الاخبار الغریبه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اَلاخبارُ الغریبة فی ما وَقَعَ بِطیبَةِ الحَبیبَه'''، کتابی در تاریخ [[مدینه]]، نوشته [[جعفر بن حسین موسوی]] (1342ق). نویسنده کتاب تاریخ‌نگار و خوشنویسی اهل مدینه بوده است. وی در این کتاب رویدادهای مدینه در قرن ۱۲ق، ازجمله اختلاف‌ها و درگیری‌های میان گروه‌های مختلف در این شهر را به صورت مختصر گزراش کرده است. اهمیت کتاب به جهت آن است که در تألیف آن از قصاید و اشعار محلی و منابع تاریخی دست اول استفاده شده است. هم‌اکنون چهار نسخه از این کتاب در دست است.

اَلاخبارُ الغریبة فی ما وَقَعَ بِطیبَةِ الحَبیبَه، از کتاب‌های مختصر در تاریخ [[مدینه]] و شامل ‌گزارش‌هایی از رویدادهای شگفت تاریخی‌اجتماعی مدینه در سده 12ق است. این رویدادها با عنوان «فتنه» به معنای شورش، درگیری و زد و خورد آمده‌اند.

سیدجعفر بن حسین بن یحیی بن ابراهیم بن هاشم موسوی مدنی از تاریخ‌نگاران و خوشنویسان مدنی سده 12 و 13ق است. او در [[مدینه]] زاده شد و همان جا وفات یافت.<ref>الاعلام، ج2، ص124.</ref> یکی از نقشه‌های [[مسجدالحرام]] را او طراحی کرده است.<ref>الاعلام، ج2، ص124.</ref> کار اصلی وی خوشنویسی و کتابت نسخه‌های خطی بود و در حاشیه کتاب‌هایی که دستنویس می‌کرد، تعلیقات و پی‌نوشت‌هایی می‌افزود و از این راه به نشر و تبلیغ دانسته‌هایش می‌پرداخت. ریشه خاندان وی، بیت هاشم، به سیدهاشم بن ابراهیم موسوی رومی حساوی، از کار‌گزاران دولت [[حکومت عثمانی|عثمانی]]، می‌رسد. هاشم در محاکم قضایی به منشی‌گری می‌پرداخته است.<ref>تحفة المحبین، ص487.</ref> سیدجعفر به تاریخ مدینه توجهی ویژه می‌نمود و از آن‌جا که خطی زیبا داشت، آثاری چند از کتب تاریخ مدینه را کتابت کرد و بر آن‌ها یادداشت‌هایی افزود.<ref>الاعلام، ج2، ص124؛ المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص36.</ref>

[[مدینه]] در سده 12ق به سبب ظهور جنبش‌های گوناگون در جهان اسلام و برخورداری از مرکزیت معنوی‌سیاسی، و نیز هجرت دانشوران به آن سرزمین و شکل‌گیری اختلاف شهروندانش با کار‌گزاران عثمانی، اهمیتی خاص یافت.<ref>الاخبار الغریبه، ص9، «مقدمه».</ref> نویسنده در چنین وضعیتی به ‌گزارش رویدادهای مدینه پرداخته است. در بررسی رخدادهای تاریخ مدینه در الاخبار الغریبه، برخی از فتنه‌ها با تفصیل و توجه بیشتر، همراه اسناد و اشعار بیان شده و برخی بدون جزئیات آمده است. نویسنده عهده‌دار بیان فتنه‌ها و رویدادهای سهمگین میان سال‌های 1111 تا 1203ق (ص8) است و جز سه فتنه اصلی، به درگیری‌های کم‌دامنه‌تر نیز پرداخته است. بسیاری از مطالب ‌الاخبار الغریبه، برگرفته از [[رساله عبدالرحمن بن حسین انصاری]]، دانشور و سخنور سده 13ق در تاریخ حوادث است.<ref>المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص36.</ref><br />

از رخدادهای مهم این دوره، ‌فتنه دوران [[شیخ ایوب آغا]] میان [[اغوات|اَغَوات]] (خادمان حرم) و مردم مدینه در 1134ق است که در آن [[سید برزنجی]] معروف به «مظلوم» کشته شد.<ref>خلاصة الکلام، ص173-174.</ref> (ص28ـ30) نویسنده شرح احوال و نسب [[خاندان برزنجی]] را از کتاب [[زینی دحلان]] به نام ا[[سنی المطالب]] آورده است. (ص30) رویداد دیگر، فتنه [[بشیر آغا]] میان اغوات و اهل مدینه در سال 1148ق است که 45 روز ادامه یافت. (ص34)<br />

از دیگر رخدادهای مهم مدینه، آشوبی است که میان نظامیان [[حکومت عثمانی|عثمانی]] و اغوات روی داد. (ص61ـ63) رخداد دیگر فتنه [[عبدالرحمن آغای بزرگ]] در سال 1155ق. است که به سبب برانگیختن وحشت و ترس و اضطراب عمومی، به [[فتنه کابوس]] شهرت یافت. (ص38)

