ||
# [[احرام]] بستن از [[میقات]] در یکی از ماههای حج،{{یادداشت|شوال، ذی قعده و [[ذی حجه]].}} | |||
# [[طواف]] و نماز آن، | |||
# [[سعی]]، | |||
# تقصیر. | |||
پس از تقصیر، به نظر فقیهان [[شیعه]]<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص363؛ کشف اللثام، ج6، ص30؛ المعتمد، ج5، ص119.</ref> و برخی فقیهان [[اهل سنت]]<ref>. الحاوی الکبیر، ج4، ص64؛ المجموع، ج7، ص171.</ref> انجام دادن محرمات احرام بر احرامگزار حلال میشود. البته برخی از اهل سنت، [[تحلل]] از احرام عمره را تنها برای آنان که [[قربانی]] همراه ندارند قائلند و در غیر این صورت بر آنند که مُحرم با تقصیر از احرام خارج نمیشود.<ref>. بدائع الصنائع، ج2، ص168؛ مجموعة الفتاوی، ج26، ص56؛ المغنی، ج3، ص512.</ref> | |||
به نظر مشهور فقیهان شیعه، تراشیدن سر در عمره تمتّع و نیز در فاصله زمانی میان حج تمتّع و | به نظر مشهور فقیهان شیعه، تراشیدن سر در عمره تمتّع و نیز در فاصله زمانی میان حج تمتّع و عمره، حرام و گاه موجب ثبوت کفاره است.<ref>. هدایة الامه، ج5، ص354؛ جواهر الکلام، ج20، ص450ـ455.</ref> به تصریح برخی از آنان، انجام عمره مفرده نیز، در این فاصله زمانی جایز نیست.<ref>. المعتمد، ج3، ص205؛ التهذیب فی المناسک، ج3، ص126؛ تفصیل الشریعه، ج2، ص216، 245.</ref> از دیدگاه آنان، مستحب است متمتّع در این فاصله، شبیه احرامگزاران شده و از پوشیدن لباس دوخته دوری کند.<ref>. المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص363؛ اشارة السبق، ص133؛ الحدائق، ج16، ص304.</ref> | ||
بر پایه فقه | بر پایه فقه شیعه، حج تمتّع مرکب از این مناسک است: | ||
#[[احرام]] بستن از مکه در روز [[ترویه]] یا در زمانی که وقوف در | #[[احرام]] بستن از [[مکه]] در روز [[ترویه]] یا در زمانی که [[وقوف در عرفات]] را در روز [[عرفه]] درک کند، | ||
#[[وقوف در عرفات]] در روز عرفه، | #[[وقوف در عرفات]] در روز عرفه، | ||
#[[وقوف در مشعر الحرام]] در شب [[عید قربان]]، | #[[وقوف در مشعر الحرام]] در شب [[عید قربان]]، | ||
خط ۸۷: | خط ۹۹: | ||
#[[رمی جمرات]] سهگانه در روزهای یازدهم و دوازدهم و در پارهای موارد روز سیزدهم ذیحجه.<ref>. شرائع الاسلام، ج1، ص211ـ 212؛ تحریر الاحکام، ج1، ص557؛ جواهر الکلام، ج18، ص3ـ4.</ref> | #[[رمی جمرات]] سهگانه در روزهای یازدهم و دوازدهم و در پارهای موارد روز سیزدهم ذیحجه.<ref>. شرائع الاسلام، ج1، ص211ـ 212؛ تحریر الاحکام، ج1، ص557؛ جواهر الکلام، ج18، ص3ـ4.</ref> | ||
در فقه اهل سنت | در فقه اهل سنت نیز، مناسک حج تمتّع همین گونه است؛<ref>. تحفه الفقها، ج1، ص381؛ المجموع، ج7، ص266.</ref> با این تفاوت که آنان طواف نساء را واجب نمیدانند و به جای آن طواف وداع را از مناسک واجب یا مستحب شمردهاند.<ref>. التنبیه، ج1، ص80؛ المجموع، ج8، ص265ـ266.</ref> | ||
به نظر مشهور فقیهان شیعه، حجگزار در حج تمتّع چه آفاقی باشد | به نظر مشهور فقیهان شیعه، حجگزار در حج تمتّع چه [[آفاقی]] باشد چه نباشد، لازم است قربانی کند؛<ref>. تحریر الاحکام، ج1، ص619ـ620؛ شرائع الاسلام، ج1، ص234.</ref> ولی شمار اندکی از شیعیان<ref>. المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص308؛ الجامع للشرائع، ص179.</ref> و فقیهان اهل سنت<ref>. الحاوی الکبیر، ج4، ص50؛ المغنی، ج3، ص501ـ502؛ ارشاد السالک، ج1، ص43.</ref> قربانی کردن را بر مُتمتّعی که [[اهل حرم|اهل مکه]] باشد، واجب نمیدانند. از جمله اسباب این اختلاف نظر، اختلاف درباره مشار الیه «ذلک» در آیه {{آیه|فَمَن تَمَتَّعَ بِٱلۡعُمۡرَةِ إِلَى ٱلۡحَجِّ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡي... ذَٰلِكَ لِمَن لَّمۡ يَكُنۡ أَهۡلُهُۥ حَاضِرِي ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ | ||
