تغذیه در حج: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
===تهیه غذا=== | ===تهیه غذا=== | ||
فراهم کردن خوراک، در طول مسیر [[حج]]، بر عهده خود | در گذشته، فراهم کردن خوراک، در طول مسیر [[حج]]، بر عهده خود حج‌گزار بود. در برخی موارد نیز، بر پایه قراردادی، به [[حمله‌دار]] واگذار می‌شد.<ref>- مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ص59.</ref> غذاها و غذاخوری‌ها، [[بهداشت حج|بهداشت]] مناسبی نداشتند؛ از این رو حاجیان، بیشتر غذا را بدون گوشت، بسته‌بندی کرده و همراه خود می‌بردند.<ref>- میقات حج، ش45، ص174 «حج‌گزاری ایرانیان از زبان خادمان حجاج».</ref> گاهی کاهش نقدینگی حج‌گزار و کاهش آذوقه در دو شهر [[مکه]] و [[مدینه]]، تهیه غذای خوب و بهداشتی را سخت کرده و زمینه بیماری حاجی را فراهم می‌کرد.<ref>- الرحلة السریة للعقید الروسی، ص282.</ref> | ||
===مواد غذائی=== | ===مواد غذائی=== | ||
کشاورزی در [[حرمین]]، در سده‌های آغازین هجری قمری کم بود و مواد غذائی مانند | کشاورزی در [[حرمین]]، در سده‌های آغازین هجری قمری کم بود و مواد غذائی مانند گندم، از راه تجارت تأمین می‌شد.<ref>- سفرنامه حجاز، ص413؛ مرآة الحرمین، ص490.</ref> حکومت مرکزی و حکومت‌های مناطق مختلف، در تأمین مواد غذائی کمک می‌کردند.<ref name=":0">موسوعه مرآة الحرمین، ج1، ص125؛ مرآة الحرمین، ص112.</ref> برای نمونه، موقوفات و صدقاتی از [[مصر]]،<ref name=":1">- الارج المسکی، ص203 – 205.</ref> از سوی [[ممالیک]]،<ref name=":2">- بهجة النفوس، ج1، ص299.</ref> [[ایوبیان]]<ref name=":3">- امراء البلد الحرام، ص35.</ref> و [[عثمانیان]]<ref name=":4">امراء البلد الحرام، ص73 – 75؛ نائح الکرم، ج3، ص494ـ497؛ مرآة الحرمین، ص203.</ref> برای مردم مکه<ref name=":5">- منائح الکرم، ج1، ص19.</ref> یا تهی‌دستان آن شهر<ref name=":6">- منائح الکرم، ج3، ص236.</ref> فرستاده می‌شد. آذوقه‌های فرستاده شده، در دوره‌های مختلف، با نام‌هایی مانند [[دشیشه]]<ref name=":7">- تاریخ مکه، سباعی، ص331.</ref> و گندم مرادیه<ref name=":8">- منائح الکرم، ج3، ص497.</ref> شهرت یافته بود. افزون بر این، صلاح الدین ایوبی، ناصر محمد بن قلاوون و ملک منصور{{یادداشت|به ترتیب، در سال‌های ۵۹۷ق، ۷۲۱ق. و ۷۶۶ق.}} امیران مکه را از دریافت مالیات از حاجیان منع کرده و به جای آن، همه ساله برابرِ ارزش آن، گندم به مکه می‌فرستادند.<ref>- سفرنامه حجاز، ص116، 180، 182؛ مرآة الحرمین، ص131.</ref> | ||
خود حج‌گزاران نیز، بخشی از آذوقه خود را برای مسیر و اقامت در حرمین همراه می‌آوردند. در این زمینه، برخی سفرنامه‌نویسان مواد غذایی خاصی را سفارش می‌کردند که برخی از آنها عبارتند از: مایعات و میوه‌جات پخته،{{یادداشت|کمپوت.}} آب لیمو، نان خشک و کم‌روغن،<ref>- بسوی خدا می‌رویم، ص85.</ref> برنج، آلوی خشک، روغن، عدس، باقالی، سرکه شیره و سکنجبین.<ref>- بسوی خدا می‌رویم، ص86.</ref> | خود حج‌گزاران نیز، بخشی از آذوقه خود را برای مسیر و اقامت در حرمین همراه می‌آوردند. در این زمینه، برخی سفرنامه‌نویسان مواد غذایی خاصی را سفارش می‌کردند که برخی از آنها عبارتند از: مایعات و میوه‌جات پخته،{{یادداشت|کمپوت.}} آب لیمو، نان خشک و کم‌روغن،<ref>- بسوی خدا می‌رویم، ص85.</ref> برنج، آلوی خشک، روغن، عدس، باقالی، سرکه شیره و سکنجبین.<ref>- بسوی خدا می‌رویم، ص86.</ref> | ||
در سده‌های یازدهم و دوازدهم قمری، کشاورزی و تولید گندم در مناطق مختلف عربستان از جمله مدینه رایج شد و در کنار خرما یکی از محصولات اصلی این منطقه بشمار می‌رفت.<ref>- مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ص158.</ref> | در سده‌های یازدهم و دوازدهم قمری، کشاورزی و تولید گندم در مناطق مختلف [[عربستان]] از جمله مدینه رایج شد و در کنار خرما یکی از محصولات اصلی این منطقه بشمار می‌رفت.<ref>- مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ص158.</ref> | ||
===قحطی=== | ===قحطی=== | ||
گزارش‌هایی از فراوانی آذوقه در موسم حج، در دوره‌های گوناگون ذکر شده است.<ref>- موسوعه مرآة الحرمین، ج1، ص125؛ مرآة الحرمین، ص112.</ref> با این همه، در مکه، در برخی سال‌ها، قحطی رخ داده و تهیه آذوقه برای حاجیان سخت شده است؛ مانند سال‌های ۷۶ ق،<ref>- إتحاف الوری، ج2، ص91.</ref> ۲۵۱ق، ۲۶۰ ق، ۲۶۶ق، ۲۶۸ق،<ref>- إتحاف الوری، ج2، ص342.</ref> ۴۴۰ق. و ۴۴۷ق.<ref>- شفاء الغرام، ج2، ص325.</ref> جنگ حکومت‌ها یا درگیری داخلی در حرمین نیز، موجب کمبود و گرانی می‌شد.<ref>- نک: سفر نامه میرزا داوود وزیر وظایف، ص162و 169؛ مرآة الحرمین، ص510؛ مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ص106.</ref> آگاهی از کمبود آذوقه در مدینه گاهی باعث می‌شد حاجیان پس از حج از زیارت مدینه منصرف شده و به وطن خود بازگردنند.<ref>- داستان بار یافتگان، ص165، 173.</ref> | گزارش‌هایی از فراوانی آذوقه در موسم حج، در دوره‌های گوناگون ذکر شده است.<ref>- موسوعه مرآة الحرمین، ج1، ص125؛ مرآة الحرمین، ص112.</ref> با این همه، در مکه، در برخی سال‌ها، قحطی رخ داده و تهیه آذوقه برای حاجیان سخت شده است؛ مانند سال‌های ۷۶ ق،<ref>- إتحاف الوری، ج2، ص91.</ref> ۲۵۱ق، ۲۶۰ ق، ۲۶۶ق، ۲۶۸ق،<ref>- إتحاف الوری، ج2، ص342.</ref> ۴۴۰ق. و ۴۴۷ق.<ref>- شفاء الغرام، ج2، ص325.</ref> جنگ حکومت‌ها یا درگیری داخلی در [[حرمین]] نیز، موجب کمبود و گرانی می‌شد.<ref>- نک: سفر نامه میرزا داوود وزیر وظایف، ص162و 169؛ مرآة الحرمین، ص510؛ مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی، ص106.</ref> آگاهی از کمبود آذوقه در مدینه گاهی باعث می‌شد حاجیان پس از حج از [[زیارت]] مدینه منصرف شده و به وطن خود بازگردنند.<ref>- داستان بار یافتگان، ص165، 173.</ref> | ||
===غذای رایگان=== | ===غذای رایگان=== | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
