سید نصرالله حائری

سید نصرالله حائری

مشخصات فردی
نام کامل	سید نصرالله حائری موسوی فائزی
نسب	آل فائز
زادگاه	عراق، کربلا
مذهب	شیعه
منصب	نماینده نادرشاه برای اقامه نماز جمعه در مسجدالحرام
تاریخ درگذشت	بین ۱۱۶۶ و ۱۱۶۸ق.
درگذشت/شهادت	به دست دولت عثمانی

سید نصرالله حائری (م.بین ۱۱۶۶ و ۱۱۶۸ق)، عالم شیعی است که به عنوان نماینده نادرشاه به مکه رفته و در مسجدالحرام نماز جمعه برگزار کرده است و پس از سعایتِ مخالفانِ برگزاری نماز شیعیان در مسجدالحرام، به دست دولت عثمانی به شهادت رسیده است.

او در روضه حرم امام حسین(ع)، قم و مکه تدریس داشته و در علوم اسلامی، تاریخ و شعر مهارت داشته است. یکی از شعرهای او بر ورودی یکی از درهای حرم امام حسین(ع) نقش شده است.

نام و تبار

سید نصرالله حائری موسوی، در کربلا به دنیا آمد. او به آل فائز خاندانی مشهور در کربلا نسب می‌برد و از این رو به او فائزی گفته‌اند. شهرتش به حائری نیز، به سبب اهل حائر حسینی بودنِ او است.

زیست علمی

حائری در علوم حدیث، ادبیات، شعر و تاریخ تبحر داشت و نیز خطیبی توانا بود و او را به فهم و خوش بیانی توصیف کرده‌اند. وی در روضه حرم امام حسین(ع) تدریس داشته است. همچنین سفرهای پرشماری به ایران داشته که در برخی از این سفرها در قم، کتاب الاستبصار را تدریس می‌کرده که با استقبال طلاب روبه‌رو شده است. حائری مدتی در مکه سکونت داشته و چنان‌که سید عباس بن علی بن نورالدین مکی (م.حدود ۱۱۸۰ق) می‌گوید در سال ۱۱۳۰ق. نزد حائری ادبیات می‌آموخته و سپس با تشویق وی در سال ۱۱۳۱ق؛ و همراه او به عراق سفر کرده است.

وی از عالمان پرشماری اجازه نقل حدیث داشته و بسیاری نیز از او اجازه نقل حدیث دریافت نموده‌اند. حائری آثار پرشماری در فقه و حدیث نوشته است. دیوان شعری نیز از او، به تحقیق میرزا عباس کرمانی و با مقدمه محمدحسین کاشف الغطاء در سال ۱۳۷۳ق. در نجف منتشر شده است. حتی برخی نامه‌نگاری‌ها میان حائری و دیگران به زبان شعر است؛ نیز اشعاری از وی بر ورودی یکی از درهای حرم امام حسین(ع) نقش شده است.

از دیگر فعالیت‌های حائری تلاش برای گردآوری و احیاء کتاب‌های خطی بوده است؛ برای نمونه، از برخی باب‌های بحار الأنوار که تا آن زمان به صورت مسوّده بوده با هزینه شخصی نسخه‌برداری کرده است.

نماینده نادرشاه در مکه

حائری در سفرهایش به ایران مورد توجه ایرانیان قرار می‌گرفته است؛ برای نمونه، در یکی از سفرها در سال ۱۱۴۲ق. نادرشاه او را با عطایایی در لشکرگاه خود تکریم کرد. حائری یکی از امضاکنندگان «وثیقه اتحاد اسلامی نادری» نیز هست. این سند در مجلسی که نادرشاه در سال ۱۱۵۶ق، در عراق، با حضور عالمان عراق، ایران و افغان برگزار کرد، تنظیم شد. یکی از مفاد این سند، لزوم قرار گرفتن مذهب شیعه جعفری در کنار مذاهب چهارگانه اهل سنت بود.

نادرشاه برای به رسمیت شناخته شدن مذهب جعفری و برگزاری نماز جماعت شیعیان در مسجدالحرام در کنار مذاهب اهل سنت تلاش کرده و مکاتباتی را با دولت عثمانی برقرار کرده است. وی برای شکل‌گیری همین امر،‌حائری را با هدایائی در سال ۱۱۵۷ق. به مکه و نزد مسعود بن سعید، شریفِ آن شهر فرستاد.

