آیه ۲ سوره مائده: تفاوت میان نسخه‌ها
←چشم‌انداز
(←منابع) |
|||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
«شنئان» از ريشه شَنْأ، به معناى بُغض و كينه<ref>مقاییس اللغه، ذیل واژه شنأ؛ المصباح المنیر، ذیل واژه شنأ.</ref> و از نظر ساختارى بر وزن فَعلان و مصدر است.<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه شنأ.</ref> این واژه در آیه ۸ سوره مائده و آیه ۳ سوره کوثر نیز کاربرد داشته است. | «شنئان» از ريشه شَنْأ، به معناى بُغض و كينه<ref>مقاییس اللغه، ذیل واژه شنأ؛ المصباح المنیر، ذیل واژه شنأ.</ref> و از نظر ساختارى بر وزن فَعلان و مصدر است.<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه شنأ.</ref> این واژه در آیه ۸ سوره مائده و آیه ۳ سوره کوثر نیز کاربرد داشته است. | ||
== | == ارتباط با آیه قبل == | ||
قرآن، قبل از آیه ۲ سوره مائده، با عبارت {{آیه|أُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِيمَةُ الْأَنْعٰامِ إِلاّٰ مٰا يُتْلىٰ عَلَيْكُمْ غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَ أَنْتُمْ حُرُم | |||
}} وارد مسائل مربوط به [[حج]] شده است، در آیه ۲ سوره مائده نيز، به مباحث مربوط به حج پرداخته و مؤمنان را به رعايت [[محرمات احرام|محرمات]] در حج سفارش مى‌كند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۶.</ref> | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
آیه ۲ سوره مائده، دربردارنده دو امر دانسته شده است؛ يكى سفارش به بزرگداشتن شعائر و رعايت حرمت آن، و ديگرى سفارش به همكارى بر اساس تقوا. | |||
=== خطاب به مؤمنان === | |||
با عبارت {{آیه|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا | |||
}} مؤمنان مورد خطاب قرار داده شده‌اند تا مواردی درباره حج برای آنها گفته شود. در قرآن، هر جا که از فرهنگ حج، به‌ویژه اصول و کلیات آن صحبت می‌شود از واژه «ناس» به معنای مردم استفاده می‌شود؛<ref>آل عمران: ۹۷؛ حج: ۲۷.</ref> ولی در مسائل فرعی حج، لحن خطاب عوض شده و با خطاب «یا ایها الذین آمنوا» به معنای ای مؤمنان، برای حج‌گزاران دستوراتی صادر می‌شود.<ref>مائده: آیات ۱ و ۹۵؛ نگاه کنید به درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۷.</ref> | |||
به نظر برخی، این تغییر لحن برای ایجاد ملاطفت بین متکلم و مخاطب است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۸.</ref> رشیدالدین میبدی، صوفی و مفسر قرن ششم قمری، این گونه خطاب‌ها را برای تمایز بین مؤمن و کافر می‌داند. به باور او، گویا خدا می‌گوید ای کسی که در امان من داخل شدی و ای کسی که به نیکی‌های من اختصاص یافتی، مانند کسانی که چشمانشان از مشاهده من کور است نباش!<ref>كشف الاسرار، ج٣، ص٢٢.</ref> | |||
=== تعظيم شعائر === | |||
در عبارت {{آیه|لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّه | |||
}} به رعایت احترام شعائر الهی امر شده است. شعائر به معنای علامت‌ها و نشانه‌ها است. درباره مراد از شعائر در این آیه، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، که برخی از آنها چنین است: | |||
* همه علامت‌ها و نشانه‌های دين كه وسيله شناخت هدايت از گمراهی است. به تعبير ديگر دين خدا؛<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵۴؛ تفسير كبير، ج١١، ص ١٢٨.</ref> | |||
* همه احكام، تكاليف، واجبات و حدود الهى؛<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٢٨؛ تفسير القرآن الحكيم (المنار)، ج٢، ص٢٢٢.</ref> | |||
* علامت‌ها و نشانه‌هاى [[حرم مکی|حرم]]،<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵۴.</ref> و مراد از عدم احلال آن اين است كه حدود حرم را مراعات کند؛<ref name=":0">درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۶۹.</ref> | |||
* همه مناسك و اعمال حج؛<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵۴؛ الميزان فى تفسير القرآن، ج۵، ص ١۶٢؛ تفسير نمونه، ج۴، ص٢۵٠.</ref> | |||
* صيد در حال احرام؛<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٢٨.</ref> عبارت {{آیه|غَيْرَ مُحِلِّي الصَّيْدِ وَ أَنْتُمْ حُرُم | |||
}} در عبارت پیشین را تأییدکننده این دیدگاه دانسته‌اند.<ref name=":0" /> | |||
برخی، دیدگاه «همه مناسک و اعمال حج» به واقع نزدیک‌تر است؛ زیرا نه آن‌چنان گسترده است كه از سياق آيات حج خارج شود، و نه آن‌چنان محدود كه لازم شود تا جمع شعائر را در معناى مفرد به كار ببريم.<ref name=":0" /> | |||
به نظر برخی، این احتمال وجود دارد که شعائر، شامل موضوعات خارجی در حج مانند کعبه، حجرالاسود، مقام ابراهیم(ع)، صفا و مروه و قربانی نیز بشود؛ چنانکه در آیات {{آیه|إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّه | |||