====در مکه==== | ====در مکه==== | ||
پیشینه پخش غذای رایگان توسط مردم مکه، میان حاجیان و زائران خدا، به پیش از اسلام بازگشته و میان عرب جاهلی در موسم حج، به سنت رفادت مشهور بود.<ref>التاریخ القویم، ج6، ص153؛ التدوین فی أخبار قزوین، ج2، ص447.</ref> برای نمونه، قصی بن کلاب جد پنجم [[حضرت محمد(ص)]]،<ref>- اخبار مکه، الازرقی، ج 1، ص155.</ref> هاشم،<ref>- الطبقات، ج1، ص76؛ البدابة و النهایه، ج2، ص253؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج3، ص223.</ref> عبدالمطلب<ref>- شفاء الغرام، ج2، ص106.</ref> و ابوطالب<ref>- اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص82.</ref> به پخش غذای رایگان میان حاجیان می‌پرداختند. | پیشینه پخش غذای رایگان توسط مردم مکه، میان حاجیان و زائران خدا، به پیش از [[اسلام]] بازگشته و میان عرب جاهلی در موسم حج، به سنت رفادت مشهور بود.<ref>التاریخ القویم، ج6، ص153؛ التدوین فی أخبار قزوین، ج2، ص447.</ref> برای نمونه، قصی بن کلاب جد پنجم [[حضرت محمد(ص)]]،<ref>- اخبار مکه، الازرقی، ج 1، ص155.</ref> هاشم،<ref>- الطبقات، ج1، ص76؛ البدابة و النهایه، ج2، ص253؛ اخبار مکه، الفاکهی، ج3، ص223.</ref> عبدالمطلب<ref>- شفاء الغرام، ج2، ص106.</ref> و ابوطالب<ref>- اخبار مکه، الازرقی، ج1، ص82.</ref> به پخش غذای رایگان میان حاجیان می‌پرداختند. | ||
[[حضرت محمد(ص)]]، در سال نهم هجرت و سال دهم که به [[حجة الوداع]] شهرت یافت، حاجیان را اطعام کرد.<ref>- اتحاف الوری، ج1، ص567؛ شفاء الغرام، ج2؛ ص106؛ سمط النجوم، ج1، ص249.</ref> پس از او نیز اطعام حاجیان در روز [[عید قربان|قربانی]] تا پایان موسم | [[حضرت محمد(ص)]]، در سال نهم هجرت و سال دهم که به [[حجة الوداع]] شهرت یافت، حاجیان را اطعام کرد.<ref>- اتحاف الوری، ج1، ص567؛ شفاء الغرام، ج2؛ ص106؛ سمط النجوم، ج1، ص249.</ref> پس از او نیز اطعام حاجیان در روز [[عید قربان|قربانی]] تا پایان موسم حج، که به «طعام الموسم» معروف شد، از سوی خلفا ادامه داشت.<ref>- تاریخ مکة المشرفة، ص64-66.</ref> [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] در مکه برای پخت و پز، خانه‌ای با نام دارالمراجل ساخت و در موسم حج و [[ماه رمضان]] اطعام می‌کرد.<ref>- مثیر الغرام، ص326؛ تاریخ مکة المشرفة، ابن ضیاء، ص64-66.</ref> پخش غذای رایگان در موسم حج تا اوائل سده دهم قمری در میان حاکمان اسلامی ادامه داشت.<ref>- سمط النجوم، ج1، ص249؛ السیرة الحلبیه، ج1، ص23.</ref> به باور برخی، از سده نهم قمری، افزایش شمار حاجیان باعث شد، تغذیه آنها بر عهده [[مطوف|مطوّفان]] قرار گرفته و در برابر آن دستمزد پرداخت شود.<ref>- التاریخ القویم، ج6، ص153.</ref> | ||
در برخی موارد، حکومت یا نیکوکاران، [[اسکان در حج|اسکان]] و تغذیه حاجیان را بر عهده می‌گرفتند.<ref>- میقات حج، ش54، ص187، «حجاج ترکستان، راه‌ها و دشواری‌ها».</ref> وقفیات پُرشماری نیز برای تغذیه در نظر گرفته می‌شد.<ref>- مرآة الحرمین، ص156، 477.</ref> برخی مناطق و کشورها، برای اطعام و اسکان حاجیانِ | در برخی موارد، حکومت یا نیکوکاران، [[اسکان در حج|اسکان]] و تغذیه حاجیان را بر عهده می‌گرفتند.<ref>- میقات حج، ش54، ص187، «حجاج ترکستان، راه‌ها و دشواری‌ها».</ref> وقفیات پُرشماری نیز برای تغذیه در نظر گرفته می‌شد.<ref>- مرآة الحرمین، ص156، 477.</ref> برخی مناطق و کشورها، برای اطعام و اسکان حاجیانِ تهی‌دستِ منطقه خود، صدقاتی را در نظر می‌گرفتند.<ref>. موسوعهمکه المکرمه، ج4، ص140.</ref> | ||
====در مدینه==== | ====در مدینه==== | ||
در [[مدینه]] از زمان حضرت محمد(ص) تا دوره خلفا، میان مسافران تهی‌دست، غذای رایگان پخش می‌شد. با افزایش آنان، حاکمان مدینه صدقات و تبرعات کشاورزان مدینه را گردآوری کرده و مسافران تهی‌دست را اطعام می‌کردند. به | در [[مدینه]] از زمان حضرت محمد(ص) تا دوره خلفا، میان مسافران تهی‌دست، غذای رایگان پخش می‌شد. با افزایش آنان، حاکمان مدینه صدقات و تبرعات کشاورزان مدینه را گردآوری کرده و مسافران تهی‌دست را اطعام می‌کردند. به تدریج، این امر به «اداره ضیافت نبوی»{{یادداشت|دارالضیافة النبویة.}} واگذار شد و با کاهش صدقات و درآمد آن، پخش غذای رایگان نیز سامان خود را از دست داد.<ref>- موسوعه مرآة الحرمین، ج3، ص257ـ 258.</ref> در برهه‌هایی از دوره [[عثمانیان|عثمانی]] در مدینه از طرف سلطان شوربا، برنج، زرده و عاشورا{{یادداشت|نوعی آش که همه ساله به مناسبت روز دهم محرم پخته می‌شد.}} میان زائران پخش می‌شد.<ref>- الرحله الحجازیه، ص156.</ref> | ||
==امروزه== | ==امروزه== | ||
===مواد غذایی=== | ===مواد غذایی=== | ||
در دوره معاصر، تولید گندم در [[عربستان]] رشد یافته و در سال ۲۰۰۳م. به ۳/۵ میلیون تن رسید.<ref>- حج 25، ص230.</ref> با این همه، دولت عربستان برای تهیه مواد اولیه خوراکی و تغذیه شهروندان خود و حج‌گزاران، اقدام به واردات منظم مواد اولیه و مصنوعات غذائی کرد. بر پایه آمار وزارت اقتصاد و دارائی عربستان، از سال ۲۰۰۰م. تا سال ۲۰۱۰م. واردات مواد غذایی این | در دوره معاصر، تولید گندم در [[عربستان]] رشد یافته و در سال ۲۰۰۳م. به ۳/۵ میلیون تن رسید.<ref>- حج 25، ص230.</ref> با این همه، دولت عربستان برای تهیه مواد اولیه خوراکی و تغذیه شهروندان خود و حج‌گزاران، اقدام به واردات منظم مواد اولیه و مصنوعات غذائی کرد. بر پایه آمار وزارت اقتصاد و دارائی عربستان، از سال ۲۰۰۰م. تا سال ۲۰۱۰م. واردات مواد غذایی این کشور، بالغ بر ۴۷۸,۵۲۷ میلیون ریال سعودی بود. این رقم در سال ۲۰۱۱م. ده درصد رشد داشت.<ref>- http://www.mof.gov.sa/Arabic/DownloadsCenter/DocLib6/واردات المملکة حسب السلع الرئیسیة.xls</ref> | ||
===پخش غذای رایگان=== | ===پخش غذای رایگان=== | ||
