پرش به محتوا

الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳: خط ۳:
در این کتاب، تاریخ و فضائل مدینه و آثار تاریخی و مذهبی این شهر تا قرن یازدهم معرفی شده است. از ویژگیهای کتاب، گزارش فضیلتها و محاسن مدینه با استفاده از آیات و روایات، امثال و حکم و اشعار، شناساندن آداب و رسوم و رفتار دینی مردم مدینه وبیان معارف همسو با [[شیعه]] است. نویسنده با توجه به علاقه اش به علوم زراعی، بخشی چشمگیر از گزارشهای خود را به وضعیت کشاورزی، باغها و منابع آبی مدینه در دوره زمانی خود اختصاص داده است. برخی حوادث طبیعی و غیرطبیعی حرمین و تغییرات و بازسازیهای اماکن و آثار اسلامی [[مکه]] و مدینه، که در زمان حیات نویسنده اتفاق افتاده در این کتاب گزارش شده‌اند.
در این کتاب، تاریخ و فضائل مدینه و آثار تاریخی و مذهبی این شهر تا قرن یازدهم معرفی شده است. از ویژگیهای کتاب، گزارش فضیلتها و محاسن مدینه با استفاده از آیات و روایات، امثال و حکم و اشعار، شناساندن آداب و رسوم و رفتار دینی مردم مدینه وبیان معارف همسو با [[شیعه]] است. نویسنده با توجه به علاقه اش به علوم زراعی، بخشی چشمگیر از گزارشهای خود را به وضعیت کشاورزی، باغها و منابع آبی مدینه در دوره زمانی خود اختصاص داده است. برخی حوادث طبیعی و غیرطبیعی حرمین و تغییرات و بازسازیهای اماکن و آثار اسلامی [[مکه]] و مدینه، که در زمان حیات نویسنده اتفاق افتاده در این کتاب گزارش شده‌اند.


== نویسنده ==
==نویسنده==
محمد بن عبدالله حسینی مدنی معروف به محمد کبریت، مورخ، ادیب، شاعر و فقیه حنفی (نک: ص۳۲، پاورقی۱)، که به امام حسین(ع) نسب می‌برد (ص۲۱۰)، در مدینه به دنیا آمد. بعد از حفظ قرآن، علوم صرف و نحو و بلاغت و علوم طبیعی و عقلی را نزد علمای مدینه آموخت. در سال ۱۰۳۹ق. به ترکیه سفر کرد که حاصل آن سفرنامة رحلة الشتاء و الصیف است. از عالمان آن دیار و علمای دمشق و قاهره کسب علم کرد. در شعر و ادب دستی داشت و دارای تألیفات متعددی در تاریخ و ادبیات است. از آثار مرتبط او با مدینه، می‌توان از کتاب نصر من الله و فتح قریب در شرح حال فضلای مدینه یاد کرد. وی در ۵۸ سالگی در مدینه از دنیا رفت و در قبرستان بقیع مدفون گشت.<ref>خلاصة الاثر، ج4، ص28-31؛ سلافة العصر، ص256-258؛ هدیة العارفین، ج2، ص288؛ الاعلام، ج6، ص240.</ref>
محمد بن عبدالله حسینی مدنی، معروف به محمد کبریت، تاریخ‌نگار، ادیب، شاعر و فقیه [[مذهب حنفی|حنفی]] است.<ref>نک: الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۳۲، پاورقی۱.</ref> او متولد [[مدینه]] بوده و به [[امام حسین(ع)]] نسب می‌برد.<ref>الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، ص۲۱۰.</ref>  او پس از حفظ قرآن، دانش‌های صرف و نحو و بلاغت و علوم طبیعی و عقلی را در مدینه آموخت. در سال ۱۰۳۹ق. به [[ترکیه]] سفر کرد و «سفرنامة رحلة الشتاء و الصیف» را نگاشت. وی از عالمان آن ترکیه، [[دمشق]] و قاهره دانش آموخت. در شعر و ادب دستی داشت و دارای تألیفات پرشماری در تاریخ و ادبیات است. یکی از آثار مرتبط او با مدینه، کتاب «نصر من الله و فتح قریب» در شرح حال فاضلان مدینه است.<ref name=":0" />  


== ویژگی‌ها ==
وی در ۵۸ سالگی در مدینه درگذشت و در قبرستان [[بقیع]] دفن شد.<ref name=":0">خلاصة الاثر، ج4، ص28-31؛ سلافة العصر، ص256-258؛ هدیة العارفین، ج2، ص288؛ الاعلام، ج6، ص240.</ref>
الجواهر الثمینه که نگارش آن در سال ۱۰۴۸ق. به پایان رسیده (ص۳۵۴)، نثری ادبی و مسجع دارد و محمدکبریت از اشعار عربی بسیار سود برده است و برخی از اشعار کتاب از خود اوست. (برای نمونه، ص۷۳، ۷۷، ۱۷۴٬۲۱۰) ذکر حکمتها، لطائف، نکات و داستان (برای نمونه، ص۴۳، ۱۲۷)، مباحث قرآنی و حدیثی (برای نمونه، ص۸۲–۸۹، ۲۲۱) و مسائل مربوط به علومی چون نجوم (ص۱۸۴–۱۸۵، ۳۳۱–۳۳۲)، پزشکی (برای نمونه، ص۲۰۰–۲۰۴، ۲۳۷–۲۴۲) و کشاورزی (برای نمونه، ص ۲۲۸–۲۴۶) در لابه‌لای مطالب کتاب به وفور دیده می‌شود.  
 