}}{{یادداشت|هركه از عمرۀ تمتع به حجّ درآيد پس آنچه از قربانى ميسّر است... اين حكم براى كسى است كه خاندانش نزديك مسجد الحرام نباشند.}}<ref name=":22" /> است، که به رای گروه دوم به وجوب قربانی اشاره دارد.<ref>. التنقیح الرائع، ج1، ص435؛ الحاوی الکبیر، ج4، ص50.</ref> به باور برخی از فقیهان شیعه<ref>. الموتلف، ج1، ص361 و نک: الحدائق، ج14، ص361.</ref> و شماری از اهل سنت<ref>. الاقناع، ص242؛ الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج3، ص221.</ref> در حج تمتّع، بر احرامگزاری که از میقات احرام بسته باشد، قربانی واجب نیست. | |||
==شرائط== | ==شرائط== | ||
فقیهان شیعه و اهل سنت برای تحقق و صحت حج | فقیهان [[شیعه]] و [[اهل سنت]] برای تحقق و صحت حج تمتّع، شروطی را بیان داشتهاند؛ که عبارتند از: | ||
#'''نیت'''؛ بسیاری از | #'''نیت'''؛ بسیاری از فقیهان شیعه نیت را از شرائط صحت حج تمتّع شمردهاند هرچند در تفسیر آن اختلاف نظر دارند.<ref>ذخیرة المعاد، ج2، ص571ـ572؛ الحدائق، ج14، ص351.</ref> برخی فقها، مراد از آن را چنین دانستهاند که حجگزار از آغاز عمره تمتّع نیت انجام این نوع از مناسک را داشته باشد و دودل نباشد.<ref>. العروة الوثقی، ج4، ص610؛ تحریر الوسیله، ج1، ص406.</ref> این شرط برای این است که حج انواع مختلفی دارد و جز با نیت تعیین نمیشود.<ref>. معتمد العروه، ج2، ص230؛ الحج فی الشریعه، ج2، ص361.</ref> افزون بر این، در روایات نیز لزوم نیت تمتّع مطرح شده است.<ref>. تهذیب، ج5، ص80، 86؛ مستند الشیعه، ج11، ص242.</ref> برخی از فقهای اهل سنت نیز، نیت تمتّع را در ابتدا یا اثنای عمره تمتّع، شرط دانستهاند.<ref>. الانصاف، ج3، ص442؛ فتح العزیز، ج7، ص127.</ref> | ||
#'''به جا آوردن عمره تمتّع در ماههای حج'''؛ به نظر فقیهان شیعه، چنانچه عمره یا بخشی از آن در غیر ماههای حج (شوال، ذی قعده، ذی حجه) انجام شود، حج تمتّع صحیح نخواهد بود<ref>مستند الشیعه، ج11، ص244؛ العروة الوثقی، ج4، ص612.</ref> در این باره افزون بر اجماع، به احادیث<ref>. من لایحضره الفقیه، ج2، ص448؛ الکافی، ج4، ص487؛ تهذیب، ج5، ص436.</ref> هم استناد شده است<ref>. ذخیرة المعاد، ج2، ص572؛ معتمد العروه، ج2، ص242؛ تفصیل الشریعه، ج2، ص334.</ref> فقهای مذاهب اهل سنت نیز این شرط را ذکر کردهاند.<ref>. الانصاف، ج3، ص441؛ بدایة المجتهد، ج1، ص268.</ref> البته به نظر حنفیان آغاز شدن عمره در ماههای حج شرط نیست و ادای چهار شوط از طواف در ماههای حج کافی است<ref>. بدائع الصنائع، ج2، ص168؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص589.</ref> برخی از مالکیان هم معیار تحقق این شرط را پایان عمره (پایان یافتن عمره در ماههای حج) دانستهاند نه آغاز آن<ref>. الکافی فی فقه اهل المدینه، ص149.</ref> برخی از اهل سنت انجام شدن حج و عمره را در یک ماه، از شروط تمتّع شمردهاند.<ref>. بدایة المجتهد، ج1، ص268.</ref> | #'''به جا آوردن عمره تمتّع در ماههای حج'''؛ به نظر فقیهان شیعه، چنانچه عمره یا بخشی از آن در غیر ماههای حج (شوال، ذی قعده، ذی حجه) انجام شود، حج تمتّع صحیح نخواهد بود<ref>مستند الشیعه، ج11، ص244؛ العروة الوثقی، ج4، ص612.