}}<ref>بقره: ١۵٨.</ref> و {{آیه|وَ الْبُدْنَ جَعَلْنٰاهٰا لَكُمْ مِنْ شَعٰائِرِ اللّٰه | |||
}}<ref>حج: ۳۶.</ref> به برخی از آنها اشاره شده است. | |||
=== ماه حرام === | |||
دومين امرى كه در این آیه به حفظ احترام آن سفارش شده ماه حرام است. كه مراد از آن ماه‌های رجب، ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم است.<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٢٩.</ref> | |||
مراد از عدم احلال، حلال نشمردن جنگ در آن ماه‌ها است؛ زيرا قرآن، جنگ در ماه حرام را گناه بزرگ، مانع از گرايش مردم به آيين خدا، و باعث كفر ورزيدن به خدا مى‌داند.<ref>بقره: ٢١٧.</ref> | |||
البته در صورتى كه دشمن احترام ماه حرام را رعايت نكند، مؤمنان نيز مجازند مقابله نموده و از خود حفاظت کنند.<ref>بقره: ١٩۴.</ref> | |||
=== قربانى‌ها === | |||
پس از امر به حفظ احترام شعائر و ماه‌های حرام، به حفظ احترام هدی و قلائد امر شده است. [[هدی|هدى]] قربانىِ بى‌نشان، و [[قلائد]] قربانىِ بانشان است و هر دو در قربانی بودن شریک هستند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۲.</ref> | |||
برخی از مفسران، مصداق‌هایی برای احلال قربانى ذکر کرده‌اند: | |||
* قربانی را قبل از رسيدن به قربانگاه ذبح کنند؛ | |||
* مانع از رسيدن قربانی به قربانگاه شوند؛ | |||
* قربانی را به سرقت و غصب از حج‌گزار بگیرند؛ | |||
* در خصوص قلائد، با كندن علامت مخصوص، آن را آزاد کنند. | |||
=== قاصدين بيت‌الله === | |||
یکی دیگر از مواردی که باید احترام آنها رعایت شود {{آیه|آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرٰام | |||
}} معرفی شده است. مراد از آن، كسانى دانسته شده كه قصد [[بیت الله الحرام|بيت‌الله الحرام]] را نموده و به سوى آن روانه مى‌شوند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۲.</ref> | |||
درباره مراد از «کسانی که قصد بیت‌الله الحرام کرده‌اند» دو تفسير وجود دارد: | |||
به باور برخی، منظور کافران هستند، و مراد از عدم احلال آنها نجنگيدن با آنهاست؛ البته اين حكم به وسيله آيه {{آیه|إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاٰ يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرٰامَ بَعْدَ عٰامِهِمْ هٰذٰا | |||
}}<ref>توبه: ٢٧.</ref> نسخ شده است.<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٣٠؛ تفسير القرآن الحكيم (المنار)، ج۶، ص١٢۶.</ref> بخش بعدی آیه را که می‌گوید {{آیه|وَ لاٰ يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرٰام | |||
}} تأییدکننده این دیدگاه دانسته‌اند؛ زيرا كينه و بغض نسبت به کافران در دل مؤمنان وجود داشت.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۳.</ref> | |||
شأن نزول آیه نیز، مؤید این دیدگاه دانسته شده است. این آیه در شأن حُطَم بن هند البكرى نازل شده است. او در مدينه نزد پيامبر(ص) آمد و بدون اين‌كه اسلام بياورد از مجلس او خارج شد، [و يا اين‌كه مسلمان شد و بعد مرتد گرديد]، و در سال بعد به قصد حج و با هدى مقلّد روانه مكه شد.<ref>مجمع البيان، ج٢، ص١۵٣.</ref> | |||
این آیه پس از آیه‌ای<ref>توبه:۲۸.</ref> نازل شده که مشرکان را نجس دانسته و از نزدیک‌شدن آنها به مسجدالحرام نهی کرده است.<ref group="یادداشت">زمخشرى، مفسر اهل سنت، با نقل روايتى از پيامبر(ص) مى‌نويسد: سوره مائده آخرين سوره نازله است و نسخى در آن نيست. (كشاف، ج١، ص ۶٠٢.) تفسير نمونه نيز مى‌نويسد: سوره برائت در سال نهم، و سوره مائده در سال دهم نازل شده است. (نمونه، ج ۴، ص٢۵٠.)</ref> از این رو، به باور برخی، نمی‌تواند شامل حال کافران شود؛ و معقول نیست که ناسخ پیش از منسوخ نازل شده باشد؛ بنابراین کافران حداقل در محدوده مسجدالحرام از دايره اين قصد خارجند، هرچند ممكن است در ديگر بخش‌هاى حرم قصد تجارت و سودبرى داشته باشند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۳ و ۲۷۴.</ref> | |||
به نظر برخی از مفسران، مراد مسلمانان هستند؛ زیرا شعائر الهى تنها لايق حال مؤمنان است، و کافران شعائر الهى نداشتند تا خداوند به مؤمنان دستور رعايت و عدم احلال آن را بدهد.<ref>تفسير كبير، ج١١، ص ١٣٠.</ref> | |||
علامه طباطبایی، مفسر شیعه، مراد را کسانی دانسته است که برای زیارت به سوی بیت‌الله می‌آیند و در کنار آن به فضل مادی و مالی نیز می‌رسند.<ref>الميزان فى تفسير القرآن، ج۵، ص ١۶٢.</ref> برخی عبارت {{آیه|يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَ رِضْوٰاناً | |||
}} در ادامه آیه را تأییدکننده این تفسیر دانسته‌اند؛ زیرا کافران اميدى به فضل و رضوان الهى ندارند تا در پى آن باشند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۷۳.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||