|
|
| خط ۱۱۰: |
خط ۱۱۰: |
| ==جایگاه و نقش علمی ـ فرهنگی== | | ==جایگاه و نقش علمی ـ فرهنگی== |
|
| |
|
| در مکه و مدینه گویا به سبب ضعف فرهنگ مکتوب عرب<ref>نک: المفصل، ج9، ص250-260.</ref> و منع [[کتابت حدیث]] تا دوران تدوین<ref>الحد الفاصل، ص553؛ جامع بیان العلم، ج2، ص120-121؛ تذکرة الحفاظ، ج1، ص7-8.</ref> و نیز فشارهای سیاسی امویان،<ref>نقش تقیه در استنباط، ص488.</ref> از امام حسن(ع) 148<ref>مسند الامام المجتبی، ص657-709.</ref> و از امام حسین(ع) 165 حدیث فقهی<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص680-738.</ref> بیشتر به جا نمانده است. اما با برطرف شدن موانع یاد شده، در دوره تضعیف حکومت اموی تا تثبیت عباسیان، زمینه‌های گسترش معارف اهل بیت فراهم شد و بازماندگان [[صحابه]]، [[تابعان]]، رؤسای مذاهب و دانشوران دیگر مناطق اسلامی مانند [[خراسان]] که به حج می‌آمدند،<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-355.</ref> امامان شیعه را به دانش و [[تقوا]] شناخته،<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص381؛ الصواعق المحرقه، ص200-201.</ref> از دانش ایشان به ویژه برای فرا‌گیری [[مناسک حج]] بهره می‌گرفتند.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-354.</ref> | | در مکه و مدینه گویا به سبب ضعف فرهنگ مکتوب عرب<ref>نک: المفصل، ج9، ص250-260.</ref> و منع [[کتابت حدیث]] تا دوران تدوین<ref>الحد الفاصل، ص553؛ جامع بیان العلم، ج2، ص120-121؛ تذکرة الحفاظ، ج1، ص7-8.</ref> و نیز فشارهای سیاسی امویان،<ref>نقش تقیه در استنباط، ص488.</ref> از امام حسن(ع) 148<ref>مسند الامام المجتبی، ص657-709.</ref> و از امام حسین(ع) 165 حدیث فقهی<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین، ص680-738.</ref> بیشتر به جا نمانده است. اما با برطرف شدن موانع یاد شده، در دوره تضعیف حکومت اموی تا تثبیت عباسیان، زمینه‌های گسترش معارف اهل بیت فراهم شد و بازماندگان [[صحابه]]، [[تابعان]]، رؤسای مذاهب و دانشوران دیگر مناطق اسلامی مانند [[خراسان]] که به حج می‌آمدند،<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-355.</ref> امامان شیعه را به دانش و [[تقوا]] شناخته،<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص381؛ الصواعق المحرقه، ص200-201.</ref> از دانش ایشان به ویژه برای فرا‌گیری [[مناسک حج]] بهره می‌گرفتند.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652؛ سیره پیشوایان، ص353-354.</ref>و بسیاری از فقهای مدینه از شاگردان اهل بیت بودند.<ref>نک: شرح الاخبار، ج3، ص291؛ المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج1، ص69.</ref> <ref>نک: الصواعق المحرقه، ص201؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103.</ref> |
| | |
| === نشر علم در مدینه ===
| |
| از میان فقهای بزرگ حجاز [[سعید بن مسیب مخزومی]] (94ق.) را از شاگردان امام سجاد(ع)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص376.</ref> و [[قاسم بن محمد بن ابی‌بکر]] (107 یا 108ق.) را از شاگردان امام سجاد(ع) و باقر(ع)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص489.</ref> شمرده‌اند.امام سجاد همچنین در مسجد پیامبر(ص)، مردم و به ویژه یاران خویش را موعظه می‌نمودند و معارف اسلامی را برایشان بیان می‌کردند.<ref>الکافی، ج8، ص14-17، 72-76؛ الامالی، ص593-596.</ref> | |
