پرش به محتوا

چاه بضاعه: تفاوت میان نسخه‌ها

۸۶۹ بایت اضافه‌شده ،  ‏۳ آوریل ۲۰۲۰
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''چاه بُضاعه'''، از چاه‌های هفتگانه [[تبرک]] یافته به دست حضرت محمد(ص) در [[مدینه]] است، که در شمال غربی [[مسجد النبی(ص)]] قرار داشته است.
'''چاه بُضاعه''' یا '''بِضاعه''' یا '''بنی‌ساعده'''، از چاه‌های هفتگانه [[تبرک]] یافته به دست حضرت محمد(ص) در [[مدینه]] است، که در شمال غربی [[مسجد النبی(ص)]] قرار داشته است.


== مکان ==
<br />
بضاعه نام چاهی در مدینه در محله بنی ساعده<ref>المعالم الاثیره، ص49.</ref> واقع در شمال غربی مسجد النبی*<ref>التعریف، ص157.</ref> و نزدیک باب شامی<ref>رسائل فی تاریخ المدینه، ص16.</ref> بود.
==نام==
چاه بُضاعه را «بِضاعه» نیز خوانده‌اند.<ref>عمدة القاری، ج22، ص243.</ref> برخی حفر این چاه را به زن یهودی به نام «بضاعه» نسبت داده‌اند.<ref name=":0" /> برخی «بضاعه» را نام خانه‌ای متعلق به بنی‌ساعده دانسته‌اند که چاه آن نیز به همان نام مشهور است.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص202.</ref> به گفته برخی، این چاه، به جهت واقع شدن در محله بنی‌ساعده، به چاه «بنی‌ساعده» نیز شهرت داشته است.<ref>معجم البلدان، ج1، ص442؛ سنن دارقطنی، ج1، ص25.</ref>


== نام ==
==مکان==
آن را بِضاعه نیز خوانده‌اند.<ref>عمدة القاری، ج22، ص243.</ref> برخی حفر آن را به زن یهودی به همین نام نسبت داده و گفته‌اند که پس از پر شدن آن برخی از افراد بنی‌ساعده آن را دوباره حفر کردند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص537-538.</ref> این چاه به جهت واقع شدن در محله بنی‌ساعده به چاه بنی‌ساعده نیز شهرت داشته است<ref>معجم البلدان، ج1، ص442؛ سنن دارقطنی، ج1، ص25.</ref>برخی بضاعه را نام خانه‌ای متعلق به بنی‌ساعده دانسته‌اند که چاه آن نیز به همان نام مشهور است.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص202.</ref>
چاه بضاعه، در [[مدینه]]، در محله بنی ساعده،<ref>المعالم الاثیره، ص49.</ref> واقع در شمال غربی [[مسجد النبی(ص)]]<ref>التعریف، ص157.</ref> و نزدیک باب شامی<ref>رسائل فی تاریخ المدینه، ص16.</ref> بود.


گویند چاه به جهت قرارداشتن در مسیر سیلاب‌ها و نیز کم ارتفاع بودن منطقه آن در معرض زباله‌ها و نجاسات اطراف قرار داشت ولی به سبب زیادی آب اثر آن ملموس نبود.<ref>تاریخ المدینة، ج1، ص156-157؛ بهجة النفوس، ج1، ص308؛ وفاء الوفا، ج3، ص130.</ref>
== مالک ==
به گفته برخی، حفر کننده چاه بضاعه، زن یهودی به همین نام بوده است و پس از پر شدن آن، برخی از افراد بنی‌ساعده آن را دوباره حفر کردند.<ref name=":0">انساب الاشراف، ج1، ص537-538.</ref>
 
==مورده استفاده پیامبر(ص)==
آب چاه بضاعه بارها مورد استفاده [[حضرت محمد(ص)]] بوده و گزارش‌هایی درباره نوشیدن آب آن، وضوگرفتن و مضمضه کردن توسط وی وجود دارد.<ref>مسند أبی یعلی، ج13، ص511؛ تاریخ المدینه، ج1، ص157؛ الطبقات، ج1، ص503، 505.</ref> برخی گزارش‌ها، از شفابخش بودن آب چاه به جهت استفاده پیامبر(ص) از آن و [[تبرک|متبرک]] شدن آب خبر داده‌اند.<ref>البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.</ref> بر پایه نقلی، حضرت محمد(ص) به شستشوی بیماران با آب چاه بضاعه برای شفا یافتن سفارش می‌کرد و گویا پس از انجام این کار بیمار از درد رها می‌شد.<ref>الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.</ref>
 
