تذکرة الطریق (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جا:ویرایش}} {{جعبه اطلاعات کتاب | عنوان =تحفةالحرمین | عنوان اصلی =تحفةالحرمی...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۱۷]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Hodjat p }} | {{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۱۷]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Hodjat p }} | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| عنوان = | | عنوان =تذکرة الطریق | ||
| عنوان اصلی = | | عنوان اصلی =تذکرة الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق | ||
| تصویر = | | تصویر = | ||
| اندازه تصویر = | | اندازه تصویر = | ||
| توضیح_تصویر = | | توضیح_تصویر = | ||
| نویسنده =محمد | | نویسنده =[[حافظ محمد عبدالحسین کربلایی کرناتکی هندی]] | ||
| برگرداننده = | | برگرداننده = | ||
| ویراستار = | | ویراستار = | ||
| به تصحیح =رسول جعفریان | | به تصحیح =[[رسول جعفریان]] و [[اسراء دوغان]] | ||
| تحقیق = | | تحقیق = | ||
| به کوشش = | | به کوشش = | ||
| تاریخ نگارش = | | تاریخ نگارش =1306 ق | ||
| تصویرگر = | | تصویرگر = | ||
| طراح جلد = | | طراح جلد = | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| زبان =فارسی | | زبان =فارسی | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| صفحه = | | صفحه =264 | ||
| قطع = | | قطع =وزیری | ||
| ناشر = | | ناشر =مورخ | ||
| وبسایت ناشر = | | وبسایت ناشر = | ||
| محل انتشارات = | | محل انتشارات =قم | ||
| تاریخ نشر =( | | تاریخ نشر =(1386 ش.) | ||
| ترجمه به = | | ترجمه به = | ||
| مجموعه = | | مجموعه = | ||
| شابک = | | شابک =978-964-90518-0-2 | ||
}} | }} | ||
مؤلف این [[سفرنامه]] از خاندان «[[نواب آرکات]]»، ازخاندان های بزرگ و مشهور در منطقه «[[کرناتک]]» در جنوب [[هند]]، و [[شیعه]] مذهب است. او در [[نیمه اول قرن سیزدهم ه. ق]] می زیست. وی از خاندان فوق‌الذکر و مورد احترام فراوان بوده و به عنوان یک شاهزاده هندی با او برخورد می‌شد. کتاب حاضر، سفرنامه او به [[مکه]] و برای [[حج]] است. «[[کربلائی کرناتکی]]» بیش از سه سال را در [[عراق]] و [[حجاز]] به سر برده است، اما گزارش حاضر تنها مربوط به زمانی می‌شود که از [[کربلا]] راهی حجاز شده و بیش از یک سال در راه بوده است (1230 تا 1232 ه. ق). امتیاز این سفرنامه در چندین نکته مهم است. نخست آن‌که کهن‌ترین سفرنامه دوره [[قاجار]] است که در اختیار ماست. دوم آن‌که نویسنده آن یک شاهزاده فرهیخته هندی است که فرهنگ بسیار ویژه شیعی دارد. مؤلف در این سفرنامه گزارشی کامل از گرفتاری ها و مشکلات [[راه جبل]] به مکه، در اختیار خواننده قرار می‌دهد. | |||
==معرفی کتاب== | ==معرفی کتاب== | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۸: | ||
==معرفی نویسنده== | ==معرفی نویسنده== | ||
حافظ [[محمد عبدالحسین بن محمد عبدالهادی جعفری طیاری کربلایی هندی]] از خاندان‌های امیرالامرائی یا «[[نواب]]»های [[هند]] است که در | حافظ [[محمد عبدالحسین بن محمد عبدالهادی جعفری طیاری کربلایی هندی]] از خاندان‌های امیرالامرائی یا «[[نواب]]»های [[هند]] است که در [[کرناتک]]، منطقه‌ای در جنوب هند با مرکزیت شهر [[آرکات]]، حکومت(1272-1102ق.) می‌کرده‌اند. | ||