محمد کبریت در کتاب خود افزون بر احادیث نبوی (برای نمونه، ص۴۶–۵۱، ۸۳، ۹۴–۹۶، ۱۷۸، ۲۰۲، ۲۶۷–۲۶۸)، روایات فراوانی نیز از اهل بیت علیهم‌السلام نقل و بدانها استناد کرده است؛ از جمله روایاتی از امام علی(ع) (برای نمونه، ص۱۲۷، ۳۴۰)، امام حسن(ع) (ص۲۲۱، ۲۶۷)، امام باقر(ع) (ص۲۰۳، ۲۲۱) و امام صادق(ع) (ص۱۲۶–۱۲۷، ۱۳۹، ۲۰۳).


== محتوا ==
==محتوا==
کتاب دو گفتار اصلی دارد. گفتار اول بعد از مقدمه ای دربارة سبب تألیف و اشاره به نام کتاب «الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة» که به معنای «گوهرهای گرانبها در محاسن و فضائل مدینه» است (ص۲۰–۲۱) و بیان معنای لغوی و اصطلاحی «مدینه» (ص۳۰)، به فضائل مدینه (ص۳۸–۳۹) و جغرافیای مدینه و بناهای مقدس این شهر اختصاص یافته است. در این بخش، مسجد پیامبر(ص) شامل گنبد، روضه، حجره، منبر و محراب نبوی (ص۶۰–۱۱۱)؛ سایر مساجد شهر مدینه از جمله مسجد قبا (ص۱۷۳–۱۹۰)، مسجد قبلتین (ص۲۲۳–۲۲۶)، مساجد فتح (احزاب، حضرت علی(ع) و ابوذر) (ص۱۷۰–۱۷۲)، مساجد منسوب به حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه (س) در نزدیکی قبا (ص۱۸۱)، مسجد شمس (فَضیخ) (ص۲۲۲)، مساجد اُحد (فَسح، جبل الرماة و سافله) (ص۲۵۶–۲۵۷) و مسجد اجابه در شمال بقیع (ص۲۶۳)؛ زیارت گاه‌های مدینه از قبیل قبرستان بقیع (ص۲۶۷–۲۶۹)؛ کوه احد (ص۲۴۹–۲۵۸) و نیز وادی‌ها (ص۱۴۲–۱۶۴) و دیگر بناهای شهر مدینه به تفصیل معرفی شده‌اند.  
کتاب دو گفتار اصلی دارد. گفتار اول بعد از مقدمه ای دربارة سبب تألیف و اشاره به نام کتاب «الجواهر الثمینة فی محاسن المدینة» که به معنای «گوهرهای گرانبها در محاسن و فضائل مدینه» است (ص۲۰–۲۱) و بیان معنای لغوی و اصطلاحی «مدینه» (ص۳۰)، به فضائل مدینه (ص۳۸–۳۹) و جغرافیای مدینه و بناهای مقدس این شهر اختصاص یافته است. در این بخش، مسجد پیامبر(ص) شامل گنبد، روضه، حجره، منبر و محراب نبوی (ص۶۰–۱۱۱)؛ سایر مساجد شهر مدینه از جمله مسجد قبا (ص۱۷۳–۱۹۰)، مسجد قبلتین (ص۲۲۳–۲۲۶)، مساجد فتح (احزاب، حضرت علی(ع) و ابوذر) (ص۱۷۰–۱۷۲)، مساجد منسوب به حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه (س) در نزدیکی قبا (ص۱۸۱)، مسجد شمس (فَضیخ) (ص۲۲۲)، مساجد اُحد (فَسح، جبل الرماة و سافله) (ص۲۵۶–۲۵۷) و مسجد اجابه در شمال بقیع (ص۲۶۳)؛ زیارت گاه‌های مدینه از قبیل قبرستان بقیع (ص۲۶۷–۲۶۹)؛ کوه احد (ص۲۴۹–۲۵۸) و نیز وادی‌ها (ص۱۴۲–۱۶۴) و دیگر بناهای شهر مدینه به تفصیل معرفی شده‌اند.  


