تاریخ نگاری محلی مکه: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
با توجه به تقدس و اهمیت شهر [[مکه]]، در سدههای نخست هجری تواریخ محلی متعددی برای [[مکه]]، عمدتاً تحت عنوان کلی «اخبار مکه»، پدید آمد. در منابع کهن، نگاشتههایی با این عنوان برای شماری از محدّثان مشهور چند سده نخست اسلامی همچون [[واقدی]] (د. 207ق.)، [[مدائنی]] (د. 215ق.)، [[ابن شبّه]] (د. 262ق.) و [[ابوسعید بن اعرابی]] (د. 340ق.) گزارش شده است که امکان دسترسی به آنها در عصر حاضر وجود ندارد. .<ref>«اخبار مکه فاکهی»، صص94 ـ64</ref> | '''تاریخنگاری محلی مکه'''، منابع تاریخی را شامل می شود که تاریخ سیاسی و اجتماعی و جغرافیایی مکه را منعکس کرده و به اخبار مربوط به اماکن مقدس این شهر پرداختهاند. | ||
با توجه به تقدس و اهمیت شهر [[مکه]]، در سدههای نخست هجری تواریخ محلی متعددی برای [[مکه]]، عمدتاً تحت عنوان کلی «اخبار مکه»، پدید آمد. در منابع کهن، نگاشتههایی با این عنوان برای شماری از محدّثان مشهور چند سده نخست اسلامی همچون [[واقدی]] (د. 207ق.)، [[مدائنی]] (د. 215ق.)، [[ابن شبّه]] (د. 262ق.) و [[ابوسعید بن اعرابی]] (د. 340ق.) گزارش شده است که امکان دسترسی به آنها در عصر حاضر وجود ندارد. .<ref>«اخبار مکه فاکهی»، صص94 ـ64</ref> این تاریخ نگاری پس از چند دوره رکود در دوران [[مملوکی]] از سر گرفته شد و اثر شاخص این دوره [[اتحاف الوری باخبار ام القری]] تألیف [[بنیفهد|ابن فهد]] می باشد. | |||
در دوران عثمانی نیز کتبی با محوریت تاریخ محلی مکه تألیف شد. آثاری همچون [[دُرَر الفرائد المُنظّمة فی اخبار الحاجّ وطریق مکّة المعظّمة]] اثر [[عبدالقادر جزیری انصاری]]. در نیمه دوم دوره [[عثمانی]] اما این نوع تاریخ نگاری به تراجم نگاری اعلام و تاریخ نگاری امرای مکه تغییر یافت. | |||
آخرین تألیفات از این نوع تاریخ نگاری در سده چهاردهم تحت عناوین [[اِفادة الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام]] و [[التاریخ القویم لمکة وبیت الله الکریم]] به چاپ رسید. | |||
==منابع اولیه تاریخ نگاری مکه== | ==منابع اولیه تاریخ نگاری مکه== | ||
خط ۹: | خط ۱۶: | ||
در حد فاصل سدههای چهارم تا ششم، اثر دیگری در زمینه تاریخ نگاری محلی مکه ذکر نشده است. | در حد فاصل سدههای چهارم تا ششم، اثر دیگری در زمینه تاریخ نگاری محلی مکه ذکر نشده است. | ||
در نیمه اول دوره [[مملوکی]]، آثاری همچون کتاب [[القِری لقاصد اُمّ القُری]] اثر [[محبّالدین طبری]] (د. 694ق.) و [[زبدة الاعمال وخلاصة الافعال]] اثر [[سعدالله اسفراینی]] (د. 786ق.) پدید آمد که رویکرد اصلی این آنها، فضائلنگاری [[مکه]] و اماکن مقدس آن بوده و محتوای آنها نیز تا حدود زیادی از منابع قدیمیتر، به ویژه اخبار مکه | در نیمه اول دوره [[مملوکی]]، آثاری همچون کتاب [[القِری لقاصد اُمّ القُری]] اثر [[محبّالدین طبری]] (د. 694ق.) و [[زبدة الاعمال وخلاصة الافعال]] اثر [[سعدالله اسفراینی]] (د. 786ق.) پدید آمد که رویکرد اصلی این آنها، فضائلنگاری [[مکه]] و اماکن مقدس آن بوده و محتوای آنها نیز تا حدود زیادی از منابع قدیمیتر، به ویژه [[اخبار مکه (ازرقی)|اخبار مکه ازرقی]]، گردآوری و اقتباس شده است. | ||
