|
|
| خط ۷۵: |
خط ۷۵: |
|
| |
|
| ==امارت مکه در دوره امویان== | | ==امارت مکه در دوره امویان== |
| | | {{اصلی|امامرت مکه در دوره امویان}} |
| (حک: 41-132ق.) در حکومت حدود 92 ساله امویان، امویان امیران شهر را بر می‌گزیدند، جز نُه سال در دوران [[عبدالله بن زبیر]] (حک: 64-73ق.) که وی مکه را مرکز خلافت خود قرار داد<ref>تاریخ طبری، ج5، ص494، 582؛ مروج الذهب، ج4، ص303.</ref> و نیز برهه‌ای کوتاه به سال 139ق. که [[خوارج ازارقه]]، مکه را تسخیر کردند و ابوحمزه خارجی بر آن شهر تسلط یافت.<ref>انساب الاشراف، ج9، ص289-290.</ref>
| |
| | |
| امویان معمولا خویشاوندانشان را برای این مسؤولیت برمی‌گزیدند؛ حضور رقبا و برخی فعالان سیاسی در مکه، اهتمام امویان به این شهر را دوچندان کرده بود. حکومت مکه در دوران اموی، از مدینه جدا بود. البته گاه شهرهای پیرامونی مکه مانند [[طائف]] و [[جده]]، به امارت مکه ضمیمه می‌شدند.
| |
| | |
| در دوران بنی‌امیه، برخی امیران مکه فردی با عنوان [[حاجب]] برمی‌گزیدند که کارش مراقبت از اموال او در سرزمین‌های فتح شده و نیز انتقال شکایات بود. نیز تعدادی نیروی شامی در اختیار داشت تا در [[ابطح]]، جایی میان [[منا]] و مکه، مراقب اوضاع باشد. همچنین کاتبانی داشت که بخشش‌های مردم را ثبت و ضبط می‌کرد. نیز در این روزگار، ساختمانی ویژه بیت المال کنار دارالندوه ساخته شد. برخی امیران مکه در این دوران کسانی را به نیابت از خود در قضاوت و برگزاری نماز جماعت به کار می‌گرفتند. نیز سازمان بَرید و راه ارتباطی مکه با شام به عنوان مرکز خلافت را گسترش دادند.<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص126.</ref>
| |
| | |
| ===دوران معاویه===
| |
| | |
| (41-60ق.) در این دوره، بیشتر امیران مکه از بنی‌امیه بودند که می‌توان آنان را چنین فهرست کرد: [[عتبة بن ابی‌سفیان]] (برادر معاویه)، [[مروان بن حکم]]، [[سعید بن عاص]]، ع[[بدالله بن خالد بن اسید]]، [[عمرو بن سعید بن عاص]]، [[ولید بن عتبة بن ابی‌سفیان]]، [[عثمان بن محمد]] بن ابی‌سفیان. اینان همگی به بنی‌امیه نسب می‌بردند. دیگر امیران مکه از این قرار بودند: عبدالرحمن بن زید بن خطاب عدوی، حارث بن خالد بن عاص مخزومی، یحیی بن حکیم بن صفوان جُمحی، حارث بن عبدالله بن ابی‌ربیعه. برخی امارت حارث بن خالد را به نیابت از عمرو دانسته‌اند.<ref>نک: شفاء الغرام، ج2، ص194-196.</ref> امارت عتبه بر مکه از این رو که وی در این هنگام حکمران مصر یا طائف بوده<ref>المحبر، ص379.</ref> بعید است.