| | |
| امامان پس از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نیز احکام شریعت به ویژه [[مناسک حج]] را به عموم مردم و پیروان خویش آموزش می‌دادند و از فرصت حج برای این منظور بهره می‌بردند.<ref>الکافی، ج4، ص475-479؛ شرح الاخبار، ج3، ص292؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص472-473.</ref> از هنگام امام جواد(ع) به سبب مراقبت‌های سیاسی حاکمان، ارتباط با امامان محدودتر شد و شمار روایت‌های ایشان رفته رفته کاهش یافت<ref>سیره پیشوایان، ص562؛ نک: مسند الامام الجواد.</ref>؛ اما ارتباط با شیعیان بیش از گذشته در قالب نامه ادامه پیدا کرد.<ref>نک: التهذیب، ج5، ص171.</ref>
| |
| | |
| افزون بر [[شیعه]] که علوم خود را وامدار اهل بیت پیامبر(ص) است، فقیهان بزرگ مذاهب چهارگانه اهل سنت، مستقیم یا با واسطه، از مکتب آنان بهره گرفته‌اند. [[ابوحنیفه]] (150ق.) و [[مالک بن انس]] (179ق.) بی‌واسطه از امام صادق(ع) بهره علمی برده‌اند.<ref>نک: شرح الاخبار، ج3، ص291؛ المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج1، ص69.</ref>
| |
| | |
| بسیاری از دانشوران حدیث و فقه مکه و مدینه مانند [[ابن‌شهاب زهری]] (124ق.)،<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج2، ص523-525.</ref> عمرو بن دینار (126ق.)،<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص477.</ref> [[ربیعة بن عبدالرحمن]] (136ق.)،<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص345-346؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج3، ص393.</ref> [[عبدالملک بن عبدالعزیز بن جریج]] (149 یا 150ق.)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج1، ص367-368؛ نک: تهذیب الکمال، ج18، ص338-339.</ref> و [[سفیان بن عیینه]] (198ق.)<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج2، ص244-246؛ نک: الطبقات، ج2، ص191؛ الکامل، ابن عدی، ج2، ص139.</ref> را نیز از اصحاب حدیثی اهل بیت به ویژه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شمرده‌اند.<ref>نک: الصواعق المحرقه، ص201؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103.</ref>
| |
| | |
| دیگر اهل سنت نیز روایاتی را از برخی امامان اهل بیت گزارش کرده‌اند.<ref>نک: تاریخ بغداد، ج3، ص265-267؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص699-701.</ref> افزون بر این، بزرگان اهل سنت مقام علمی و معنوی امامان اهل بیت از جمله امام سجاد(ع)<ref>نک: حیاة الحیوان، ج1، ص201؛ تهذیب التهذیب، ج7، ص269؛ شذرات الذهب، ج1، ص105.</ref> و امام باقر(ع)<ref>وفیات الاعیان، ج4، ص174؛ تذکرة الحفاظ، ج1، ص124-125؛ حیاة الحیوان، ج1، ص213.</ref> و امام صادق(ع)<ref>تذکرة الخواص، ص307-311؛ حیاة الحیوان، ج2، ص142؛ وفیات الاعیان، ج1، ص327.</ref> را ستوده‌اند. در گزارش‌هایی، ابوحنیفه امام صادق(ع) را دانا‌ترین مردم زمان خویش دانسته<ref>تذکرة الحفاظ، ج1، ص166؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص378-379.</ref> و به نقش محوری ایشان در آموزش مناسک حج به مردم اعتراف کرده است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص519.</ref>