در برخی ایام حج، از سوی نیکوکاران یا برخی مؤسسات غذای رایگان پخش می‌شود، که بیشتر با ازدحام جمعیت همراه است.<ref>- در حریم حرم، ص155.</ref> در سال‌های اخیر نیز، سنت مرسوم افطاری دادن در | در برخی ایام حج، از سوی نیکوکاران یا برخی مؤسسات غذای رایگان پخش می‌شود، که بیشتر با ازدحام جمعیت همراه است.<ref>- در حریم حرم، ص155.</ref> در سال‌های اخیر نیز، سنت مرسوم افطاری دادن در [[حرمین]]، شکل منظمی به خود گرفته است. در رمضان سال ۱۳۴۳ق. (۱۳۹۲ش) طولانی‌ترین سفره افطار در ماه مبارک رمضان در [[مسجدالحرام]] برقرار شد و میلیون‌ها نفر با بسته‌های غذائی آماده شامل شیر، خرما، نان و نوشیندنی پذیرائی شدند.<ref>- http://www.hajnews.ir/Default.aspx?tabid=89&articleType=ArticleView&articleId=998 | ||
http://www.shafaqna.com/persian/other-services/countries/saudi-arabia/item/47930</ref> | http://www.shafaqna.com/persian/other-services/countries/saudi-arabia/item/47930</ref> | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
تغذیه حج‌گزاران [[ايران|ایرانی]] در دوره اخیر، بیشتر بر عهده کاروان‌ها بوده است.<ref>- حج (رضایی)، ص156.</ref> در اوائل شکل‌گیری [[سازمان حج و زیارت]]، تغذیه توسط کاروان‌ها و مدیران آن صورت می‌گرفت و سازمان حج بر این امر نظارت کرده<ref>- با کاروان عشق در سال 72، ص310ـ 311.</ref> و جزواتی با درونمایه [[بهداشت حج|بهداشت]] و تغذیه برای راهنمایی حاجیان منتشر می‌کرد.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص182.</ref> در سال‌های بعد، سازمان حج، کمیسیون خرید تشکیل داده و مواد غذائی مورد نیاز حاجیان را فراهم می‌کرد.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص241؛ رک: حج 25، ص347ـ 348؛ حج 26، ص108؛ حج 30، ص179.</ref> | تغذیه حج‌گزاران [[ايران|ایرانی]] در دوره اخیر، بیشتر بر عهده کاروان‌ها بوده است.<ref>- حج (رضایی)، ص156.</ref> در اوائل شکل‌گیری [[سازمان حج و زیارت]]، تغذیه توسط کاروان‌ها و مدیران آن صورت می‌گرفت و سازمان حج بر این امر نظارت کرده<ref>- با کاروان عشق در سال 72، ص310ـ 311.</ref> و جزواتی با درونمایه [[بهداشت حج|بهداشت]] و تغذیه برای راهنمایی حاجیان منتشر می‌کرد.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص182.</ref> در سال‌های بعد، سازمان حج، کمیسیون خرید تشکیل داده و مواد غذائی مورد نیاز حاجیان را فراهم می‌کرد.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص241؛ رک: حج 25، ص347ـ 348؛ حج 26، ص108؛ حج 30، ص179.</ref> | ||