===خاندان=== | ===خاندان=== | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۱: | ||
==ویژگی‌های کتاب== | ==ویژگی‌های کتاب== | ||
کتاب حاضر حائز ویژگی‌های خاصی است. | |||
===زبان=== | ===زبان=== | ||
| خط ۷۹: | خط ۸۲: | ||
انگیزه نویسنده به گفته او <ref>تذکرة الطریق، ص33-35</ref> و بر پایه نام کتاب، شرح دشواری‌های مسیر حج است. او در این سفر مسیری سخت و دراز را پیموده و به حج آن سال نرسیده و ناچار یک سال در حرمین مانده تا سال بعد حج بگزارد. | انگیزه نویسنده به گفته او <ref>تذکرة الطریق، ص33-35</ref> و بر پایه نام کتاب، شرح دشواری‌های مسیر حج است. او در این سفر مسیری سخت و دراز را پیموده و به حج آن سال نرسیده و ناچار یک سال در حرمین مانده تا سال بعد حج بگزارد. | ||
=== | ===گزارش‌های تاریخی=== | ||
زمانه نویسنده، مصادف با [[دولت اول وهابیان]] بوده و سفر وی در اواخر عمر این دولت و در آستانه سقوط آن به دست نیروهای [[محمد علی پاشا]]، بنیان‌گذار سلسله [[خدیوان]] مصر(حک: 1220-1264ق.) و پسرش [[ابراهیم پاشا]](م.1265ق.) صورت پذیرفته است. <ref>تذکرة الطریق، ص147،184-189</ref> | زمانه نویسنده، مصادف با [[دولت اول وهابیان]] بوده و سفر وی در اواخر عمر این دولت و در آستانه سقوط آن به دست نیروهای [[محمد علی پاشا]]، بنیان‌گذار سلسله [[خدیوان]] مصر(حک: 1220-1264ق.) و پسرش [[ابراهیم پاشا]](م.1265ق.) صورت پذیرفته است. <ref>تذکرة الطریق، ص147،184-189</ref> | ||
بر پایه گزارش‌های نویسنده از رخدادها و مقابله‌های محمد علی پاشا و [[عبدالله بن‌سعود]](م.1234ق.) حکومت مصر با بهره‌گیری از ضعف وهابیان، به قشون‌کشی و تصرف برخی مناطق حجاز، از جمله شهرهای پیرامون [[مدینه]]، پرداخت. | |||
=== | ===بیان مشکلات حاجیان=== | ||
گمان می‌رود این درگیری‌ها موجب غفلت حاکمان [[وهابی]] از امور دیگر، از جمله نظارت بر حج، شده و کار‌گزاران حج با طیب خاطر به غارت و چپاول و زورگویی به حاجیان می‌پرداخته‌اند. عامل اصلی تأخیر حج نویسنده و همراهانش نیز رفتار [[مبارک وهابی]]، کارگزار عبدالله بن‌سعود، بوده <ref>تذکرة الطریق، ص53</ref> که با توبیخ امیر وهابی روبه‌رو شده است. <ref>تذکرة الطریق، ص78</ref> | گمان می‌رود این درگیری‌ها موجب غفلت حاکمان [[وهابی]] از امور دیگر، از جمله نظارت بر حج، شده و کار‌گزاران حج با طیب خاطر به غارت و چپاول و زورگویی به حاجیان می‌پرداخته‌اند. عامل اصلی تأخیر حج نویسنده و همراهانش نیز رفتار [[مبارک وهابی]]، کارگزار عبدالله بن‌سعود، بوده <ref>تذکرة الطریق، ص53</ref> که با توبیخ امیر وهابی روبه‌رو شده است. <ref>تذکرة الطریق، ص78</ref> | ||
==ساختار کتاب== | |||
کتاب یک مقدمه <ref>تذکرة الطریق، ص33-37</ref> ، یک خاتمه <ref>تذکرة الطریق، ص247-252</ref> و پنج زمان(بخش) دارد که عبارتند از: از کربلا تا سرزمین وهابی <ref>تذکرة الطریق، ص39-58</ref> ، در اسارت مبارک وهابی تا ورود به مدینه <ref>تذکرة الطریق، ص59-122</ref> ، اقامت چند ماهه در مدینه <ref>تذکرة الطریق، ص123-195</ref> ، از اقامت در [[مکه]] تا بازگشت به [[بصره]] <ref>تذکرة الطریق، ص197-236</ref> و از [[بصره]] تا کربلا. <ref>تذکرة الطریق، ص237-245</ref> | کتاب یک مقدمه <ref>تذکرة الطریق، ص33-37</ref> ، یک خاتمه <ref>تذکرة الطریق، ص247-252</ref> و پنج زمان(بخش) دارد که عبارتند از: از کربلا تا سرزمین وهابی <ref>تذکرة الطریق، ص39-58</ref> ، در اسارت مبارک وهابی تا ورود به مدینه <ref>تذکرة الطریق، ص59-122</ref> ، اقامت چند ماهه در مدینه <ref>تذکرة الطریق، ص123-195</ref> ، از اقامت در [[مکه]] تا بازگشت به [[بصره]] <ref>تذکرة الطریق، ص197-236</ref> و از [[بصره]] تا کربلا. <ref>تذکرة الطریق، ص237-245</ref> | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۷: | ||
