پرش به محتوا

بارگاه‌های بقیع: تفاوت میان نسخه‌ها

 
خط ۲: خط ۲:
[[پرونده:بقیع.png|350px|thumb|left|بارگاه‌های بقیع]]
[[پرونده:بقیع.png|350px|thumb|left|بارگاه‌های بقیع]]


'''بارگاه‌های بقیع''' به بناهای ساخته شده بر قبرهای [[امامان|امامان شیعه]] و بزرگان در [[قبرستان بقیع]] گفته می‌شود که از آن جمله می‌توان به بقعه چهار امام شیعیان و [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عموی پیامبر(ص)، بقعه همسران، عمه‌ها و دختران پیامبر(ص) و بقعه برخی از [[صحابه]] اشاره کرد.   
'''بارگاه‌های بقیع''' به بناهای ساخته شده بر قبرهای [[امامان|امامان شیعه]] و بزرگان در [[قبرستان بقیع]] گفته می‌شود که از آن جمله می‌توان به بقعه چهار امام شیعیان و [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]]، عموی پیامبر(ص)، بقعه همسران، عمه‌ها و دختران پیامبر(ص) و بقعه برخی از [[صحابه]] اشاره کرد.   


بقیع مشهورترین قبرستان مسلمانان بوده و در [[مدینه]] کنار [[مسجد نبوی]] واقع است. در این قبرستان شماری از شخصیت‌های بزرگ تاریخ مسلمانان نیز مدفونند.  
بقیع مشهورترین قبرستان مسلمانان بوده و در [[مدینه]] کنار [[مسجد نبوی]] واقع است. در این قبرستان شماری از شخصیت‌های بزرگ تاریخ مسلمانان نیز مدفونند.  
خط ۹: خط ۹:


==ساخت بارگاه بر قبور بقیع==
==ساخت بارگاه بر قبور بقیع==
نخستین گزارش‌ها از ساخت بنا بر قبور که در منابع نخست با عنوان مسجد از آن یاد شده است، به عهد نبوی بازمی‌گردد. بر این اساس، [[ابوجندل بن سهیل]] از تیره [[بنی‌عامر بن لؤی]] مسجدی بر قبر ابوبصیر [[عتبة بن اسید ثقفی|عتبة بن اَسید ثقفی]] (م. قبل از8ق.)  ساخت<ref>الاستیعاب، ج4، ص1614؛ تاریخ دمشق، ج25، ص300؛ اسد الغابه، ج5، ص150.</ref> و رسول خدا(ص) با وجود آگاهی از این کار، آن را نهی نکرد.
نخستین گزارش‌ها از ساخت بنا بر قبور که در منابع نخست با عنوان مسجد از آن یاد شده است، به عهد نبوی بازمی‌گردد. بر این اساس، [[ابوجندل بن سهیل]] مسجدی بر قبر ابوبصیر [[عتبة بن اسید ثقفی|عتبة بن اَسید ثقفی]] (درگذشت: قبل از 8ق)  ساخت<ref>الاستیعاب، ج4، ص1614؛ تاریخ دمشق، ج25، ص300؛ اسد الغابه، ج5، ص150.</ref> و [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(ص)]] با وجود آگاهی از این کار، آن را نهی نکرد.


پس از رحلت پیامبر(ص) و دفن او در خانه خود، حفظ و تعمیر این بنا از همان سال‌های آغازین مورد اهتمام مسلمانان و خلفا بوده است. [[عمر بن خطاب]] (حک: 13-23ق.) دیواری بر قبر پیامبر ساخت.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص544؛ کشف الارتیاب، ص314.</ref>[[عمر بن عبدالعزیز]]، حاکم مدینه به سال 91ق. به دستور [[ولید بن عبدالملک اموی]] (حک: 86-96ق.) با هدف گسترش مدفن حضرت، خانه او را ویران کرد و در تجدید بنا، محوطه پیرامون قبر را به آن افزود و حجره او را با سنگ مرمر تزیین کرد.<ref>الاعلاق النفیسه، ص69؛ الانس الجلیل، ج1، ص305؛ اثارة الترغیب، ج2، ص378.</ref>در روزگار ملک [[منصور نورالدین ایبک صالحی]] (حک: 655-657ق.) از ممالیک مصر در سال 656ق. با استفاده از مصالح ساختمانی ارسالی از [[مصر]]، مرقد پیامبر(ص) تعمیر و تزیین شد<ref>تاریخ المدینه، ص177، 230؛ بهجة النفوس، ج1، ص540؛ وفاء الوفاء، ج2، ص154.</ref> و نخستین گنبد به نام «[[قبه زرقا]]» بر حجره شریفه در حکومت سلطان [[قلاوون مملوکی]] (حک: 678-689ق.) به سال 678ق. زده شد.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص157.</ref>
پس از رحلت پیامبر(ص) و دفن او در خانه خود، حفظ و تعمیر این بنا از همان سال‌های آغازین مورد اهتمام مسلمانان و خلفا بوده است. [[عمر بن خطاب]] (حکومت: 13-23ق) دیواری بر قبر پیامبر ساخت.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص544؛ کشف الارتیاب، ص314.</ref> [[عمر بن عبدالعزیز]]، حاکم مدینه به سال 91ق به دستور [[ولید بن عبدالملک اموی]] (حکومت: 86-96ق) با هدف گسترش مدفن حضرت، خانه او را ویران کرد و در تجدید بنا، محوطه پیرامون قبر را به آن افزود و حجره او را با سنگ مرمر تزیین کرد.<ref>الاعلاق النفیسه، ص69؛ الانس الجلیل، ج1، ص305؛ اثارة الترغیب، ج2، ص378.</ref> در روزگار ملک منصور ایبک صالحی (حکومت: 655-657ق) از ممالیک مصر در سال 656ق با استفاده از مصالح ساختمانی ارسالی از [[مصر]]، مرقد پیامبر(ص) تعمیر و تزیین شده <ref>تاریخ المدینه، ص177، 230؛ بهجة النفوس، ج1، ص540؛ وفاء الوفاء، ج2، ص154.</ref> و نخستین گنبد به نام «[[قبه زرقا]]» در حکومت سلطان [[قلاوون مملوکی]] (حکومت: 678-689ق) به سال 678ق زده شد.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص157.</ref>
 
از سده دوم ق. ساخت بنا و بارگاه بر قبور در سرزمین‌های اسلامی رایج شد.<ref>مقابر، ج1، ص27.</ref> بر قبر [[امیرالمؤمنین(ع)]] گنبدی به دستور خلیفه عباسی‌ [[هارون الرشید]] (حک: 170-193ق.) در سده دوم ق. ساخته شد.<ref>کشف الارتیاب، ص308؛ اعیان الشیعه، ج1، ص536.</ref>گنبد جعفر (م. 186ق.) پسر [[منصور عباسی]] نیز گواه وجود بنا و گنبد بر برخی قبور در میانه سده دوم ق. است.<ref>المدخل الی موسوعة العتبات المقدسه، ص158.</ref> اعتراض نکردن مسلمانان به این کار، نشان دهنده صحت عمل خلفا و اتصال سیره مسلمانان در بنای بر قبور است.<ref>صیانة الآثار، ص79-80.</ref>


==قبرستان بقیع==
==قبرستان بقیع==
خط ۳۱: خط ۲۹:
هنگام وفات وی را سال دوم یا سوم ق. نوشته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1053-1055.</ref> بر پایه گزارشی، پیامبر(ص) پس از وفات عثمان بن مظعون، وی را در بخش میانی بقیع دفن کرد و فرمود: «هذه الروحاء»؛  «این جا، مکان راحتی و آسایش است.» <ref>تاریخ المدینه، ج1، ص100.</ref> از آن پس سنگی را به نشانه این قبر بر آن نهاد.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص102؛ سنن ابن ماجه، ج1، ص498.</ref>
هنگام وفات وی را سال دوم یا سوم ق. نوشته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1053-1055.</ref> بر پایه گزارشی، پیامبر(ص) پس از وفات عثمان بن مظعون، وی را در بخش میانی بقیع دفن کرد و فرمود: «هذه الروحاء»؛  «این جا، مکان راحتی و آسایش است.» <ref>تاریخ المدینه، ج1، ص100.</ref> از آن پس سنگی را به نشانه این قبر بر آن نهاد.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص102؛ سنن ابن ماجه، ج1، ص498.</ref>


این سنگ تا هنگام حکمرانی [[مروان بن حکم]] بر مدینه، در دوره حکومت [[معاویة بن ابی‌سفیان]] (حک: 40-60ق.) بر قبر عثمان قرار داشت تا این که به فرمان وی از آن جا برداشته شد<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص102؛ وفاء الوفاء، ج3، ص84؛ الدرة الثمینه، ص168.</ref> و به گزارشی آن را بر قبر [[عثمان بن عفان]] نهادند<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص84.</ref> که تا آن هنگام بیرون از بقیع قرار داشت و تازه به بقیع پیوسته بود؛
این سنگ تا هنگام حکمرانی [[مروان بن حکم]] بر مدینه، در دوره حکومت [[معاویة بن ابی‌سفیان]] (حکومت: 40-60ق) بر قبر عثمان قرار داشت تا این که به فرمان وی از آن جا برداشته شد<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص102؛ وفاء الوفاء، ج3، ص84؛ الدرة الثمینه، ص168.</ref> و به گزارشی آن را بر قبر [[عثمان بن عفان]] نهادند<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص84.</ref> که تا آن هنگام بیرون از بقیع قرار داشت و تازه به بقیع پیوسته بود؛


پس از وفات ابراهیم پسر 18 ماهه پیامبر(ص) به سال دهم ق. او امر کرد که وی را کنار قبر عثمان بن مظعون دفن کنند<ref>اخبار المدینه، ص207؛ انساب الاشراف، ج2، ص88.</ref> و بالای قبر ابراهیم نیز سنگی به عنوان علامت نصب کرد.<ref>الطبقات، ج1، ص144؛ انساب الاشراف، ج2، ص88؛ سبل الهدی، ج11، ص24.</ref> سپس بالای قبر او ایستاد و بر ساکنان آن سلام داد.<ref>الطبقات، ج1، ص144؛ انساب الاشراف، ج2، ص88؛ تاریخ المدینه، ج1، ص99.</ref> روایتی از دفن [[رقیه دختر پیامبر|رقیه]] (م. .) <ref>تاریخ المدینه، ج1، ص103.</ref> و [[زینب دختر پیامبر|زینب]] (م. .) دختران رسول خدا نزدیک قبر عثمان بن مظعون حکایت دارد.<ref>مسند احمد، ج1، ص237؛ مجمع الزوائد، ج3، ص17.</ref>
پس از وفات ابراهیم پسر 18 ماهه پیامبر(ص) به سال دهم ق. او امر کرد که وی را کنار قبر عثمان بن مظعون دفن کنند<ref>اخبار المدینه، ص207؛ انساب الاشراف، ج2، ص88.</ref> و بالای قبر ابراهیم نیز سنگی به عنوان علامت نصب کرد.<ref>الطبقات، ج1، ص144؛ انساب الاشراف، ج2، ص88؛ سبل الهدی، ج11، ص24.</ref> سپس بالای قبر او ایستاد و بر ساکنان آن سلام داد.<ref>الطبقات، ج1، ص144؛ انساب الاشراف، ج2، ص88؛ تاریخ المدینه، ج1، ص99.</ref> روایتی از دفن [[رقیه دختر پیامبر|رقیه]] (درگذشت: 2ق) <ref>تاریخ المدینه، ج1، ص103.</ref> و [[زینب دختر پیامبر|زینب]] (درگذشت: 8ق) دختران رسول خدا نزدیک قبر عثمان بن مظعون حکایت دارد.<ref>مسند احمد، ج1، ص237؛ مجمع الزوائد، ج3، ص17.</ref>


===دفن صحابه در بقیع===
===دفن صحابه در بقیع===
گزارش‌هایی از دفن افرادی چون [[عبدالرحمن بن عوف زهری]] از مهاجران به [[حبشه]] و مدینه (م. 31/32ق.) که با عثمان بن مظعون پیمان بسته بود تا کنارش دفن شود، <ref>الدرة الثمینه، ص168؛ وفاء الوفاء، ج3، ص88.</ref> ابواَمامه [[اسعد بن زراره خزرجی]] از حاضران در دو [[بیعت عقبه]] و نقیب [[بنی‌نجار]] (م. اول ق.)، [[سعد بن ابی‌وقاص زهری]] از نخستین اسلام آورندگان (م. 55ق.)، [[عبدالله بن مسعود هذلی|عبدالله بن مسعود هَذلی]] از نخستین اسلام آورندگان و از مهاجران به حبشه و مدینه (م. 32ق.)، <ref>الطبقات، ج3، ص151.</ref> [[خنیس بن حذافه سهمی|خُنیس بن حذافه سهمی]] داماد عمر و از مهاجران به حبشه و مدینه و از [[شهدای احد]] (م. .) و [[فاطمه بنت اسد]] مادر [[امام علی(ع)]] (م. .) <ref>وفاء الوفاء، ج3، ص88.</ref> کنار قبر عثمان و ابراهیم حکایت دارند.
گزارش‌هایی از دفن افرادی چون [[عبدالرحمن بن عوف زهری]] از مهاجران به [[حبشه]] و مدینه (درگذشت: 31 یا 32ق) که با عثمان بن مظعون پیمان بسته بود تا کنارش دفن شود،<ref>الدرة الثمینه، ص168؛ وفاء الوفاء، ج3، ص88.</ref> ابواَمامه [[اسعد بن زراره خزرجی]] از حاضران در دو [[بیعت عقبه]] و نقیب [[بنی‌نجار]] (درگذشت: اول ق)، [[سعد بن ابی‌وقاص زهری]] از نخستین اسلام آورندگان (درگذشت: 55ق)، [[عبدالله بن مسعود هذلی|عبدالله بن مسعود هَذلی]] از نخستین اسلام آورندگان و از مهاجران به حبشه و مدینه (درگذشت: 32ق)، <ref>الطبقات، ج3، ص151.</ref> [[خنیس بن حذافه سهمی|خُنیس بن حذافه سهمی]] داماد عمر و از مهاجران به حبشه و مدینه و از [[شهدای احد]] (درگذشت: 3ق) و [[فاطمه بنت اسد]] مادر [[امام علی(ع)]] (درگذشت: 3ق) <ref>وفاء الوفاء، ج3، ص88.</ref> کنار قبر عثمان و ابراهیم حکایت دارند.