==در روایات==
گفته شده، حدیث مشهور [[حضرت محمد(ص)|نبوی(ص)]] درباره ویژگی‌های آب پاک<ref group="یادداشت">أن الماء طهور ما لم یتغیر لونه او طعمه او ریحه. آب پاک است مشروط به عدم تغییر رنگ، طعم یا بوی آن.</ref><ref>عمدة القاری، ج3، ص159.</ref> در کنار این چاه گفته شده است.<ref>عوالی اللئالی، ج2، ص15.</ref> در روایتی دیگر از پیامبر(ص) در مورد جواز وضو با آب چاه بضاعه با وجود ریخته شدن نجاسات در آن سؤال شد و وی در پاسخ آب را پاک دانست به‌طوری که چیزی آن را نجس نمی‌کند.<ref group="یادداشت">فرمود: «آب پاک است و چیزی آن را نجس نمی‌کند».</ref><ref>سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.</ref> این دو روایت، بویژه روایت اخیر که به حدیث بئر بضاعه شهرت دارد زمینه‌ساز مباحث فقهی پرشماری در باب طهارت در منابع فقهی شده است.<ref>نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.</ref>


== مورده استفاده پیامبر(ص) ==
== وقف ==
آب چاه بضاعه بارها مورد استفاده پیامبر(ص) بوده و گزارش‌هایی درباره نوشیدن آب آن، وضوگرفتن و مضمضه کردن توسط پیامبر وجود دارد.<ref>مسند أبی یعلی، ج13، ص511؛ تاریخ المدینه، ج1، ص157؛ الطبقات، ج1، ص503، 505.</ref>برخی گزارش‌ها از شفابخش بودن آب چاه به جهت استفاده پیامبر از آن و متبرک شدن آب خبر داده‌اند.<ref>البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.</ref>به نقلی پیامبر به شستشوی بیماران با آب چاه بضاعه جهت استشفا سفارش می‌فرمود وگویا پس از انجام این کار مریض از درد رها می‌شد.<ref>الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.</ref>
در سده چهاردهم قمری، شاهین الجمالی رئیس خادمان [[مسجدالنبی(ص)|مسجد نبوی(ص)]]، دو باغ کنار این چاه را خرید. وی مسجد و حوضی در کنار این چاه بنا کرد و باغ یاد شده را برای تعمیر مسجد، چاه و حوض وقف کرد.<ref>موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص777.</ref> خیاری مدینه‌شناس معاصر، چاه را در بنایی متعلق به یکی از شهروندان مدنی به نام شریف زید گزارش کرده است.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص262-263.</ref> بعدها شریف زید این باغ را وقف کرد.<ref>مدینه‌شناسی، ص296.</ref>


== در روایات ==
==ویژگی‌ها==
گویند حدیث مشهور نبوی «أن الماء طهور ما لم یتغیر لونه او طعمه او ریحه»<ref>عمدة القاری، ج3، ص159.</ref> = آب پاک است مشروط به عدم تغییر رنگ، طعم یا بوی آن؛ در کنار این چاه گفته شده است.<ref>عوالی اللئالی، ج2، ص15.</ref> در روایتی دیگر از پیامبر در مورد جواز وضو با آب چاه بضاعه با وجود ریخته شدن نجاسات در آن سؤال شد و ایشان در جواب فرمود: «آب پاک است و چیزی آن را نجس نمی‌کند».<ref>سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.</ref>این دو روایت بویژه روایت اخیر که به حدیث بئر بضاعه شهرت دارد زمینه‌ساز مباحث فقهی متعددی در باب طهارت در منابع فقهی شده است.<ref>نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.</ref>
گویند چاه به جهت قرارداشتن در مسیر سیلاب‌ها و نیز کم ارتفاع بودن منطقه آن در معرض زباله‌ها و نجاسات اطراف قرار داشت ولی به سبب زیادی آب اثر آن ملموس نبود.<ref>تاریخ المدینة، ج1، ص156-157؛ بهجة النفوس، ج1، ص308؛ وفاء الوفا، ج3، ص130.</ref>