==محتوای کتاب== | ==محتوای کتاب== | ||
نویسنده به ثبت تاریخ‌ها بسیار علاقه داشته است. وی برای هر روز از سفر خود دست‌کم یک یا دو خط گزارش به دست داده و هیچ روزی را از قلم نینداخته است. توجه به [[تقویم تاریخی شیعه]]، عیدهایی مانند [[18 ذی‌حجه]] روز جلوس [[امام علی(ع)|مبارک مرتضوی(ع)]] بر مسند [[خلافت]] <ref>تذکرة الطریق، ص73</ref> و وفیات اهل بیت و بزرگان دین، تاریخ و سالگرد برخی رویدادهای روزگار پیامبر(ص) و امامان از ویژگی‌های سفرنامه است. برای نمونه، می‌توان از روز بیعت [[مأمون]] با [[امام رضا(ع)]] یا شهادت جناب [[مسلم]] و کوچ [[امام حسین(ع)]] از مکه به کربلا یاد کرد. <ref>تذکرة الطریق، ص68</ref> [[تقویم عبادی]] نیز در نظر نویسنده جای داشته و ایام روزه‌داری و عبادات ویژه ایام خاص که گویا بیشتر از [[زادالمعاد]] [[علامه مجلسی]] گزارش شده <ref>تذکرة الطریق، ص168</ref> ، مغفول نمانده است. نویسنده در این میان، تاریخ و سالگرد وفات برخی از خویشان و روز تولد خود و تاریخ وفات همسرش را نیز یاد کرده است. | نویسنده به ثبت تاریخ‌ها بسیار علاقه داشته است. وی برای هر روز از سفر خود دست‌کم یک یا دو خط گزارش به دست داده و هیچ روزی را از قلم نینداخته است. | ||
===تقویم شیعی=== | |||
وی به بیان مناسبت‌های مختلفی پرداخته است. | |||
====تاریخی==== | |||
توجه به [[تقویم تاریخی شیعه]]، عیدهایی مانند [[18 ذی‌حجه]] روز جلوس [[امام علی(ع)|مبارک مرتضوی(ع)]] بر مسند [[خلافت]] <ref>تذکرة الطریق، ص73</ref> و وفیات اهل بیت و بزرگان دین، تاریخ و سالگرد برخی رویدادهای روزگار پیامبر(ص) و امامان از ویژگی‌های سفرنامه است. برای نمونه، می‌توان از روز بیعت [[مأمون]] با [[امام رضا(ع)]] یا شهادت جناب [[مسلم]] و کوچ [[امام حسین(ع)]] از مکه به کربلا یاد کرد. <ref>تذکرة الطریق، ص68</ref> | |||
====عبادی==== | |||
[[تقویم عبادی]] نیز در نظر نویسنده جای داشته و ایام روزه‌داری و عبادات ویژه ایام خاص که گویا بیشتر از [[زادالمعاد]] [[علامه مجلسی]] گزارش شده <ref>تذکرة الطریق، ص168</ref> ، مغفول نمانده است. نویسنده در این میان، تاریخ و سالگرد وفات برخی از خویشان و روز تولد خود و تاریخ وفات همسرش را نیز یاد کرده است. | |||
مهم‌ترین نکته در تاریخ‌گذاری‌های این سفرنامه، اشاره به دو‌گونه تاریخ قمری است که در آغاز هر ماه بیان شده است. از این دو، یکی مبدأ [[هجرت پیامبر(ص)]] است و دیگری جلوس مرتضوی یعنی نشستن [[امام علی(ع)]] بر مسند خلافت در نخستین ماه سال 36ق. <ref>تذکرة الطریق، ص33</ref> | مهم‌ترین نکته در تاریخ‌گذاری‌های این سفرنامه، اشاره به دو‌گونه تاریخ قمری است که در آغاز هر ماه بیان شده است. از این دو، یکی مبدأ [[هجرت پیامبر(ص)]] است و دیگری جلوس مرتضوی یعنی نشستن [[امام علی(ع)]] بر مسند خلافت در نخستین ماه سال 36ق. <ref>تذکرة الطریق، ص33</ref> | ||
===گزارش‌ها=== | |||