بر این قبور گنبد و ضریحی ساخته شده بود که منابع پیشین به هنگام ساخت و نیز سازنده آن اشاره ندارند. شماری از محققان با توجه به شباهت ضریح ساخته شده برای قبور [[امامان شیعه]] و عباس با ضریح موجود بر این قبور، ساخت این بنا را نیز به [[مجدالملک براوستانی]] (م. 492/493ق.) وزیر ایرانی سلطان [[برکیارق سلجوقی]] (حک: 486-498ق.) نسبت می‌دهند.<ref>اعیان الشیعه، ج3، ص299؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص193.</ref>
بر این قبور گنبد و ضریحی ساخته شده بود که منابع پیشین به هنگام ساخت و نیز سازنده آن اشاره ندارند. شماری از محققان با توجه به شباهت ضریح ساخته شده برای قبور [[امامان شیعه]] و عباس با ضریح موجود بر این قبور، ساخت این بنا را نیز به [[مجدالملک براوستانی]] (درگذشت: 492 یا 493ق) وزیر ایرانی سلطان [[برکیارق سلجوقی]] (حکومت: 486-498ق) نسبت می‌دهند.<ref>اعیان الشیعه، ج3، ص299؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص193.</ref>


[[ابن‌جبیر]] (م. 614ق.) در وصف این ضریح، آن را از جنس چوب دانسته که با نقش‌های بدیع تزیین شده بود و میخکوبی‌هایی به شکل بسیار زیبا بر آن دیده می‌شد. این ضریح به صورت پنجره‌ای چوبی بود که رو به [[قبله]] باز می‌شد.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref>
[[ابن‌جبیر]] (درگذشت: 614ق) در وصف این ضریح، آن را از جنس چوب دانسته که با نقش‌های بدیع تزیین شده بود و میخکوبی‌هایی به شکل بسیار زیبا بر آن دیده می‌شد. این ضریح به صورت پنجره‌ای چوبی بود که رو به [[قبله]] باز می‌شد.<ref>رحلة ابن جبیر، ص174.</ref>


[[مطری]] (م. 741ق.) نیز همراه اشاره به مرقد ابراهیم، از ضریح مشبک سمت قبله مرقد یاد کرده است.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص119-120.</ref> گنبد ساخته شده بر این بقعه به رنگ سفید بود.<ref>رحلة ابن جبیر، ص173-174؛ رحلة ابن بطوطه، ص119.</ref>  
[[مطری]] (درگذشت: 741ق) نیز همراه اشاره به مرقد ابراهیم، از ضریح مشبک سمت قبله مرقد یاد کرده است.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص119-120.</ref> گنبد ساخته شده بر این بقعه به رنگ سفید بود.<ref>رحلة ابن جبیر، ص173-174؛ رحلة ابن بطوطه، ص119.</ref>  


از گزارش‌ها درباره این گنبد که واپسین آن‌ها به [[رفعت پاشا]] به سال 1325ق.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص426.</ref> بازمی‌گردد، برمی‌آید که این بنا تا هنگام ویرانی اول بقعه‌های بقیع در سال 1220ق. در دولت اول سعودی باقی بوده است.<ref>من اخبار الحجاز و النجد، ص104؛ عنوان المجد، ص137؛ البقیع قصة التدمیر، ص84.</ref> اکنون قبور موجود در این بقعه نشانه‌‌گذاری شده است.
از گزارش‌ها درباره این گنبد که واپسین آن‌ها به [[رفعت پاشا]] به سال 1325ق.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص426.</ref> بازمی‌گردد، برمی‌آید که این بنا تا هنگام ویرانی اول بقعه‌های بقیع در سال 1220ق. در دولت اول سعودی باقی بوده است.<ref>من اخبار الحجاز و النجد، ص104؛ عنوان المجد، ص137؛ البقیع قصة التدمیر، ص84.</ref> اکنون قبور موجود در این بقعه نشانه‌‌گذاری شده است.
۳٬۲۴۱

ویرایش