| |
| | |
| مالک بن انس نیز دانش و عبادت و پرهیزگاری امام صادق(ع) را ستوده و ایشان را بی‌نظیر دانسته است.<ref>شرح الاخبار، ج3، ص291-292؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص372.</ref> گویا به سبب همین جایگاه و بهره‌رسانی علمی است که برخی پژوهشگران، امامان به ویژه امام صادق(ع) را دارای حلقه درس در [[مسجد نبوی]] دانسته‌اند.<ref>المدینة فی العصر الاموی، ص373؛ اعیان الشیعه، ج1، ص99-100.</ref> شواهد و گزارش‌های دیگر، گویای برتری علمی دیگر امامان شیعه و آگاهی حاکمان وقت و مردم از آن است.<ref>نک: تاریخ بغداد، ج12، ص56-57.</ref> شهرت امام کاظم(ع) به «عالم» را می‌توان نمونه‌ای روشن از این حقیقت دانست.<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص100.</ref> برخی تندروان اهل سنت، مانند [[ابن تیمیه]]، امامان اهل بیت را در ردیف دیگر دانشوران می‌شمارند؛ اما آنان نیز به دانش و [[زهد]] امامان اعتراف کرده‌اند.<ref>نک: منهاج السنة النبویه.</ref>
| |
| | |
| برخی بنیان‌گذاری دانش‌های اسلامی مانند [[فقه]]، [[تفسیر]]، کلام و ادبیات را به شاگردان مستقیم یا با واسطه اهل بیت به ویژه امام علی(ع)<ref>منهاج الکرامه، ص162-163؛ نهج الحق، ص238.</ref> و امام باقر(ع) و امام صادق(ع)<ref>اعیان الشیعه، ج1، ص103؛ تاسیس الشیعه، ص310، 318.</ref> نسبت داده‌اند.
| |
| | |
| اهل بیت همچنین از فرصت حج<ref>الکافی، ج4، ص466؛ الامان من اخطار الاسفار، ص66؛ دلائل الامامه، ص233.</ref> و زیارت پیامبر(ص)<ref>الارشاد، ج2، ص234-235؛ الکامل، ابن اثیر، ج6، ص164.</ref> برای اعلان حقانیت خویش در برابر مخالفان بهره می‌گرفتند و نیز با آنان درباره مسائل گوناگون از جمله احکام مربوط به حج و [[حرمین]]، به احتجاج علمی می‌پرداختند.<ref>الکافی، ج4، ص350، 352، 492؛ ج5، ص23؛ الارشاد، ج2، ص235؛ الاحتجاج، ج2، ص118-119، 168، 262.</ref>
| |
|
| |
|
| افزون بر این، پاره‌ای روایت‌ها به تاثیر معنوی اهل بیت بر حج و حج‌گزاران اشاره کرده‌اند که از آن جمله می‌توان دعا در موسم حج برای بارش باران و استجابت آن،<ref>الاحتجاج، ج2، ص47-48؛ بحار الانوار، ج46، ص50.</ref> مهربانی و خوش‌رفتاری با مخالفان خویش،<ref>رجال کشی، ج2، ص769.</ref> پند دادن به برخی افراد<ref>الاحتجاج، ج2، ص43.</ref> و ایجاد تحول باطنی در آنان<ref>دلائل الامامه، ص317-319؛ مدینة المعاجز، ج6، ص194.</ref> را برشمرد. | | افزون بر این، پاره‌ای روایت‌ها به تاثیر معنوی اهل بیت بر حج و حج‌گزاران اشاره کرده‌اند که از آن جمله می‌توان دعا در موسم حج برای بارش باران و استجابت آن،<ref>الاحتجاج، ج2، ص47-48؛ بحار الانوار، ج46، ص50.</ref> مهربانی و خوش‌رفتاری با مخالفان خویش،<ref>رجال کشی، ج2، ص769.</ref> پند دادن به برخی افراد<ref>الاحتجاج، ج2، ص43.</ref> و ایجاد تحول باطنی در آنان<ref>دلائل الامامه، ص317-319؛ مدینة المعاجز، ج6، ص194.</ref> را برشمرد. |
|
| |