سفرنامه حاضر حاوی گزارش‌های مختلفی است. | |||
====ارزش==== | |||
برخی آگاهی‌های سفرنامه به لحاظ تاریخی شایان توجه بیشتر است. | |||
====فراوانی==== | |||
بخش عمده این آگاهی‌ها مربوط به دولت اول وهابیان است که در آستانه سقوط قرار داشته است؛ یعنی حدود دو سه سال پیش از حمله ابراهیم پاشا به آن‌ها. نویسنده با وهابیان و نیز نیروهای مصری دیدارها و گفت‌وگوهایی داشته و به ابراهیم پاشا هدایایی تقدیم کرده است. <ref>تذکرة الطریق، ص191</ref> | |||
====مهم‌ترین‌ها==== | |||
برخی از گزارش‌های جزئی اما مهم کتاب از این قرارند: آمدن برخی امیران و [[شاهزادگان ایرانی]] به حج <ref>تذکرة الطریق، ص226، 231</ref> ، نامه شاهزاده [[محمد علی میرزا]] ملقب به [[دولتشاه]] به عبدالله بن‌سعود برای مراعات حال [[حاجیان ایرانی]] <ref>تذکرة الطریق، ص98</ref> ، مشکلات و چگونگی و نظام حج‌گزاری آن روزگار به ویژه از راه جبل، رفتار قبایل میان راه با حاجیان، نام مناطق میان راه، مبالغی که قبایل از مسافران برای عبور از سرزمین خود می‌گرفته‌اند، وضعیت رفاهی و بهداشتی حاجیان. | |||
چاپ‌ها | در آن دوره راه [[شام]] هم رونق داشته؛ اما راه جبل و بصره و نجد بیشتر مورد استفاده حاجیان بود و عرب‌های [[بنوحرب]]، [[شمر]] و [[عنیزه]] ساکن در مسیر، حاجیان را غارت می‌کردند که در بسیاری از سفرنامه‌های معاصر این اثر نیز از آن سخن رفته است. | ||
====گزارش‌های جانبی==== | |||
نویسنده در برخی گزارش‌های خود، به جغرافیا و آداب و رسم‌های مذهبی مناطق و مکان‌ها پرداخته است. او اهل [[لحسا]] را شیعه خوانده <ref>تذکرة الطریق، ص231</ref> و از [[شیعیان مدینه]] یاد کرده <ref>تذکرة الطریق، ص126</ref> و اهل [[بریده]] را نکوهیده است که [[روز عاشورا]] را جشن می‌گرفته‌اند، با این پندار که [[پیامبر(ص)]] در این روز در جنگی پیروز شده است. <ref>تذکرة الطریق، ص86</ref> | |||
====مشکلات حاجیان ایرانی==== | |||
از دیگر گزارش‌های سفرنامه، بیان تعصب و بدرفتاری وهابیان در برخورد با ایرانیان و شیعیان است که گاه موجب شده است ایشان در انجام دادن آداب و مناسک خود، تقیه کنند. <ref>تذکرة الطریق، ص84</ref> | |||
==معایب و محاسن== | |||
آگاهی‌های سفرنامه در باره شهرهای محل اقامت نویسنده در طول سفر اندک است. او حتی از شهر مدینه نیز که زمانی دراز در آن مانده، آگاهی چندان به دست نمی‌دهد و تنها به وصف [[مسجدالنبی(ص)]] و باب‌ها <ref>تذکرة الطریق، ص129</ref> و ستون‌های آن می‌پردازد. | |||
با این حال، گزارش‌های وی برای بررسی تاریخ اجتماعی حجاز سودمند است و آگاهی‌هایی درباره بادیه و مسیرها و شیوه حرکت کاروان‌ها، وسایل سفر مانند چارپایان و کجاوه و انواع آن، مشکل کم‌آبی و چگونگی فراهم کردن آب، تجارت و خرید و فروش، و بسیاری موضوعات همانند به دست می‌دهد. | |||
==چاپ‌ها== | |||
نسخه خطی این کتاب در [[کتابخانه برلین]] با شماره 359 نگهداری می‌شود. [[رسول جعفریان]] و [[اسراء دوغان]] این نسخه را تصحیح و در [[نشر مورخ]] [[قم]] به سال 1386ش. با قطع وزیری و 264 صفحه چاپ کرده‌اند. مصححان مقدمه‌ای مفصل بر کتاب نگاشته و نویسنده و سفرنامه او را معرفی نموده‌اند. | |||
| خط ۱۲۶: | خط ۱۶۹: | ||
{{سفرنامه‌ها}} | {{سفرنامه‌ها}} | ||
[[رده:سفرنامه‌های غیرعربی حج]] | |||
[[رده:سفرنامه‌های حج قرن 13(قمری)]] | |||
[[رده:کتاب‌های محمد عبدالحسین کرناتکی]] | |||