| |
| | |
| ===دوران خلافت یزید===
| |
| (61-64ق.) نخستین امیر مکه، عمرو بن سعید بن عاص بود. از رخدادهای مهم مکه در این دوران آن بود که امام حسین(ع) در پی خودداری از بیعت با یزید، چند ماه در مکه حضور یافت. هنگام عزیمت به [[عراق]]، [[عمرو بن سعید]] برای [[امام]] امان‌نامه نوشت؛ اما امام نپذیرفت.<ref>الطبقات، خامسه1، ص447-448؛ تاریخ طبری، ج5، ص388؛ اتحاف الوری، ج2، ص48.</ref> نیز عمرو تلاش کرد تا تلاش‌های ابن زبیر را در مکه با جدیت و در عین حال مدارا محدود کند؛ اما به رغم گماردن جاسوسانی در ورودی‌های شهر، کاری از پیش نبرد.<ref>الطبقات، ج5، ص185؛ تاریخ الاسلام، ج5، ص198-199؛ الکامل، ج4، ص18.</ref> عمرو به دستور یزید به عنوان امیر مدینه رهسپار این شهر شد و حارث بن خالد بن عاص مخزومی را جانشین خود در مکه قرار داد.<ref>العقد الثمین، ج3، ص297؛ غایة المرام، ج1، ص138.</ref>
| |
| | |
| یزید به سال 62 یا 63ق. ولید بن عتبة بن ابی‌سفیان را به امارت مکه برگزید. در امارت او ابن‌زبیر حرکت خود را آغاز کرد؛ اما با واکنش یزید رویارو شد. او با اعزام لشکری که فرماندهی آن را مسلم (مسرف) بن عقبه مری و در پی مرگش [[حصین بن نمیر|حُصین بن نمیر]] بر عهده داشت، مکه را محاصره کرد و کعبه را به منجنیق بست که موجب آتش گرفتن [[پرده کعبه]] و ویرانی دیوار آن شد. با مرگ یزید به سال 64ق. حصین به [[شام]] بازگشت.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص202-203.</ref> از عثمان بن محمد بن ابی‌سفیان، حارث بن خالد مخزومی، عبدالرحمن بن زید بن خطاب، و یحیی بن حکیم نیز به عنوان امیران انتصابی بر مکه از سوی یزید یاد شده است.<ref>امراء البلد الحرام، ص10.</ref> عبدالرحمن به سال 63ق. از سوی یزید بن معاویه مدتی حکمران مکه گشت؛ اما در پی حرکت عبدالله بن زبیر و ناتوانی عبدالرحمن در مهار وی، برکنار شد.<ref>الطبقات، ج5، ص51.</ref>
| |
| | |
| ==دوران ابن زبیر==
| |
| پس از مرگ یزید، مردم مکه با ابن زبیر به عنوان خلیفه بیعت کردند و او تا سال 73ق. این شهر را مرکز خلافت خود قرار داد. <ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص255-267؛ التنبیه و الاشراف، ص266-272؛ تاریخ مکه، سباعی، ص106.</ref>
| |
| | |
| عبدالملک بن مروان نخست نیروهای زبیری در عراق به رهبری [[مصعب بن زبیر]] را شکست داد و با ارسال پول برای رؤسا و مراکز رهبری زبیری‌ها در حجاز که زمینه کناره‌گیری آن‌ها از ابن زبیر را فراهم کرد،<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص98-100.</ref> [[حجاج بن یوسف ثقفی]] را مامور دفع شورش ابن زبیر در مکه کرد. حجاج توانست در مدت محاصره مکه که برخی آن را هشت ماه و هفده روز دانسته‌اند،<ref>تاریخ طبری، ج6، ص175؛ المنتظم، ج6، ص124.</ref> ضمن به منجنیق بستن کعبه و [[مسجدالحرام]] و کشتن ابن زبیر به سال 73ق. حجاز را دیگر بار زیر سلطه امویان درآورد.<ref>المعارف، ص396-397؛ جمهرة انساب العرب، ص146.</ref>
| |
| | |
| ==دوره آل مروان==
| |
| آنان تا پایان حکومت بنی‌امیه به سال 132ق. بیست و یک تن را بر مکه امیر کردند که تاریخ‌نگاران درباره برخی اختلاف نظر دارند. به باور سباعی، بهترین فهرست که بتوان به آن اعتماد نمود، همان است که فاسی ارائه کرده است.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص199-206؛ تاریخ مکه، سباعی، ص107.</ref> از ویژگی‌های این دوره، وا‌گذاری مکه به شخصیت‌های توانمند نظامی سیاسی و حاکمان برجسته محلی است.
| |
| | |
| '''دوره عبدالملک بن مروان'''
| |
| | |
| * حجاج بن یوسف سقفی (از ۷۳ تا ۷۵)
| |
| * مسلمه بن عبدالملک
| |
| * حارث بن خالد مخزومی
| |
| * خالد بن عبدالله قسری
| |
| * عبدالله بن سفیان مخزومی
| |
| * عبدالعزیز بن عبدالله بن خالد
| |
| * نافع بن علقمه کنانی
| |
| * یحیی بن حکم بن ابی العاص
| |
| * هشام بن اسماعیل مخزومی
| |
| * ابان بن عثمان
| |
| * قیس بن مخرمه<ref>شفاء الغرام، ج2، ص205.</ref>
| |
| | |
| '''ولید بن عبدالملک'''
| |
| | |
| * [[عمر بن عبدالعزیز]]
| |
| * خالد بن عبدالله قسری (از ۹۱ تا ۹۴)<ref>الکامل، ج4، ص536.</ref>: در امارت خالد، نخستین بار صف‌های نماز جماعت به صورت دایره‌وار پیرامون کعبه تشکیل شد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص65.</ref> نیز اخراج عراقی‌ها از مکه به دستور ولید،<ref>تاریخ طبری، ج6، ص464، 485.</ref> دستگیری [[سعید بن جبیر]] و فرستادن او نزد حجاج در عراق که منجر به گردن زدن سعید شد،<ref>تاریخ طبری، ج6، ص488.</ref> جدایی انداختن میان مردان و زنان در حال [[طواف]]،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص20-21.</ref> [[تذهیب]] (طلاکاری) کعبه،<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص211.</ref> و ساختن برکه‌ای برای وضو گرفتن با جاری ساختن آب چاهی از تلاش‌های او است. خالد نخستین بار در رمضان کسی را روی [[کوه ابوقبیس]] گماشت که هنگام طلوع فجر، با صدای بلند مردم را از ادامه خوردن و آشامیدن باز‌دارد.<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص130-131.</ref> برخورد تند او با [[عبدالله بن شیبه]]، از پرده‌داران کعبه، برای گشودن در کعبه به هنگام نامعمول<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص132.</ref> و نیز سبّ امام علی(ع) بر منبر از کارهای ناپسند خالد در دوران امارتش بر مکه بود.<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج15، ص256.</ref>
| |
| | |
| '''سلیمان بن عبدالملک''' (حک: 96-99ق.)