نویسنده پس از گزارش یکی از این فتنه‌های عمومی که میان اهل [[مدینه]] و [[بنی‌‌علی]] در سال 1111ق رخ داد،(ص20ـ21) به معرفی متولیان [[اغوات|اَغَواتی]] و [[مشیخة الحرم|مَشیخةُ الحرم]] پرداخته و گفته است که در پی این رویداد، منصب [[شیخ الحرم|شیخ الحرمی]] به [[حافظ محمد آغا]] رسید و در روزگار او رخداد شگفت [[شمامه|شَمامه]] در سال 1118ق اتفاق افتاد. این واقعه مربوط به آویزه طلایی اهدایی شاه سلطان حسین صفوی (حک: 1105ـ1135ق) بود که می‌خواستند آن را بر حجره مطهر ضریح نبوی نصب کنند. سه تن از اغوات با هم تبانی کردند تا این آویزه ارزشمند را از آن‌جا به سرقت ببرند و آن را تکه تکه کرده، به بازرگانی هندی بفروشند. خبر این سرقت و توطئه به دولت [[حکومت عثمانی|عثمانی]] رسید و شیخ حرم برکنار شد.(ص20ـ21)<br />

برخی از این فتنه‌ها عمومی بوده و همه مردم [[مدینه]] را فراگرفته است؛ ازجمله [[فتنه دوس]] در سال 1189ق.(ص70) در مجموع، هفت فتنه و درگیری داخلی که در سال‌های گوناگون رخ داده، در این کتاب معرفی شده است. (ص58ـ95) تاریخ نظامی و سیاسی مدینه و کشمکش و اختلاف میان گروه‌ها، نه تنها در این ‌گزارش‌ها، بلکه در فرهنگ عمومی و اشعار و قصاید آمده و نویسنده در پایان گزارش هر رویداد، اشعاری در وصف آن رخداد آورده است.<br />این شعرها سروده‌ شاعران محلی است که این رخدادها را شاهد بودند و آن‌ها را به سبب آثار و پیامدهای تاریخی، به نظم کشیدند و از این راه خاطرات قومی و حافظه تاریخی خود را از نابودی در امان داشتند.(نک: ص71ـ72، 96) رخدادهای یاد شده میان همگان معروف بوده و نویسنده آن‌ها را بر پایه شنیده‌ها و دیده‌های خود ثبت کرده است. اعتبار گزارش‌های کتاب حاضر را می‌توان در مقایسه با اخبار کتاب [[خلاصة الکلام]] نوشته [[زینی دحلان|زینی دَحلان]] که از منابع دست اول این‌گونه ‌اخبار است، سنجید.<ref>نک: خلاصة الکلام، ص173، 215-231.</ref>

منابع االاخبار الغریبه، افزون بر قصاید و اشعار محلی، مآخذ تاریخی دست اول در تاریخ [[مدینه|مدینه‌اند]]؛ از جمله [[تحفة المحبین و الاصحاب]] نوشته [[عبدالرحمن انصاری]] (ص27)، [[خلاصة الکلام]] (ص28) و قصیده‌ای از ع[[مر بن عبدالسلام داغستانی]] نویسنده [[تحفة الدهر]]. (ص97) نویسنده اطلاعاتی سودمند درباره [[شیخ الحرم|مشایخ حرم]] (ص20) و آگاهی‌هایی دست اول از [[اغوات|اَغَوات]] و عملکردشان (ص28) و کار‌گزاران [[حکومت عثمانی|عثمانی]] ارائه داده است. (ص29)

الاخبار الغریبه چهار نسخه دارد: دو نسخه در کتابخانه آل هاشم در [[مدینه]] یافت می‌گردد. سومی را ابراهیم خربوتی کتابت کرده که نزد ورثه وی در مدینه نگهداری می‌شود. نسخه چهارم در کتابخانه [[الحرم المکی]] جای دارد.<ref>المدینة المنورة فی مئة مخطوط، ص35-37.</ref> حمد الجاسر دو نسخه دستنویس از ‌الاخبار الغریبه دیده و خلاصه‌ای از محتوای این نسخه‌ها را در چند شماره نشریه تاریخی العرب آورده است.<br />

مرزوق علی ابراهیم بر پایه نسخه خطی موجود در کتابخانه آل هاشم مدینه، به تصحیح این اثر پرداخته و آن را در 111 صفحه، در مکتبة الخانجی [[قاهره]] به سال 1375ق. منتشر ساخته و مقدمه‌ای کوتاه در تحلیل اهمیت کتاب بر آن افزوده است. در این مقدمه، به اهمیت کتاب در تاریخ سیاسی‌اجتماعی مدینه و روابط مردم و گروه‌های داخلی مدینه با دولت و کار‌گزاران [[حکومت عثمانی|عثمانی]]، اشاره شده و اشکال اصلی آن، الفاظ عامیانه و متأثر از فرهنگ و زبان ترکی روزگار عثمانی تلقی شده است.<ref>الاخبار الغریبه، ص8-10، «مقدمه».</ref>

| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9266

| عنوان = الاخبار الغریبه

|نویسنده = علی احمدی میرآقا

*'''الاخبار الغریبه''': جعفر بن سید حسین هاشم المدنی (درگذشت 1342ق)، قاهره، مکتبة الخانجی، 1375ق.

*''' الاعلام''': الزرکلی (درگذشت 1396ق)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.

*''' تحفة المحبین و الاصحاب''': عبدالرحمن الانصاری (درگذشت 1195ق)، به کوشش العرویسی، تونس، المکتبة العتیقه، 1390ق.

*''' خلاصة الکلام فی بیان امراء البلد الحرام''': احمد بن زینی دحلان (درگذشت 1304ق)، مصر، المطبعة الخیریه، 1305ق.

*''' المدینة المنورة فی مئة مخطوط''': مصطفی عماد منلا، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، 1420ق.

{{کتاب‌های مرتبط با حج}}