اخبار المدینه (مدائنی): تفاوت میان نسخه‌ها

علی بن محمد بن عبدالله بن ابی‌سیف معروف به ابوالحسن مدائنی از تاریخنگارانِ مغازی و سیره و نسب، در بصره زاده شد و رشد کرد و در مدائن ساکن گشت. سپس به بغداد رفت و تا پایان عمر همان جا سکونت گزید.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۵۵؛ الکامل، ج۶، ص۵۱۶.</ref> نزدیک به۱۰۰ سال زیست و سال وفات او را به اختلاف ۲۱۳، ۲۱۵، ۲۲۴، ۲۲۵، ۲۳۱، ۲۳۵ق. ثبت کرده‌اند.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۵۵؛ تاریخ مولد العلماء و وفیاتهم، ج۲، ص۴۹۵؛ النجوم الزاهره، ج۲، ص۲۵۹.</ref> خوانساری تذکر داده است که نباید وی را با ابوالحسن مدائنی بصری، فقیه محدث که روایت‌های صحیح بخاری به وی منتهی می‌شود، یکی دانست.<ref>روضات الجنات، ج۵، ص۱۹۲.</ref> گفته‌اند مدائنی و ابوبکر اَصَم و حَفصُ الفَرد و برخی دیگر از دانشوران آن روزگار، نخست از شاگردان مَعمَر بوده و دانش کلام را نزد او آموخته‌اند.<ref>الفهرست، ص۱۱۳.</ref>

منابع تاریخی از گفت‌وگویی میان مدائنی و مأمون یاد کرده‌اند که می‌توان آن را نشانه تشیع و گرایش وی به اهل بیت(ع) و مخالفتش با معاویه و بنی‌امیه دانست.<ref>تاریخ الاسلام، ج۱۶، ص۲۹۰.</ref> یحیی بن معین که در منابع رجالی و تراجم اهل سنت از داوران شناخته شده جرح و تعدیل محدثان است، تأکید کرده که وی موثق و صادق است.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۵۵؛ نک: شذرات الذهب، ج۲، ص۵۴.</ref> برخی از محدثان بر این باورند که ابوالحسن مدائنی، خود، به مثابه سند و معتبر است.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۵۵.</ref> اما برخی بر آنند که مدائنی در روایت‌هایی که از ثقات گزارش می‌کند، موثق است. تفسیر خوانساری از این سخن آن است که مدائنی به وفور از ناشناختگان روایت می‌کرده و همین، وثاقت و اعتبارش را کاهش داده است.<ref>روضات الجنات، ج۵، ص۱۹۲.</ref> برخی نیز او را ضعیف دانسته، روایت‌های مسند او را کم‌شمار می‌دانند.<ref>لسان المیزان، ج۴، ص۲۵۳؛ میزان الاعتدال، ج۳، ص۱۵۳.</ref>

مدائنی با حمایت مادی و معنوی اسحاق بن ابراهیم موصلی (درگذشت  حدود ۲۳۵ق.) توانست آثاری گسترده‌ بیافریند.<ref>نک: الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۲۹.</ref> جز برخی، همه این آثار گم شده‌اند. ابن ندیم (درگذشت ۳۷۶ق.) فهرستی از ۲۳۹ اثر وی فراهم کرده است.<ref>الفهرست، ص۱۱۳-۱۱۷.</ref> بعدها یاقوت حموی (درگذشت ۶۲۷ق.) روا دید که برای بهره‌گیری بهتر به دسته‌بندی موضوعی این آثار بپردازد.<ref>معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۳۳-۱۳۹.</ref> از هم‌روزگاران ما نیز مارگلیوث در بازخوانی میراث دانشی مدائنی، نتایج کار او را در هشت دسته<ref>دراسات عن مورخین العرب، ص۸۵-۸۹.</ref> رده‌بندی کرده است: ۱. ‌گزارش‌های پیامبر و قریش و نسب و همسران آن‌ها. ۲. ‌گزارش‌های خلفا و رویدادهای تاریخ اسلام. ۳. نبرد‌ها و مغازی. ۴. مباحث اخلاقی و جغرافیا. ۵. تاریخ شعر و ادب. ۶. تاریخ فرهنگی. ۷. ‌گزارش‌های مردم عرب. ۸. فتوحات. حموی کتابی پربرگ با عنوان الدولة العباسیه بر فهرستی که ابن ندیم از آثار او فراهم ساخته، افزوده است.<ref>معجم الادباء، ج۱۴، ص۱۳۴؛ الوافی بالوفیات، ج۲۲، ص۳۱.</ref> المغازی و نیز تاریخ الخلفای مدائنی مورد استفاده طبری و بلاذری و یاقوت حموی قرار گرفته و ‌گزارش‌هایی بسیار از این دو اثر نزد نویسندگان و تاریخنگاران محفوظ مانده است.<ref>تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۳۸-۳۹.</ref> دست‌نوشته بخش‌هایی از کتاب المغازی را بروکلمان شناسایی و ‌گزارش کرده است.<ref>تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۳۹.</ref> ‌گزارش‌های مدائنی در متون ادبی نیز بازتاب یافته است؛ از جمله در الاغانی که نشان می‌دهد وی در حفظ و روایت قصاید و اشعار شاعران دقت و توانایی داشته است. در نور القبس نیز برخی از نقل شده‌های مدائنی از روزگار جاهلیت و اسلام و آگاهی‌هایی از او در باب اوائل و اخبار افراد و شاعران، گزارش شده است.<ref>نور القبس، ص۱۸۲-۱۸۴.</ref>