== ویژگی‌ها ==
اندازه دهانه چاه در سده سوم قمری، هفت ذرع<ref group="یادداشت">نزدی به ۳/۵ متر.</ref> و ژرفای آبِ آن در هنگام فراوانی آب، تا نصف قامت انسان بیان شده است.<ref>سنن ابی داود، ج1، ص23-24.</ref> در سده هشتم قمری ژرفای چاه یازده و اندی ذراع<ref group="یادداشت">نزدیک به ۵/۵ متر.</ref> گزارش شده و ژرفای آب آن یک ذرع<ref group="یادداشت">نزدیک به نیم متر.</ref> بیان شده است.<ref>التعریف، ص157.</ref> برخی از معاصران نیز قطر چاه را پنج ذرع<ref>نزدیک به۲/۵ متر.</ref> و ژرفای آن را ده متر ذکر کرده‌اند.<ref>مدینه‌شناسی، ص296-297.</ref>
اندازه دهانه چاه در قرن سوم هجری هفت ذرع (حدود۳٫۵متر) و عمق آبِ آن در هنگام فراوانی آب تا نصف قامت انسان بیان شده است.<ref>سنن ابی داود، ج1، ص23-24.</ref> در قرن هشتم عمق چاه۱۱و اندی ذراع (حدود۵/۵ متر) گزارش شده و عمق آب آن یک ذرع (حدود نیم متر) بیان شده است.<ref>التعریف، ص157.</ref> برخی از معاصران نیز قطر چاه را ۵ ذرع (حدود ۵/۲ متر) و عمق آن را ۱۰ متر ذکر کرده‌اند.<ref>مدینه‌شناسی، ص296-297.</ref>


چاه در دوره‌های مختلف مورد توجه جغرافی‌دانان و جهانگردان بوده است و با مختصات خاص هر دوره معرفی شده است. مجاورت با سقیفه بنی‌ساعده،<ref>معجم ما استعجم، ج1، ص255.</ref>گنبد حجرالزیت،<ref>رحله ابن جبیر، ص157؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص362.</ref> واقع شدن در جهت غربی چاه حاء،<ref>التعریف، ص157.</ref> مجاورت با باغی به نام فیروزیه<ref>میقات الحج، ش15، ص68، «الحرمان الشریفان فی کتاب الحقیقه و المجاز».</ref> از ویژگی‌های مورد اشاره در این آثار است.
چاه در دوره‌های مختلف، مورد توجه جغرافی‌دانان و جهانگردان بوده است و با مختصات خاص هر دوره معرفی شده است. مجاورت با [[سقیفه بنی‌ساعده]]،<ref>معجم ما استعجم، ج1، ص255.</ref> گنبد حجرالزیت،<ref>رحله ابن جبیر، ص157؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص362.</ref> واقع شدن در جهت غربی چاه حاء،<ref>التعریف، ص157.</ref> مجاورت با باغی به نام فیروزیه<ref>میقات الحج، ش15، ص68، «الحرمان الشریفان فی کتاب الحقیقه و المجاز».</ref> از ویژگی‌های مورد اشاره در این آثار است.


در قرن ۱۴ق شاهین الجمالی رئیس خادمان مسجد نبوی دو باغ کنار این چاه را خرید. وی مسجد و حوضی در کنار این چاه بنا کرد و باغ یاد شده را برای تعمیر مسجد، چاه و حوض وقف کرد.<ref>موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص777.</ref> خیاری مدینه‌شناس معاصر چاه را در بنایی متعلق به یکی از شهروندان مدنی به نام شریف زید گزارش کرده است.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص262-263.</ref> بعدها شریف زید این باغ را وقف کرد.<ref>مدینه‌شناسی، ص296.</ref> نجفی در مدینه‌شناسی خود از ساختمان‌سازی در اطراف چاه و ویرانی آن در اثر بی‌توجهی خبر داده است.<ref>مدینه‌شناسی، ص296-297.</ref> این منطقه در توسعه مسجد و حرم نبوی در دوره ملک فهد (حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق) تخریب شد.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.</ref>
== امروزه ==
نجفی در مدینه‌شناسی خود، از ساختمان‌سازی در اطراف چاه و ویرانی آن در اثر بی‌توجهی خبر داده است.<ref>مدینه‌شناسی، ص296-297.</ref> این منطقه در توسعه مسجد و حرم نبوی(ص) در دوره ملک فهد [[آل سعود|سعودی]] (حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق) تخریب شد.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
۱۵٬۶۱۴

ویرایش