الاخبار الغریبه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الاخبارُ الغریبة فی ما وَقَعَ بِطیبَةِ الحَبیبَه'''، کتابی در تاریخ [[مدینه]]، نوشته جعفر بن حسین موسوی مدنی (1342ق). نویسنده کتاب تاریخ‌نگار و خوشنویسی اهل مدینه بوده است. وی در این کتاب رویدادهای مدینه در قرن ۱۲ق، ازجمله اختلاف‌ها و درگیری‌های میان گروه‌های مختلف در این شهر را به صورت مختصر گزراش کرده است. اهمیت کتاب به جهت آن است که در تألیف آن از  قصاید و اشعار محلی و منابع تاریخی دست اول استفاده شده است. هم‌اکنون چهار نسخه از این کتاب در دست است.

الاخبارُ الغریبة فی ما وَقَعَ بِطیبَةِ الحَبیبَه، از کتاب‌های مختصر در تاریخ [[مدینه]] و شامل ‌گزارش‌هایی از رویدادهای شگفت تاریخی‌اجتماعی مدینه در سده 12ق است. این رویدادها با عنوان «فتنه» به معنای شورش، درگیری و زد و خورد آمده‌اند.

سید جعفر بن حسین بن یحیی بن ابراهیم بن هاشم موسوی مدنی از تاریخ‌نگاران و خوشنویسان مدنی سده 12 و 13ق است. او در [[مدینه]] زاده شد و همان جا وفات یافت.<ref>الاعلام، ج2، ص124.</ref> یکی از نقشه‌های [[مسجدالحرام]] را او طراحی کرده است.<ref>الاعلام، ج2، ص124.</ref> کار اصلی وی خوشنویسی و کتابت نسخه‌های خطی بود و در حاشیه کتاب‌هایی که دستنویس می‌کرد، تعلیقات و پی‌نوشت‌هایی می‌افزود و از این راه به نشر و تبلیغ دانسته‌هایش می‌پرداخت. ریشه خاندان وی، بیت هاشم، به سیدهاشم بن ابراهیم موسوی رومی حساوی، از کار‌گزاران دولت [[حکومت عثمانی|عثمانی]]، می‌رسد. هاشم در محاکم قضایی به منشی‌گری می‌پرداخته است.<ref>تحفة المحبین، ص487.</ref> سیدجعفر به تاریخ مدینه توجهی ویژه می‌نمود و از آن‌جا که خطی زیبا داشت، آثاری چند از کتب تاریخ مدینه را کتابت کرد و بر آن‌ها یادداشت‌هایی افزود.<ref>الاعلام، ج2، ص124؛ المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص36.</ref>

[[مدینه]] در سده 12ق به سبب ظهور جنبش‌های گوناگون در جهان اسلام و برخورداری از مرکزیت معنوی‌سیاسی، و نیز هجرت دانشوران به آن سرزمین و شکل‌گیری اختلاف شهروندانش با کار‌گزاران عثمانی، اهمیتی خاص یافت.<ref>الاخبار الغریبه، ص9، «مقدمه».</ref> نویسنده در چنین وضعیتی به ‌گزارش رویدادهای مدینه پرداخته است. در بررسی رخدادهای تاریخ مدینه در الاخبار الغریبه، برخی از فتنه‌ها با تفصیل و توجه بیشتر، همراه اسناد و اشعار بیان شده و برخی بدون جزئیات آمده است. نویسنده عهده‌دار بیان فتنه‌ها و رویدادهای سهمگین میان سال‌های 1111 تا 1203ق (ص8) است و جز سه فتنه اصلی، به درگیری‌های کم‌دامنه‌تر نیز پرداخته است. بسیاری از مطالب ‌الاخبار الغریبه، برگرفته از رساله عبدالرحمن بن حسین انصاری مدنی، دانشور و سخنور سده 13ق در تاریخ حوادث است.<ref>المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص36.</ref><br />