تألیفات تاریخی [[تقیالدین فاسی]] (د. 832ق.) را میتوان نقطه عطفی در نگارش این تواریخ دانست که پس از چند صد سال وقفه، در نیمه دوم دوره مملوکی از سر گرفته شد. [[تقی الدین فاسی|فاسی]] با نگارش آثار متعددی در این باره، به ویژه دو کتاب [[العِقد الثمین فی تاریخ البلد الامین]] و [[شِفاء الغَرام بأخبار البلد الحرام]]، موج جدیدی از نگارش تواریخ محلی مکه پس از خود را موجب شد. | تألیفات تاریخی [[تقیالدین فاسی]] (د. 832ق.) را میتوان نقطه عطفی در نگارش این تواریخ دانست که پس از چند صد سال وقفه، در نیمه دوم دوره مملوکی از سر گرفته شد. [[تقی الدین فاسی|فاسی]] با نگارش آثار متعددی در این باره، به ویژه دو کتاب [[العِقد الثمین فی تاریخ البلد الامین]] و [[شِفاء الغَرام بأخبار البلد الحرام]]، موج جدیدی از نگارش تواریخ محلی مکه پس از خود را موجب شد. | ||
تاریخنگاری محلی مکه در سده پایانی دوره مملوکی، با نگارش دو اثر بسیار مهم [[بنیفهد|نجمالدین عمر بن محمد هاشمی]]، معروف به [[بنیفهد|ابن فهد]] مکی (د. 885ق.)، شامل [[اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]''،'' ادامه یافت. ابن فهد کتاب الدُرّ الکمین را به عنوان ذیلی بر [[العقد الثمین]] [[فاسی]] با رویکرد تراجمنگاری اعلام مکه، و کتاب اتحاف الوَری را با رویکرد رویدادنگاری سالنگارانه نوشت که از صدر اسلام تا سال وفات وی، یعنی 885قمری، را شامل میشود. | تاریخنگاری محلی مکه در سده پایانی دوره مملوکی، با نگارش دو اثر بسیار مهم [[بنیفهد|نجمالدین عمر بن محمد هاشمی]]، معروف به [[بنیفهد|ابن فهد]] مکی (د. 885ق.)، شامل [[اتحاف الوری باخبار ام القری|اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]''،'' ادامه یافت. ابن فهد کتاب الدُرّ الکمین را به عنوان ذیلی بر [[العقد الثمین]] [[فاسی]] با رویکرد تراجمنگاری اعلام مکه، و کتاب اتحاف الوَری را با رویکرد رویدادنگاری سالنگارانه نوشت که از صدر اسلام تا سال وفات وی، یعنی 885قمری، را شامل میشود. | ||
==تاریخ نگاری خاندان ابن فهد== | ==تاریخ نگاری خاندان ابن فهد== | ||
پس از [[بنیفهد|ابن فهد]]، رجال بعدی خاندانش، با نگارش ذیلهایی پیاپی برکتاب [[اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]، کار وی را ادامه دادند. | پس از [[بنیفهد|ابن فهد]]، رجال بعدی خاندانش، با نگارش ذیلهایی پیاپی برکتاب [[اتحاف الوری باخبار ام القری|اِتحاف الوَری بأخبار امّ القُری]] و [[الدر الکمین بذیل العقد الثمین|الدُّرّ الکمین بذیل العقد الثمین]]، کار وی را ادامه دادند. | ||