پخت غذا، تا سال ۱۳۸۰ش. از سوی مدیران کاروان‌ها و در هتل‌های محل اقامت انجام می‌شد.<ref>- حج 29، ص369.</ref> در سال ۱۳۸۰ش. که دولت عربستان پخت غذا در هتل‌ها را ممنوع کرد،<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص366.</ref> سازمان حج طرح تغذیه متمرکز را اجرا کرد.{{یادداشت|این طرح، از سال ۱۳۷۰ش. در سازمان حج مطرح بوده است.}} آشپزخانه متمرکز، دارای فوائدی مانند بهداشت مناسب، کاهش هزینه و برنامه غذائی یکسان برای همه حاجیان است.<ref>- حج 28، ص86 ـ 87.</ref> | پخت غذا، تا سال ۱۳۸۰ش. از سوی مدیران کاروان‌ها و در هتل‌های محل اقامت انجام می‌شد.<ref>- حج 29، ص369.</ref> در سال ۱۳۸۰ش. که دولت عربستان پخت غذا در هتل‌ها را ممنوع کرد،<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص366.</ref> سازمان حج طرح تغذیه متمرکز را اجرا کرد.{{یادداشت|البته این طرح، از سال ۱۳۷۰ش. در سازمان حج مطرح بوده است.}} آشپزخانه متمرکز، دارای فوائدی مانند [[بهداشت حج|بهداشت]] مناسب، کاهش هزینه و برنامه غذائی یکسان برای همه حاجیان است.<ref>- حج 28، ص86 ـ 87.</ref> | ||
دو معاونت تغذیه، در ستادهای سازمان حج در مکه و مدینه فعالیت می‌کنند.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص366؛ رک: حج 30، ص177.</ref> آشپزخانه‌ها، از شیوه پخت صنعتی استفاده کرده<ref>- حج 28، ص86 ـ 87؛ رک: حج 29، ص372.</ref> و پخش غذای گرم، در هیترهای مخصوص انجام می‌شود، که نزدیک به سه ساعت طول می‌کشد.<ref>- حج 29، ص372.</ref> | دو معاونت تغذیه، در ستادهای سازمان حج در [[مکه]] و [[مدینه]] فعالیت می‌کنند.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص366؛ رک: حج 30، ص177.</ref> آشپزخانه‌ها، از شیوه پخت صنعتی استفاده کرده<ref>- حج 28، ص86 ـ 87؛ رک: حج 29، ص372.</ref> و پخش غذای گرم، در هیترهای مخصوص انجام می‌شود، که نزدیک به سه ساعت طول می‌کشد.<ref>- حج 29، ص372.</ref> | ||
برخی اقلام مصرفی حج‌گزاران از ایران فرستاده می‌شود و کالاهایی که مصرف روزانه دارند، مانند نان، میوه و سبزیجات، از محل تنخواه ارزی خریداری می‌شوند. کالاهای اساسی مانند مرغ، ماهی، کره، لبنیات، برنج و روغن با انجام مناقصه، تهیه می‌شود.<ref>- حج 25، ص347ـ 348.</ref> برخی سال‌ها نیز، برخی از کالاهای اساسی مانند گوشت، عسل و کره از ایران وارد عربستان می‌شود.<ref>- حج 27، ص111.</ref> در سال‌های مختلف، سقف اعتبار خرید سرانه کالا از ایران یا عربستان متفاوت تعیین می‌شده است.<ref>- حج 28، ص86ـ 87.</ref> | برخی اقلام مصرفی حج‌گزاران از ایران فرستاده می‌شود و کالاهایی که مصرف روزانه دارند، مانند نان، میوه و سبزیجات، از محل تنخواه ارزی خریداری می‌شوند. کالاهای اساسی مانند مرغ، ماهی، کره، لبنیات، برنج و روغن با انجام مناقصه، تهیه می‌شود.<ref>- حج 25، ص347ـ 348.</ref> برخی سال‌ها نیز، برخی از کالاهای اساسی مانند گوشت، عسل و کره از ایران وارد عربستان می‌شود.<ref>- حج 27، ص111.</ref> در سال‌های مختلف، سقف اعتبار خرید سرانه کالا از ایران یا عربستان متفاوت تعیین می‌شده است.<ref>- حج 28، ص86ـ 87.</ref> | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