| === مشاوره در بازسازی مسجدالنبی ===
| |
| منابع به نقش مشورتی برخی از اهل بیت در گسترش و بازسازی [[مسجدالحرام]] نیز اشاره کرده‌اند. بر پایه روایات، امام سجاد(ع) در پی تخریب کعبه در دوران [[حجاج بن یوسف]]، در بازسازی آن و نصب [[حجرالاسود]] نقش داشت<ref>الکافی، ج4، ص222؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص247؛ علل الشرایع، ج2، ص448.</ref> و امام کاظم(ع) برای تخریب خانه‌های پیرامون مسجدالحرام به منظور گسترش آن در دوران [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.) به وی مشاوره داد.<ref>تفسیر عیاشی، ج1، ص185-186.</ref>
| |
|
| |
| === ظهور در مسجدالحرام ===
| |
| بر پایه روایت‌های امامیه و شماری از منابع اهل سنت، [[امام دوازدهم(ع)]] روز عاشورا<ref>الغیبه، نعمانی، ص291؛ الغیبه، طوسی، ص453.</ref> در مسجدالحرام<ref>تفسیر قمی، ج2، ص205؛ تفسیر عیاشی، ج2، ص56-57؛ نک: الغیبه، نعمانی، ص329.</ref> ظهور خواهد کرد و بیش از 300 نفر<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج8، ص609؛ الغیبه، طوسی، ص477.</ref> از مردم مصر، شام و عراق میان رکن و مقام<ref>نک: المصنف، صنعانی، ج11، ص371؛ الاختصاص، ص208؛ الغیبه، طوسی، ص477.</ref> با ایشان بیعت می‌کنند. برخی روایت‌ها نیز بر ظهور ایشان در مدینه و آن گاه حرکت به سوی مکه دلالت دارند.<ref>معجم احادیث الامام المهدی، ج1، ص444، 501.</ref>
| |
|
| |
| ==آثار اهل بیت در مکه== | | ==آثار اهل بیت در مکه== |
|
| |
|
| خط ۱۶۶: |
خط ۱۴۲: |
|
| |
|
| به باور [[شیعه]]، این باغ از سوی پیامبر(ص) به حضرت فاطمه(س) بخشیده شد<ref>الکافی، ج1، ص543؛ الاختصاص، ص183-185؛ بحار الانوار، ج21، ص22.</ref> و در پی فوت پیامبر(ص)، کشمکش تاریخی میان ایشان و [[خلیفه اول]] بر سر آن درگرفت.<ref>نک: تاریخ المدینه، ج1، ص193-217؛ وفاء الوفاء، ج3، ص155-159.</ref> | | به باور [[شیعه]]، این باغ از سوی پیامبر(ص) به حضرت فاطمه(س) بخشیده شد<ref>الکافی، ج1، ص543؛ الاختصاص، ص183-185؛ بحار الانوار، ج21، ص22.</ref> و در پی فوت پیامبر(ص)، کشمکش تاریخی میان ایشان و [[خلیفه اول]] بر سر آن درگرفت.<ref>نک: تاریخ المدینه، ج1، ص193-217؛ وفاء الوفاء، ج3، ص155-159.</ref> |
| | |
| | مسلمانان و حج‌گزاران در طول تاریخ به آثار و قبور اهل بیت در حرمین توجهی ویژه داشته‌اند. در روایت‌ها بر زیارت پیامبر(ص) و دیگر معصومان بسیار تاکید شده است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565؛ المزار، ص183-189.</ref> نمونه‌هایی از آمدن دوستان و پیروان اهل بیت از سرزمین‌های دور [[خراسان]]<ref>مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص409-411؛ الثاقب فی المناقب، ص339-344؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652.</ref> به مدینه نزد ایشان در پی مراسم حج در منابع گزارش شده که با انگیزه‌هایی همچون زیارت، پرسش و پرداخت [[خمس]] همراه بوده است.<ref>الکافی، ج4، ص316-317؛ بحار الانوار، ج46، ص47؛ مصباح الحرمین، ص397-398.</ref> شماری از منابع تاریخ محلی<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص426.</ref> و سفرنامه‌ها گزارش‌هایی از توجه زائران به قبور اهل بیت بقیع و زیارت ایشان داده‌اند.<ref>نک: پنجاه سفرنامه، ج3، ص213، 216-217؛ 823؛ ج8، ص45، 403، 453، 457.</ref> |
