تراژدی کربلا: مطالعه جامعه‌شناختی گفتمان شیعه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
تراژدی کربلا: مطالعه جامعه‌شناختی گفتمان شیعه (کتاب) (ویرایش)
نسخهٔ ۲۷ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۵۰
، ۲۷ اوت ۲۰۲۲بدون خلاصۀ ویرایش
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''تراژدی کربلا: مطالعه جامعه‌شناختی گفتمان شیعه'''، نوشته ابراهیم حیدری است. اصل این کتاب عربی بوده و توسط علی معموری و محمدجواد معموری به فارسی ترجمه شده‌است. | '''تراژدی کربلا: مطالعه جامعه‌شناختی گفتمان شیعه'''، نوشته ابراهیم حیدری است. اصل این کتاب عربی بوده و توسط علی معموری و محمدجواد معموری به فارسی ترجمه شده‌است. | ||
نویسنده با مشخص کردن محدوده مطالعات خود درباره آیین و رسوم عزاداری امام حسین که مربوط مراسم کربلا و کاظمین در سال 1968میلادی است، سعی کرده با نگاهی جامعه‌شناختی به تاریخ سیاسی اجتماعی عراق، عوامل گسترش و فراگیر شدن مجالس عزاداری امام حسین را بیان کند. | |||
به طور خاص در تاریخ معاصر عراق، قوانین حاکم بر زمین و اصلاحات ارضی که در دوره عثمانی انجام شد، نتوانست کشاورزان را صاحب زمین و سرمایه کند. آن ها که وادار به مهاجرت به شهرها و زاغه نشینی شده و طعم نابرابری را چشیده بودند، حضور در مجالس عزاداری امام حسین را مأمنی برای خود یافتند. | |||
همچنین یکجانشین شدن عشایر و تعامل با نهادهایی که اکثرا شیعی بودند، آن‌ها را به گرویدن به تشیع ترغیب نمود. به این ترتیب با افزایش جمعیت شیعه، مجالس عزاداری نیز رونق بیشتری یافت. | |||
نویسنده شهرهای مذهبی عراق را که مرقد امامان شیعه را در خود جای داده را عامل مهمی در بروز فرهنگ عاشورا و امام حسین دانسته است. به‌طوری‌که این شهرها با قدرت اقتصادی و اجتماعی خود نقش مهمی نیز در قیام‌های ملی عراق بازی کردند. | |||
نویسنده همچنین به مفهوم شفاعت توجه کرده و اشتیاق حضور شیعیان در این مجالس را طلب شفاعت از امام معصوم می‌داند. | |||
سپس مبارزه با ظلم را که از اصلی‌ترین نمادهای قیام امام حسین است را مورد تأکید قرارداده و تأثیر این فرهنگ در قیام‌های ملی عراق و جهاد با استعمار انگلیس را یادآور می‌شود. | |||
از طرفی وجه دیگر این علاقه و استقبال مردم به مجالس عزاداری را بیان می‌کند. به این معنا که برخی با استفاده از این ظرفیت به دنبال بهره‌جویی‌هایی سیاسی و اجتماعی بوده‌اند. برای نمونه در تاریخ معاصر عراق، نفوذ انگلیس در مجالس عزای امام حسین و نزدیکی به سران شیعه برای سوءاستفاده سیاسی را یادآور می‌شود. | |||
نویسنده سپس انحرافاتی که مبتلابه این مجالس است را بیان می‌کند، خرافاتی که در روضه‌ها مطرح می‌شود و نیز اقدامات افراط‌گرایانه‌ای نظیر قمه زنی. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۴۳: | خط ۵۹: | ||
==محدوده مکانی مطالعات کتاب== | ==محدوده مکانی مطالعات کتاب== | ||
مطالعات میدانی این مطالعه، در سال 1986م در شهر کاظمین، و نیز در محرم و صفر همین سال در شهر کربلا صورت گرفته‌است. | مطالعات میدانی این مطالعه، در سال 1986م در شهر کاظمین، و نیز در محرم و صفر همین سال در شهر کربلا صورت گرفته‌است.<ref>تراژدی کربلا، ص 2</ref> | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
| خط ۵۹: | خط ۷۵: | ||
نویسنده سپس به مراسماتی که در اثر این واقعه بویژه در عراق شکل گرفت می‌پردازد: | نویسنده سپس به مراسماتی که در اثر این واقعه بویژه در عراق شکل گرفت می‌پردازد: | ||
مجالس عزاداری، مقتل خوانی، دسته‌جات عزاداری، دسته‌های زنجیرزنی دسته‌های قمه زنی، تعزیه، برگزاری مراسم اربعین | مجالس عزاداری، مقتل خوانی، دسته‌جات عزاداری، دسته‌های زنجیرزنی دسته‌های قمه زنی، تعزیه، برگزاری مراسم اربعین<ref>تراژدی کربلا، ص 91-135</ref> | ||
===عوامل مؤثر در گسترش مراسم سوگواری امام حسین در عراق=== | ===عوامل مؤثر در گسترش مراسم سوگواری امام حسین در عراق=== | ||
نویسنده با برشمردن سیر تاریخی عراق، گذاره‌های اجتماعی و سیاسی را در فراگیری و گسترش مراسمات عزای امام حسین مؤثر می‌داند، پدیده‌هایی نظیر: | نویسنده با برشمردن سیر تاریخی عراق، گذاره‌های اجتماعی و سیاسی را در فراگیری و گسترش مراسمات عزای امام حسین مؤثر می‌داند، پدیده‌هایی نظیر: | ||