تغذیه حج‌گزاران ایرانی در [[مشعر|مشاعر]] و [[عرفات]] نیز از سوی سازمان حج انجام می‌شود.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص407.</ref> در [[ایام تشریق]] و سفرهای میان مکه و مدینه، افزون بر آشپزخانه متمرکز، از غذای آماده بسته‌بندی شده در ایران نیز استفاده می‌شود.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص243.</ref> | تغذیه حج‌گزاران ایرانی در [[مشعر|مشاعر]] و [[عرفات]] نیز از سوی سازمان حج انجام می‌شود.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص407.</ref> در [[ایام تشریق]] و سفرهای میان مکه و مدینه، افزون بر آشپزخانه متمرکز، از غذای آماده بسته‌بندی شده در ایران نیز استفاده می‌شود.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص243.</ref> | ||
سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران افزون بر رعایت اصول بهداشی و مقررات مصوب، توافقات خاصی نیز با کشور عربستان دارد. بر پایه این توافقات، ایران موظف است برای تغذیه یا تهیه مواد غذایی، تنها با مؤسسات و شرکت‌های سعودی مجاز و واجد شرایط بهداشتی و با هماهنگی | سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران افزون بر رعایت اصول بهداشی و مقررات مصوب، توافقات خاصی نیز با کشور عربستان دارد. بر پایه این توافقات، ایران موظف است برای تغذیه یا تهیه مواد غذایی، تنها با مؤسسات و شرکت‌های سعودی مجاز و واجد شرایط بهداشتی و با هماهنگی شهرداری آن شهر قرارداد ببندد. دست‌اندرکاران تهیه، پخت و سِرو غذا نیز، باید مورد معاینات قرار گیرند و گواهی‌نامه انجام معاینات پزشکی را از شهرداری [[حرمین]] دریافت کنند.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص80 ـ 81.</ref> | ||
===تغذیه حاجیان دیگر کشورها=== | ===تغذیه حاجیان دیگر کشورها=== | ||
در میان کشورهای اسلامی، جمهوری اسلامی ایران تنها کشوری است که تغذیه و تدارکات حاجیان را به صورت متمرکز انجام می‌دهد.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص120.</ref> تغذیه زائران سایر کشورها، شیوه‌های گوناگونی دارد. در برخی کشورها، امور تغذیه بر عهده دولت است و در برخی دیگر، شرکت‌های سیاحتی و گاه خود حاجیان عهده‌دار تهیه غذا هستند.<ref>. الحج و العمره، صفر 1429ق>, ص73؛ مدیریت حج در کشورهای اسلامی ص 57؛ حج 29، ص 509</ref> | در میان کشورهای اسلامی، جمهوری اسلامی ایران تنها کشوری است که تغذیه و تدارکات حاجیان را به صورت متمرکز انجام می‌دهد.<ref>- با کاروان صفا در سال 82، ص120.</ref> تغذیه زائران سایر کشورها، شیوه‌های گوناگونی دارد. در برخی کشورها، امور تغذیه بر عهده دولت است و در برخی دیگر، شرکت‌های سیاحتی و گاه خود حاجیان عهده‌دار تهیه غذا هستند.<ref>. الحج و العمره، صفر 1429ق>, ص73؛ مدیریت حج در کشورهای اسلامی ص 57؛ حج 29، ص 509</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | ==جستارهای وابسته== | ||
* [[بهداشت حج]] | *[[بهداشت حج]] | ||
* [[اسکان در حج]] | *[[اسکان در حج]] | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||