|
| |
|
| ===صدقات اهل بیت در مدینه=== | | ===صدقات اهل بیت در مدینه=== |
| خط ۱۷۳: |
خط ۱۵۱: |
| از املاک و چشمه‌هایی متعلق به امام علی(ع) در مناطق دیگر از جمله [[عین موات]] و [[عین ناقه]] در [[وادی القری]]، باغی به نام «[[فقیرین|فُقَیرین]]» در منطقه عالیه،<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص223-229؛ وفاء الوفاء، ج3، ص153.</ref> [[بئر قیس]] و [[بئر شجره|شجره]]،<ref>فتوح البلدان، ص23؛ حجاز در صدر اسلام، ص351.</ref> صدقه [[وادی ترعه]] میان مدینه و [[خیبر]]<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص225-226.</ref> و [[چشمه سویقه|چشمه سُوَیقه]] نزدیک [[سیاله|سَیاله]]<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص95-96؛ حجاز در صدر اسلام، ص198.</ref> نیز یاد کرده‌اند. | | از املاک و چشمه‌هایی متعلق به امام علی(ع) در مناطق دیگر از جمله [[عین موات]] و [[عین ناقه]] در [[وادی القری]]، باغی به نام «[[فقیرین|فُقَیرین]]» در منطقه عالیه،<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص223-229؛ وفاء الوفاء، ج3، ص153.</ref> [[بئر قیس]] و [[بئر شجره|شجره]]،<ref>فتوح البلدان، ص23؛ حجاز در صدر اسلام، ص351.</ref> صدقه [[وادی ترعه]] میان مدینه و [[خیبر]]<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص225-226.</ref> و [[چشمه سویقه|چشمه سُوَیقه]] نزدیک [[سیاله|سَیاله]]<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص95-96؛ حجاز در صدر اسلام، ص198.</ref> نیز یاد کرده‌اند. |
|
| |
|
| به گفته برخی، [[حفیاء]] از زمین‌های وقفی امام حسن(ع)<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص61.</ref> و [[مرتج]] از زمین‌های نزدیک مدینه متعلق به ایشان بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص144.</ref> همچنین چشمه [[یحنس|یحَنِّس]] در مدینه را از اموال امام حسین(ع) دانسته‌اند که بعدها امام سجاد(ع) آن را برای گزاردن دَین پدر، به [[ولید بن عتبه]] فروخت.<ref>معجم البلدان، ج4، ص180.</ref> منابع تاریخی از صدقاتی دیگر نیز برای اهل بیت یاد کرده‌اند.<ref>نک: حجاز در صدر اسلام، ص348-357.</ref> | | به گفته برخی، [[حفیاء]] از زمین‌های وقفی امام حسن(ع)<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص61.</ref> و [[مرتج]] از زمین‌های نزدیک مدینه متعلق به ایشان بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص144.</ref> همچنین چشمه [[یحنس|یحَنِّس]] در مدینه را از اموال امام حسین(ع) دانسته‌اند که بعدها امام سجاد(ع) آن را برای گزاردن دَین پدر، به [[ولید بن عتبه]] فروخت.<ref>معجم البلدان، ج4، ص180.</ref> منابع تاریخی از صدقاتی دیگر نیز برای اهل بیت یاد کرده‌اند.<ref>نک: حجاز در صدر اسلام، ص348-357.</ref> |
| | |
| ==توجه مسلمانان به اهل بیت در حرمین==
| |
| | |