امامت جمعه در مسجدالحرام

بر پایه گزارش‌هایی، هنگامی که حائری به عنوان نماینده نادرشاه به مکه رفت، در مسجدالحرام نماز جمعه اقامه کرد. او در خطبه، خلفای چهارگانه را نام برده و برای سلاطین دعا کرد و در نماز نیز، قنوت را جلوتر از رکوع خواند. او پس از نماز، با عالمان حرمین دیدار کرده و هدایای بسیار نادرشاه را میان آنها تقسیم کرد. در همان سال مأموری از طرف دولت عثمانی به مکه آمد تا هدایایی را که حائری به مکه آورده تحویل بگیرد. وی رفتار ناپسندی با حائری کرد و کار را به آنجا کشاند که لعن و شتمی بیش از گذشته نسبت به شیعیان انجام شد.

شهادت

جریان‌هایی که به شهادت حائری منجر شد، مبهم بوده و در آن اختلاف وجود دارد؛ به نقل برخی، حائری مأموریت خود را در مکه به پایان رسانده و از مکه بازگشت. پس از آن، به پایتخت عثمانی فرستاده شده و در آنجا به شهادت رسید.

به نقلی دیگر، عبدالله سویدی، نماینده دولت عثمانی در مجلس نادرشاه در عراق، که در دستگاه حکومت مکه صاحب نفوذ بود، حائری را فراخوانده و پس از تهدید، تأکید کرد که اجازه نخواهد داد نماز شیعه در مسجدالحرام برگزار شود. به دنبال این جریان، خفیه‌نویسان عثمانی بدگویی بسیاری از حائری نزد سلطان عثمانی کردند. در پی این گزارش‌ها، عبدالله سویدی، حائری را در مکه بازداشت و پس از مدتی به زندان قلعه دمشق منتقل کرد. پس از آن، حائری همراه مأمور عثمانی به استانبول فرستاده شد و دولت عثمانی او را با ضربه شمشیر به شهادت رساند.

تاریخ شهادت حائری نیز مبهم بوده و متفاوت نوشته شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که تاریخ شهادت او میان سال‌های ۱۱۶۶ و ۱۱۶۸ق. بوده است؛ زیرا در سال ۱۱۶۶ق. «قصیده کراریه» که توسط شیخ رضی محمد بن فلاح کاظمی (زنده در ۱۱۶۶ق) سروده شده را جمعی از ادباء تقریظ نوشته‌اند که از آن جمله سید نصرالله حائری است، از طرفی در سال ۱۱۶۸ق. که تاریخ تألیف کتاب الإجازة الکبیرة جزائری است، حائری شهید شده بود.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل سید نصرالله حائری.

• الاجازه الکبیره (الطریق والمحجّه لثمره المهجه)، عبدالله موسوی جزایری، مقدمه سید شهاب الدین مرعشی نجفی، تحقیق محمد السمامی الحائری، قم، انتشارات کتابخانه بزرگ حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
• اعیان الشیعة، سید محسن الامین ( -۱۳۷۱ق.)، به کوشش سید حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
• امل الامل فی علماء جبل عامل (تذکره المتبحرین فی العلماء المتاخرین)، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، تحقیق سید احمد حسینی اشکوری (۱۳۱۰- ش.)، قم، انتشارات دارالکتاب الاسلامی، ۱۳۶۲ش.
• بیوتات کربلاء القدیمة، محمد علی القصیر، به کوشش عبدالصاحب، لبنان، البلاغ، ۱۴۳۲ق.
• تاریخ نگارستان، قاضی احمد غفاری کاشانی ( -۹۷۵ق.) به کوشش مدرس گیلانی، تهران، کتابفروشی حافظ، ۱۴۱۴ق.
• تنضید العقود السنیة بتمهید الدولة الحسنیة، سید رضی الدین موسوی عاملی ( -۱۱۶۳ق.)، به کوشش سید مهدی رجایی، قم، نشر الانساب، ۱۴۳۱ق.
• دره نادره تاریخ عصر نادرشاه، مهدی خان استرآبادی ( -۱۱۸۰ق)، به کوشش شهیدی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۸۴ش.
• الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقابزرگ تهرانی ( -۱۳۸۹ق.)، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
• سفارتنامه‌های ایران، محمد امین ریاحی، توس، ۱۳۶۸ش.
• شهداء الفضیلة، عبدالحسین الامینی ( -۱۳۹۰ق.)، النجف، مطبعة الغری، ۱۳۵۵ق.
• عالم آرای نادری، محمد کاظم مروی، تهران، نشر علم، ۱۳۷۰ش.
• مجله یادگار (ماهنامه)، عباس اقبال آشتیانی.
• نابغه فقه و حدیث سید نعمت الله جزائری، سید محمد جزائری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.
• نزهة الجلیس، السید العباس الحسینی الموسوی ( -۱۱۸۰ق.)، قم، الحیدریه، ۱۴۱۷ق.
• النفحة المسکیة فی الرحلة المکیه، عبدالله السویدی البغدادی ( -۱۱۷۴ق.)، به کوشش عماد عبدالسلام، ابوظبی، المجمع الثقافی، ۱۴۲۴ق.