خط ۵۷: خط ۵۴:


جویریه در سال ۵۶ هجری، در عصر معاویه از دنیا رفت و والی اموی مدینه، مروان بن حکم بر او نماز گزارد، عموم مورخان این گزارش را ترجیح داده‌اند.<ref>تاریخ خلیفه، ص138؛ المعرفة والتاریخ، ج3، ص322؛ انساب الاشراف، ج2، ص77.</ref> در گزارشی دیگر از آن‌ها وی در سال ۵۰ هجری و در ۶۵ سالگی از دنیا رفته است.<ref>الطبقات، ج8، ص95.</ref> با توجه به گزارشی که قبور همسران پیامبر در بقیع را در کنار هم می‌داند،<ref>رحلة المکناسی، ص260.</ref> قبر جویریه نیز در آن جاست. جویریه راوی حدیث بود. عبید بن سباق، ابن عباس، مجاهد، بخاری و مسلم از وی روایت کرده‌اند<ref>تهذیب الکمال، ج35، ص146؛ التحفة اللطیفه، ج2، ص236.</ref> بر پایه روایتی درباره فضایل جویریه، وی یک‌بار از صبح تا ظهر به ذکر مشغول بود که پیامبر پس از آگاهی از این امر، ذکری خاص به وی آموخت.<ref>صحیح ابن حبان، ج3، ص110؛ سیر اعلام النبلاء، ج2، ص264.</ref> روایت دیگری از روزه‌داری او در ایام غیر ماه رمضان خبر می‌دهد<ref>سنن ابی داود، ج1، ص541؛ صحیح ابن حبان، ج8، ص375-376.</ref> که می‌توانند بیانگر روحیه عبادی وی باشند.
جویریه در سال ۵۶ هجری، در عصر معاویه از دنیا رفت و والی اموی مدینه، مروان بن حکم بر او نماز گزارد، عموم مورخان این گزارش را ترجیح داده‌اند.<ref>تاریخ خلیفه، ص138؛ المعرفة والتاریخ، ج3، ص322؛ انساب الاشراف، ج2، ص77.</ref> در گزارشی دیگر از آن‌ها وی در سال ۵۰ هجری و در ۶۵ سالگی از دنیا رفته است.<ref>الطبقات، ج8، ص95.</ref> با توجه به گزارشی که قبور همسران پیامبر در بقیع را در کنار هم می‌داند،<ref>رحلة المکناسی، ص260.</ref> قبر جویریه نیز در آن جاست. جویریه راوی حدیث بود. عبید بن سباق، ابن عباس، مجاهد، بخاری و مسلم از وی روایت کرده‌اند<ref>تهذیب الکمال، ج35، ص146؛ التحفة اللطیفه، ج2، ص236.</ref> بر پایه روایتی درباره فضایل جویریه، وی یک‌بار از صبح تا ظهر به ذکر مشغول بود که پیامبر پس از آگاهی از این امر، ذکری خاص به وی آموخت.<ref>صحیح ابن حبان، ج3، ص110؛ سیر اعلام النبلاء، ج2، ص264.</ref> روایت دیگری از روزه‌داری او در ایام غیر ماه رمضان خبر می‌دهد<ref>سنن ابی داود، ج1، ص541؛ صحیح ابن حبان، ج8، ص375-376.</ref> که می‌توانند بیانگر روحیه عبادی وی باشند.
==ویژگی‌ها==
الجواهر الثمینه که نگارش آن در سال ۱۰۴۸ق. به پایان رسیده (ص۳۵۴)، نثری ادبی و مسجع دارد و محمدکبریت از اشعار عربی بسیار سود برده است و برخی از اشعار کتاب از خود اوست. (برای نمونه، ص۷۳، ۷۷، ۱۷۴٬۲۱۰) ذکر حکمتها، لطائف، نکات و داستان (برای نمونه، ص۴۳، ۱۲۷)، مباحث قرآنی و حدیثی (برای نمونه، ص۸۲–۸۹، ۲۲۱) و مسائل مربوط به علومی چون نجوم (ص۱۸۴–۱۸۵، ۳۳۱–۳۳۲)، پزشکی (برای نمونه، ص۲۰۰–۲۰۴، ۲۳۷–۲۴۲) و کشاورزی (برای نمونه، ص ۲۲۸–۲۴۶) در لابه‌لای مطالب کتاب به وفور دیده می‌شود.
محمد کبریت در کتاب خود افزون بر احادیث نبوی (برای نمونه، ص۴۶–۵۱، ۸۳، ۹۴–۹۶، ۱۷۸، ۲۰۲، ۲۶۷–۲۶۸)، روایات فراوانی نیز از اهل بیت علیهم‌السلام نقل و بدانها استناد کرده است؛ از جمله روایاتی از امام علی(ع) (برای نمونه، ص۱۲۷، ۳۴۰)، امام حسن(ع) (ص۲۲۱، ۲۶۷)، امام باقر(ع) (ص۲۰۳، ۲۲۱) و امام صادق(ع) (ص۱۲۶–۱۲۷، ۱۳۹، ۲۰۳).


==پانویس==
==پانویس==
۱۵٬۶۱۴

ویرایش