| مسلمانان و حج‌گزاران در طول تاریخ به آثار و قبور اهل بیت در حرمین توجهی ویژه داشته‌اند. در روایت‌ها بر زیارت پیامبر(ص) و دیگر معصومان بسیار تاکید شده است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565؛ المزار، ص183-189.</ref> نمونه‌هایی از آمدن دوستان و پیروان اهل بیت از سرزمین‌های دور [[خراسان]]<ref>مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص409-411؛ الثاقب فی المناقب، ص339-344؛ اعیان الشیعه، ج1، ص98-103، 652.</ref> به مدینه نزد ایشان در پی مراسم حج در منابع گزارش شده که با انگیزه‌هایی همچون زیارت، پرسش و پرداخت [[خمس]] همراه بوده است.<ref>الکافی، ج4، ص316-317؛ بحار الانوار، ج46، ص47؛ مصباح الحرمین، ص397-398.</ref> شماری از منابع تاریخ محلی<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص426.</ref> و سفرنامه‌ها گزارش‌هایی از توجه زائران به قبور اهل بیت بقیع و زیارت ایشان داده‌اند.<ref>نک: پنجاه سفرنامه، ج3، ص213، 216-217؛ 823؛ ج8، ص45، 403، 453، 457.</ref>
| |
| | |
| گونه‌هایی دیگر از توجه و ابراز محبت به اهل بیت در قالب [[وقف]] به نام ایشان و نیز ثبت کتیبه‌هایی شامل نام‌هایشان از گذشته دور تا کنون در بخش‌هایی از [[حرمین]] گزارش شده است. در دوره‌ای کوتاه که [[حسین بن حسن افطسی]] از نوادگان امام حسن(ع) بر مکه استیلا یافت (200ق.)، روی پرده کعبه سلام بر پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان نوشته شد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص264؛ اتحاف الوری، ج2، ص265.</ref> به گفته [[سباعی]]، [[شیخ مغربی]] در اواخر سده یازدهم ق. در [[مسعی]] تکیه‌هایی در محل [[خانه خدیجه]] و تولد حضرت فاطمه(س) برای فقیران ساخت که به تکیه سیده فاطمه(س) شناخته می‌شد.<ref>تاریخ مکه، ص381؛ نک: افادة الانام، ج3، ص433.</ref> [[غازی]] (1365ق.) یک درِ آن تکیه‌ها را به سوی [[زقاق الحجر]] و در دیگر را در سمت مسعی وصف کرده و سازنده‌اش را [[محمد حسیب پاشا]] (حک: 1264-1266ق.) دانسته است.<ref>افادة الانام، ج5، ص261-262؛ التاریخ القویم، ج1، ص289-290.</ref> کردی (1400ق.) از ساختن مدرسه حفظ قرآن در محل آن در دوران خویش یاد می‌کند.<ref>التاریخ القویم، ج1، ص289-290.</ref>
| |
| | |
| برخی گزارش‌ها از نوشتن این بیت شعر در بالای درِ بقعه بقیع، پیش از ویرانی آن یاد کرده‌اند: «لی خمسة اطفی بهم حرّ الجحیم الحاطمة/ المصطفی و المرتضی وابناهما و الفاطمة».<ref>پنجاه سفرنامه، ج3، ص737.</ref>
| |
| | |
| در پیرامون دیوارهای صحن نبوی، اسامی [[چهارده معصوم]]، [[صحابه]] و شماری دیگر از بزرگان [[اسلام]] نوشته شده است.<ref>پنجاه سفرنامه، ج3، ص202، 208، 512، 737، 824؛ ج4، ص150-151.</ref>
| |
| | |
| برخی به پشتوانه روایت‌های شفاهی از [[علویان ترکیه]]، نوشتن نام چهارده معصوم بر دیوارهای یاد شده و نیز سروده‌هایی در مدح اهل بیت به ویژه امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) گرداگرد حجره پیامبر و خانه فاطمه(س) و [[صفه|صُفّه]] را به مهندسی عثمانی از علویان ترکیه نسبت داده‌اند که به دوره بازسازی حرم نبوی در آستانه سده 14ق. بازمی‌گردد. بعدها آثار یاد شده جز اسامی معصومان تا حد فراوان محو شدند.<ref>میقات حج، ش20، ص104، «بازسازی مسجدالحرام.</ref> <ref>نک: با کاروان صفا در سال 82، ص251-252.</ref>
| |
| * | | * |
|
| |
|