[[عزالدین عبدالعزیز بن عمر بن فهد]](د. 922ق.) فرزند [[بنیفهد|ابن فهد]]، ، کتاب [[بُلوغ القِری فی ذیل اتحاف الوری]] (در حوادث سالهای 885 تا 922ق.)، و نوهاش، [[جارالله بن عزالدین بن فهد]] (د. 954ق.)، کتاب [[نیل المُنی بذیل بلوغ القری لتکملة اتحاف الوری]] (در حوادث سالهای 923 تا 949ق.) را نگاشتند. | [[عزالدین عبدالعزیز بن عمر بن فهد]](د. 922ق.) فرزند [[بنیفهد|ابن فهد]]، ، کتاب [[بُلوغ القِری فی ذیل اتحاف الوری]] (در حوادث سالهای 885 تا 922ق.)، و نوهاش، [[جارالله بن عزالدین بن فهد]] (د. 954ق.)، کتاب [[نیل المُنی بذیل بلوغ القری لتکملة اتحاف الوری]] (در حوادث سالهای 923 تا 949ق.) را نگاشتند. | ||
خط ۲۲: | خط ۲۹: | ||
همچنین از خاندان [[بنیفهد|ابن فهد]] چند تاریخ محلی مهم مکه با رویکرد اخبارو گزارشهای تاریخی، به تفکیک دورههای ولایت و امارت والیان و امرای [[مکه]] در طول تاریخ، به جای مانده است. | همچنین از خاندان [[بنیفهد|ابن فهد]] چند تاریخ محلی مهم مکه با رویکرد اخبارو گزارشهای تاریخی، به تفکیک دورههای ولایت و امارت والیان و امرای [[مکه]] در طول تاریخ، به جای مانده است. | ||
نخستین این آثار | نخستین این آثار [[بُغیة المَرام بأخبار وُلاة البلد الحرام]] اثر نجمالدین بن فهد، و اثر دیگر، [[غایة المَرام بأخبار سلطنة البلد الحرام]] اثر عزّالدین، فرزند [[نجمالدین بن فهد]]، است که در واقع نسخه کاملتری از کار پدرش به شمار میآید. | ||
==تارخ نگاری مکه در دوره عثمانی== | ==تارخ نگاری مکه در دوره عثمانی== | ||
در دوره عثمانی آثاری با رویکرد تاریخ و فضائل اماکن مقدس [[مکه]] پدید آمد مانند: [[الاِعلام باَعلام بلد الله الحرام]] اثر [[قطبالدین نهروالی حنفی]](د. 990ق.)، [[الجامع اللطیف فی فضل مکّة وأهلها وبناء البیت الشریف]] اثر [[جارالله بن ظهیره قُرَشی]] (د. 986ق.) و [[تحفة الکرام فی تاریخ مکّة وبیت الله الحرام]] اثر [[سیدمهدی بحرالعلوم]] (د. 1212ق.). | در دوره عثمانی آثاری با رویکرد تاریخ و فضائل اماکن مقدس [[مکه]] پدید آمد مانند: | ||
* [[الاِعلام باَعلام بلد الله الحرام]] اثر [[قطبالدین نهروالی حنفی]](د. 990ق.)، | |||
* [[الجامع اللطیف فی فضل مکّة وأهلها وبناء البیت الشریف]] اثر [[جارالله بن ظهیره قُرَشی]] (د. 986ق.) و | |||
* [[تحفة الکرام فی تاریخ مکّة وبیت الله الحرام]] اثر [[سیدمهدی بحرالعلوم]] (د. 1212ق.). | |||
* [[دُرَر الفرائد المُنظّمة فی اخبار الحاجّ وطریق مکّة المعظّمة]] اثر [[عبدالقادر جزیری انصاری]] (د. 977ق.) | |||
* [[الارج المِسکی فی التاریخ المکّی]] اثر [[علی بن عبدالقادر طبری مکّی]] (د. 1070ق.) | |||
* [[منائح الکَرَم فی اخبار مکّة والبیت ووُلاة الحرم]] اثر [[علی بن تاجالدین سنجاری]] (د. 1125ق.). | |||
درنیمه دوم دوره [[عثمانی]]، تواریخ محلی جامع و شاخص مورخان دوره مملوکی و نیمه اول دوره عثمانی، جای خود را به تاریخنگاری امرای مکه یا تراجمنگاری اعلام مکه برای یک یا چند قرن هجری داد که از آن جمله میتوان به منابع زیر اشاره کرد: | |||
* [[خلاصة الکلام فی بیان امراء البلد الحرام]] اثر [[احمد زینی دحلان]] (د. 1304ق.) | |||
* [[نشر النور والزهر فی تراجم افاضل مکّة]] اثر [[عبدالله مرداد حنفی مکّی]] (د. 1343ق.) | |||
==منابع تاریخ نگاری متأخر== | ==منابع تاریخ نگاری متأخر== |