| |
| | |
| * خالد بن عبدالله قسری از امارت مکه برکنار و طلحة بن داود حضرمی و در پی او عبدالعزیز بن عبدالله بن خالد بر مکه امارت یافتند.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص522.</ref>
| |
| | |
| '''عمر بن عبدالعزیز''' (حک: 99-101ق.)
| |
| | |
| * عبدالعزیز بن عبدالله بن خالد، محمد بن طلحة بن عبدالله، عروة بن عیاض نوفلی، عبدالله بن قیس بن مخرمه، و عثمان بن عبدالله بن سراقه را امیران مکه در این دوران دانسته‌اند. سخن طبری نشان می‌دهد که در خلافت عمر بن عبدالعزیز، تنها عبدالعزیز بن عبدالله امیر مکه بوده است.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص522.</ref> این خلیفه به عبدالعزیز دستور داده بود تا مردم درهای خانه‌هایشان را به روی حاجیان باز بگذارند و از کرایه دادن آن‌ها خودداری کنند و خانه‌های ساخته شده در [[منا]] نیز تخریب شوند. از این رو، مردم به صورت پنهانی خانه‌هایشان را اجاره می‌دادند.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص204.</ref>
| |
| | |
| '''یزید بن عبدالملک''' (حک: 101-105ق.)
| |
| | |
| * نخست عبدالعزیز بن عبدالله بن خالد بن اسید و در پی او عبدالرحمن بن ضحاک را به سال 103ق. به امارت مکه برگزید. عبدالرحمن امارت مدینه را نیز بر عهده داشت. عبدالواحد بن زیاد نصری، ابراهیم بن هشام مخزومی، و خالد بن عبدالملک نیز از امیران دوران خلافت یزید بودند.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص268.</ref>
| |
| | |
| '''هشام بن عبدالملک''' (حک: 105-125ق.)
| |
| | |
| * این افراد را امیر مکه انتخاب کرد: عبدالواحد بن زیاد نصری، ابراهیم بن هشام مخزومی، محمد بن هشام مخزومی، نافع بن علقمه کنانی. برخی محمد بن ابی‌بکر بن حزم و یوسف بن محمد بن یوسف را نیز از امیران مکه دانسته‌اند.<ref>تاریخ خلیفه، ص232؛ اتحاف الوری، ج2، ص155.</ref>
| |
| | |
| '''ولید بن یزید''' (حک: 125-127ق.)
| |
| | |
| * یوسف بن محمد بن یوسف ثقفی امیر مکه و مدینه بود. وی به دستور خلیفه، ابراهیم بن هشام بن عبدالملک<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص331.</ref> و برادرش محمد بن هشام را در مکه دستگیر نمود و به [[شام]] فرستاد و آن دو همراه خالد بن عبدالله قسری، از امیران پیشین مکه، بر اثر شلاق خوردن و شکنجه به سال 126ق. جان سپردند.<ref>تاریخ طبری، ج7، ص226-227؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص331؛ تاریخ مکه، سباعی، ص109.</ref> رقابت و اختلاف خاندان اموی در این دوران به اوج رسید.
| |
| | |
| '''یزید بن ولید''' (حک: 127ق.)
| |
| | |
| * در خلافت کوتاه خود در حدود 5 ماه، کسی را به امارت مکه انتخاب نکرد و همچنان عبدالعزیز بن عمر امیر مکه بود. مروان بن محمد (حک: 127-132ق.) واپسین خلیفه اموی، نخست عبدالعزیز بن عمر بن عبدالعزیز و در پی او عبدالواحد بن سلیمان بن عبدالملک، ولید بن عروه، محمد بن عبدالملک بن مروان، و یوسف بن عروة بن محمد را به امارت مکه برگزید.<ref>تاریخ خلیفه، ص266.</ref> از سال ۱۲۹ قمری در دوران امارت عبدالواحد بن سلیمان مکه و طائف مدتی به دست [[ابو حمزه خارجی]] افتاد. <ref>انساب الاشراف، ج9، ص289؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص210.</ref>
| |
| | |
| ==امارت مکه در دوران خلافت عباسی== | | ==امارت مکه در دوران خلافت عباسی== |
| {{اصلی|امارت مکه در دوره عباسیان}} | | {{اصلی|امارت مکه در دوره عباسیان}} |