</ref> در این باره افزون بر اجماع، به احادیث<ref>. من لایحضره الفقیه، ج2، ص448؛ الکافی، ج4، ص487؛ تهذیب، ج5، ص436.</ref> هم استناد شده است<ref>. ذخیرة المعاد، ج2، ص572؛ معتمد العروه، ج2، ص242؛ تفصیل الشریعه، ج2، ص334.</ref> فقهای مذاهب اهل سنت نیز این شرط را ذکر کردهاند.<ref>. الانصاف، ج3، ص441؛ بدایة المجتهد، ج1، ص268.</ref> البته به نظر حنفیان آغاز شدن عمره در ماههای حج شرط نیست و ادای چهار شوط از طواف در ماههای حج کافی است<ref>. بدائع الصنائع، ج2، ص168؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص589.</ref> برخی از مالکیان هم معیار تحقق این شرط را پایان عمره (پایان یافتن عمره در ماههای حج) دانستهاند نه آغاز آن<ref>. الکافی فی فقه اهل المدینه، ص149.</ref> برخی از اهل سنت انجام شدن حج و عمره را در یک ماه، از شروط تمتّع شمردهاند.<ref>. بدایة المجتهد، ج1، ص268.</ref> | ||
#'''ادای حج و عمره در یک سال'''؛ بر اساس این شرط، چنانچه عمره تمتّع در ماههای حج ادا شود ولی حج در سال بعد انجام شود، حج تمتّع صحیح نیست.<ref>. ارشاد الاذهان، ج1، ص314.</ref> به تصریح برخی فقیهان معاصر شیعه حتی در احرام ماندن عمرهگزار تا سال بعد یا اقامت او در مکه در این فاصله زمانی موجب صحت حج تمتّع او نیست.<ref>. المعتمد، ج3، ص245؛ تحریر الوسیله، ج1، ص406.</ref> فقیهان شیعه، مستند این شرط را اجماع و نیز تعابیر احادیث که حاکی از آن است که عمره و حج تمتّع یک عبادت به شمار میروند،<ref>. مفاتیح الشرائع، ج1، ص306؛ مستند الشیعه، ج11، ص246.</ref> دانستهاند.<ref>. ذخیرة المعاد، ج2، ص572؛ الحدائق، ج14، ص356؛ تفصیل الشریعه، ج2، ص338.</ref> شماری از فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت هم این شرط را ذکر کردهاند<ref>. الانصاف، ج3، ص441؛ بدایة المجتهد، ج1، ص268؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص590؛ فتح العزیز، ج7، ص127.</ref> البته حنفیان در این شرط هم معیار را ادای عمره و حج در یک سال دانستهاند، نه از زمان آغاز عمره تا پایان حج.<ref>. الفتاوی الهندیه، ج1، ص238.</ref> | #'''ادای حج و عمره در یک سال'''؛ بر اساس این شرط، چنانچه عمره تمتّع در ماههای حج ادا شود ولی حج در سال بعد انجام شود، حج تمتّع صحیح نیست.<ref>. ارشاد الاذهان، ج1، ص314.</ref> به تصریح برخی فقیهان معاصر شیعه حتی در احرام ماندن عمرهگزار تا سال بعد یا اقامت او در مکه در این فاصله زمانی موجب صحت حج تمتّع او نیست.<ref>. المعتمد، ج3، ص245؛ تحریر الوسیله، ج1، ص406.</ref> فقیهان شیعه، مستند این شرط را اجماع و نیز تعابیر احادیث که حاکی از آن است که عمره و حج تمتّع یک عبادت به شمار میروند،<ref>. مفاتیح الشرائع، ج1، ص306؛ مستند الشیعه، ج11، ص246.</ref> دانستهاند.<ref>. ذخیرة المعاد، ج2، ص572؛ الحدائق، ج14، ص356؛ تفصیل الشریعه، ج2، ص338.</ref> شماری از فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت هم این شرط را ذکر کردهاند<ref>. الانصاف، ج3، ص441؛ بدایة المجتهد، ج1، ص268؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص590؛ فتح العزیز، ج7، ص127.</ref> البته حنفیان در این شرط هم معیار را ادای عمره و حج در یک سال دانستهاند، نه از زمان آغاز عمره تا پایان حج.<ref>. الفتاوی الهندیه، ج1، ص238.</ref> |