از رخدادهای مهم این دوره، ‌فتنه دوران شیخ ایوب آغا میان [[اغوات|اَغَوات]] (خادمان حرم) و مردم مدینه در 1134ق است که در آن سید برزنجی معروف به «مظلوم» کشته شد.<ref>خلاصة الکلام، ص173-174.</ref> (ص28ـ30) نویسنده شرح احوال و نسب خاندان برزنجی را از کتاب زینی دحلان به نام اسنی المطالب آورده است. (ص30) رویداد دیگر، فتنه بشیر آغا میان اغوات و اهل مدینه در سال 1148ق است که 45 روز ادامه یافت. (ص34)<br />

از دیگر رخدادهای مهم مدینه، آشوبی است که میان نظامیان [[حکومت عثمانی|عثمانی]] و اغوات روی داد. (ص61ـ63) رخداد دیگر فتنه عبدالرحمن آغای بزرگ در سال 1155ق. است که به سبب برانگیختن وحشت و ترس و اضطراب عمومی، به فتنه کابوس شهرت یافت. (ص38)

نویسنده پس از گزارش یکی از این فتنه‌های عمومی که میان اهل [[مدینه]] و بنی‌‌علی در سال 1111ق رخ داد،(ص20ـ21) به معرفی متولیان [[اغوات|اَغَواتی]] و [[مشیخة الحرم|مَشیخةُ الحرم]] پرداخته و گفته است که در پی این رویداد، منصب [[شیخ الحرم|شیخ الحرمی]] به حافظ محمد آغا رسید و در روزگار او رخداد شگفت شَمامه در سال 1118ق اتفاق افتاد. این واقعه مربوط به آویزه طلایی اهدایی شاه سلطان حسین صفوی (حک: 1105ـ1135ق) بود که می‌خواستند آن را بر حجره مطهر ضریح نبوی نصب کنند. سه تن از اغوات با هم تبانی کردند تا این آویزه ارزشمند را از آن‌جا به سرقت ببرند و آن را تکه تکه کرده، به بازرگانی هندی بفروشند. خبر این سرقت و توطئه به دولت [[حکومت عثمانی|عثمانی]] رسید و شیخ حرم برکنار شد.(ص20ـ21)<br />

برخی از این فتنه‌ها عمومی بوده و همه مردم مدینه را فراگرفته است؛ از جمله فتنه دوس در سال 1189ق.(ص70) در مجموع، هفت فتنه و درگیری داخلی که در سال‌های گوناگون رخ داده، در این کتاب معرفی شده است. (ص58ـ95) تاریخ نظامی و سیاسی مدینه و کشمکش و اختلاف میان گروه‌ها، نه تنها در این ‌گزارش‌ها، بلکه در فرهنگ عمومی و اشعار و قصاید آمده و نویسنده در پایان گزارش هر رویداد، اشعاری در وصف آن رخداد آورده است.<br />این شعرها سروده‌ شاعران محلی است که این رخدادها را شاهد بودند و آن‌ها را به سبب آثار و پیامدهای تاریخی، به نظم کشیدند و از این راه خاطرات قومی و حافظه تاریخی خود را از نابودی در امان داشتند.(نک: ص71ـ72، 96) رخدادهای یاد شده میان همگان معروف بوده و نویسنده آن‌ها را بر پایه شنیده‌ها و دیده‌های خود ثبت کرده است. اعتبار گزارش‌های کتاب حاضر را می‌توان در مقایسه با اخبار کتاب خلاصة الکلام زینی دَحلان که از منابع دست اول این‌گونه ‌اخبار است، سنجید.<ref>نک: خلاصة الکلام، ص173، 215-231.</ref>

منابع االاخبار الغریبه، افزون بر قصاید و اشعار محلی، مآخذ تاریخی دست اول در تاریخ [[مدینه|مدینه‌اند]]؛ از جمله [[تحفة المحبین و الاصحاب]] نوشته عبدالرحمن انصاری (ص27)، [[خلاصة الکلام]] (ص28) و قصیده‌ای از عمر بن عبدالسلام داغستانی نویسنده تحفة الدهر. (ص97) نویسنده اطلاعاتی سودمند درباره [[شیخ الحرم|مشایخ حرم]] (ص20) و آگاهی‌هایی دست اول از [[اغوات|اَغَوات]] و عملکردشان (ص28) و کار‌گزاران [[حکومت عثمانی|عثمانی]] ارائه داده است. (ص29)