یکجانشین شدن عشایر و گرایش آن‌ها به مذهب تشیع | یکجانشین شدن عشایر و گرایش آن‌ها به مذهب تشیع<ref>تراژدی کربلا، ص 206-231</ref> | ||
قوانین اصلاحات ارضی و تبعات آن در مهاجرت روستاییان به شهرها، سکونت آن‌ها در حاشیه شهر و آگاهی نسبت به شکاف طبقاتی و در نتیجه آشنایی با مفاهیم ظلم و عدالتخواهی<ref>تراژدی کربلا، ص 179-206</ref> | |||
===تأثیرگذاری شهرهای مذهبی، در گذاره‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عراق=== | |||
نویسنده در این بخش به شهرهای مهم مذهبی عراق می‌پردازد: | |||
'''نجف''' | |||
این شهر با محوریت مرقد امام علی(ع)، مرکز تجمع علویان بوده و پس از عزیمت شیخ طوسی به این شهر، حوزه‌های علمیه رونق فراوانی یافت. نجف تا اوایل قرن بیستم به عنوان بزرگترین حوزه علمیه و مرجعیت به‌شمار می‌آمد. | |||
قبرستان نجف و علاقه به دفن شدن در جوار امام علی(ع)، باعث رونق اقتصادی این منطقه نیز شد، متقاضیان می‌بایست تعرفه خاصی را پرداخت کنند .شغل‌های جانبی مرتبط با دفن مردگان و زیارت عتبات نیز رونق یافت.<ref>تراژدی کربلا، ص 244-261</ref> | |||
'''کربلا''' | |||
کربلا، با محوریت مرقد امام حسین(ع)، از نظر فرهنگی جایگاه بالایی در عراق داشت، نخستین چاپخانه عراق در این شهر افتتاح شد.این شهر در شکل‌گیری انقلاب 1920م ضد استعمار انگلیس نیز نقش بسزایی داشت.<ref>تراژدی کربلا، ص 268-269</ref> | |||
'''کاظمین و سامراء''' | |||
شهر کاظمین و نیز شهر سامرا با وجود مرقدهای امام‌های شیعه و حضور علمای شیعه در این شهرها، به کانون‌های فرهنگی تبدیل شد.<ref>تراژدی کربلا، ص 274 و 284</ref> | |||
'''قدرت اقتصادی و سیاسی شهرهای مذهبی''' | |||
این شهرهای مذهبی، با وجود دریافت مقادیر نذورات، وجوهات، رد مظالم، از نظر اقتصادی توانمند بوده و به‌واسطه میل زیارت شیعیان مختلف برای زیارت این شهرها، روابط خارجی مؤثری داشتند. این موقعیت در اواخر دوره عثمانی و افول قدرت آن، جنبش‌های استقلال طلبانه‌ای در کربلا شکل داد که با شکست مواجه شد.<ref>تراژدی کربلا، ص 269-273</ref> | |||
ایجاد حسینیه در شهرهای مختلف و تأثیرگذاری این نهاد در نهضت‌های ملی و جهاد ضد استعماری انگلیس در سال 1920م از موارد اهمیت حضور عتبات در عراق است.<ref>تراژدی کربلا، ص 301</ref> | |||
===نهضت امام حسین، الگویی برای عدالتخواهی و مبارزه با ظلم=== | |||
نویسنده به مفاهیمی نظیر شفاعت پرداخته و حسین(ع)، را مظهر نجات الهی در نزد شیعیان معرفی می‌کند. در ادامه مجالس عزاداری را عاملی برای شفاعت جستن شیعیان می‌داند.<ref>تراژدی کربلا، ص 317-331</ref> | |||
سپس نویسنده به تأثیر واقعه عاشورا در مطالبه عدالتخواهی می‌پردازد. بدین معنا مردم که با الگو قراردادن امام حسین در نپذیرفتن ظلم و مقابله با آن، مطالبات اجتماعی و سیاسی مردم در مراسم عزاداری بیان می‌شد. | |||
و در نمونه‌ای بارز، به نهضت‌های ملی عراق اشاره می‌کند، به‌طوری‌که مراسم‌های عزاداری امام حسین را عاملی برای ایجاد وحدت ملی و کاهش اختلافات سیاسی و مذهبی معرفی می‌کند. <ref>تراژدی کربلا، ص 387</ref> | |||
===سوءاستفاده از مراسم عزای حسینی=== | |||
با توجه به استقبال مردم از مراسم عزای امام حسین، گاهی سیاستمداران از این ظرفیت به نفع خود بهره‌می‌برند. نویسنده به تلاش دولت انگلیس بعد از جنگ جهانی دوم در نزدیک شدن به هیئت‌های عزاداری اشاره می‌کند. | |||
دولت انگلیس با فراهم آورن مواد مورد نیاز هیئت‌ها، سعی در نزدیکی به سران شیعه و پیش‌بردن منافع خود داشتند. در نمونه‌ای بارز دولت انگلیس برای سرکوب جنبش کمونیست‌ها در عراق، از ظرفیت عزداری استفاده کرده و در نزد افکار عمومی آن‌ها را افرادی مخالف دین و مذهب معرفی می‌کرد.<ref>تراژدی کربلا، ص 450-453</ref> | |||
===تحریفات عزاداری امام حسین=== | |||
نویسنده در این قسمت به تحریفاتی که در مراسم عزاداری رخ داده، اشاره می‌کند، مانند: | |||
* آمیخته شدن خرافات به روضه‌های مراسم سوگواری امام حسین<ref>تراژدی کربلا، ص 480-496</ref> | |||
* رفتارهای افراط‌گرایانه مانند قمه‌زنی<ref>تراژدی کربلا، ص465-479</ref> | |||
==اطلاعات نشر== | |||
کتاب تراژدی کربلا: مطالعه جامعه‌شناختی گفتمان شیعه، سال 1381شمسی در مؤسسه دارالکتاب الاسلامی به چاپ رسیده‌است. | |||
== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | |||