در حال ویرایش آدم (پیامبر)

'''آدم'''(ع) انسان نخست و نخستین [[پیامبر]]. بنابر برخی روایات اسلامی، آدم پس از اخراج از [[بهشت]] در [[مکه]]، ساکن شد. توبه او در مکه پذیرفته شد و همو بود که [[کعبه]] را ساخت و اولین کسی بود که مناسک حج‌ را از [[جبرئیل]] آموخت و بارها حج‌‌گزاری کرد.  

ادیان ابراهیمی و نیز دیگر دین‌ها و آیین‌های اقوام سامی، سرگذشت نسبتاً مشابهی را در آفرینش و استقرار انسان نخستین در زمین روایت کرده‌اند. در [[قرآن کریم]] (برای نمونه: [[سوره بقره]]، آیه ۳۰-۳۸؛ [[سوره اعراف]]، آیه ۱۹-۲۵) و [[عهد عتیق]]<ref>کتاب مقدس، سفر پیدایش، ۱: ۲۶ -۳۰؛ ۲: ۷.</ref> داستان حضرت آدم از چگونگی خلقت از خاک و شکل‌گیری بدن و دمیدن روح در او به تفصیل بیان شده که درباره هر یک از این مراحل و ابعاد مختلف آن به ویژه موضوع آفرینش یکباره یا تدریجی، آرای گوناگون در دست است.<ref>برای نمونه نک: المیزان، ج‌۴، ص‌۱۴۳؛ ج‌۱۶، ص‌۲۵۵.</ref> برخی به استناد یافته‌های علمی و برخی روایات برآنند که انسان‌ها پیش از آدم نیز وجود داشته‌اند.<ref>در این باره نک: «امکان سنجی دلائل اثبات نظریه ابوالبشر بودن ''حضرت'' ''آدم'' علیه السلام با تکیه بر آیه اول سوره نساء»، ص 164</ref>

== هُبوط به مکه ==

آدم(ع) و همسرش [[حوا|حوّا]] پس از خوردن میوه ممنوع، همراه [[شیطان]] از [[بهشت]] به زمین [[هبوط]] کردند. درباره نوع بهشت آدم و شیوه هبوط و فلسفه خوردن از میوه ممنوع، آرای گوناگون مطرح شده است.<ref>برای آگاهی بیشتر نک: التفسیر الکبیر، ج۳، ص۲-۲۸؛ المیزان، ج۱، ص۱۲۶-۱۵۴.</ref>  

در [[قرآن]] و [[تورات]]، مکان هبوط مشخص نیست. در روایات اسلامی چندین دیدگاه در این باره ارائه شده‌ است. بر پایه روایتی منسوب به [[امام علی(ع)]] آدم در کوه سَراَندیب هندوستان و حوّا در [[جده]] هبوط کردند.<ref>علل الشرائع، ج۲، ص۵۹۵؛ کشف‌الاسرار، ج‌۱، ص‌۱۵۱؛ التفسیر الکبیر، ج‌۳، ص‌۲۷؛ بحار الانوار، ج۱۱، ص۱۱۱؛ ج۶۱، ص۲۷۴.</ref> در گزارشی دیگر آمده که آدم بر [[کوه صفا]] و حوّا بر [[کوه مروه]] فرود آمد و نام‌گذاری صفا به مناسبت لقب آدم «صفی الله» و نامگذاری مروه به مناسبت هبوط همین زن (مرأه) بر آن است.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۰؛ المیزان، ج‌۱، ص‌۱۳۹.</ref> مشهورترین گزارش در روایات آن است که آدم و حوا در سرزمین [[مکه]] هبوط کردند.<ref>تفسیر عیاشی، ج‌۱، ص‌۳۶-‌۳۹؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج۱، ص۸۸؛ الکافی، ج۴، ص۱۹۰.</ref> گروهی نیز برای جمع میان روایات، هبوط را دارای دو مرحله دانسته‌اند: نخست در سَراَندیب و سپس در مکه.<ref>المیزان، ج‌۱، ص‌۱۵۰.</ref>

در برخی روایات، از هبوط [[حجر الاسود|سنگ حجرالاسود]] از بهشت همراه هبوط آدم(ع) یاد شده است.<ref>کمال الدین، ص۲۹۴، ۲۹۸؛ تفسیر العز بن عبدالسلام، ج۳، ص۲۸۹.</ref> دیگر روایات از هبوط حجرالاسود برای آدم(ع) یاد می‌کنند.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۸۵.علل الشرایع، ج۲، ص۳۱۸.</ref>

=== توبه آدم در مکه ===

درباره پذیرش توبه آدم نیز از نزول [[جبرئیل]] در [[کعبه|خانه خدا]] سخن رفته که نورش سراسر حرم را فرا گرفت و سپس از آدم خواسته شد که [[روز ترویه]] غسل کند و [[احرام]] بندد و در [[منا]] بیتوته کند. سرانجام در [[عرفات]]، کلماتی را از جبرئیل دریافت که با گفتن آن‌ها توبه‌اش پذیرفته شد و آن‌گاه دیگر اعمال [[حج]] را به جا آورد.<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۴۴-۴۵.</ref>

== آدم و بنای کعبه ==

نقش حضرت آدم(ع) در بنای [[کعبه]]، به اظهار نظر درباره زمان پیدایش کعبه بستگی دارد و درباره آن اختلاف است. در برخی روایات [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]]، از وجود کعبه پیش از آدم(ع) یاد شده<ref>مسند الشافعی، ص۱۱۶؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۵۰.</ref> و گزارش حج [[فرشته|فرشتگان]] پیش از آدم که در برخی روایات آمده، همین سخن را تأیید می‌کند.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۴؛ من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۳۰؛ الدر المنثور، ج۱، ص۱۳۰.</ref> در بعضی از گزارش‌ها، سابقه وجود کعبه به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش از [[دحو الارض|دَحْو الارض]] بازمی‌گردد.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۸؛ السنن الکبری، ج۵، ص۱۷۷.</ref> مفسران معمولاً ذیل آیه {إِنَّ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبَارَکا...} ([[آیه ۹۶ سوره آل‌عمران|سوره آل‌عمران، آیه ۹۶]]) به ذکر این دسته روایات پرداخته و این آیه را مؤید آن‌ها گرفته‌اند.<ref>نک: جامع البیان، ج۱، ص۷۶۲.</ref> در دسته دیگری از روایات، آدم(ع) نخستین بنیان‌گذار کعبه و نیز [[بیت المقدس]] شمرده شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۸۸؛ عمدة القاری، ج۱۵، ص۲۶۲؛ شرح سنن النسائی، ج۲، ص۳۳.</ref> در روایتی از [[وهب بن منبه]]، [[شیث]] فرزند آدم سازنده کعبه معرفی شده است.<ref>الاستذکار، ج۴، ص۱۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج۲، ص۱۲۲؛ فتح الباری، ج۶، ص۲۸۵.</ref>

شماری فراوان از محدثان و مفسران به استناد روایاتی، [[حضرت ابراهیم(ع)]] را نخستین بنیان‌گذار کعبه شمرده<ref>صحیح البخاری، ج۴، ص۱۱۶؛ جامع البیان، ج۱، ص۷۶۳؛ تفسیر ابن کثیر، ج۳، ص۲۲۶.</ref>، هیچ نقشی برای آدم در این زمینه برنمی‌شمرند و اساسا وجود کعبه را در آن زمان نمی‌پذیرند. برخی، با توجه به تصریح قرآن درباره نقش ابراهیم در ساخت کعبه، روایات مربوط به نقش آدم در ساخت کعبه و روایات مربوط به حج‌گزاری او را معتبر نمی‌دانند.<ref>المنار، ج۱، ص۳۸۳.</ref>برخی نیز روایات درباره ساخت کعبه را جمع کرده و برآنند که نخستین بار فرشتگان پیش از هبوط آدم کعبه را بنا کردند، سپس آدم و پس از او شیث و سرانجام ابراهیم آن را احیا و بازسازی نمودند.<ref>روح المعانی، ج۴، ص۵.</ref>

در کتاب [[الکافی|کافی]] (از منابع اصلی حدیثی شیعه) بابی مستقل به موضوع حج آدم اختصاص یافته و در روایاتی چند به شرح کامل و تفصیلی شیوه حج‌گزاری او اشاره شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۰-۱۹۷.</ref> بر اساس این روایات جبرئیل [[مناسک حج]] را گام به گام و بدین شرح به آدم آموخت:<blockquote>جبرئیل نخست آدم را به [[عرفات]] برد و از وی خواست که غروب‌گاهان [[استغفار]] کند. سپس او را به [[بطحا]] برد و در آن‌جا نیز استغفار هنگام طلوع را توصیه کرد. آن‌گاه رفتن به [[منا]] و انجام [[قربانی]] و [[رمی جمرات]] و نیز [[حلق]] و [[تقصیر]] و سرانجام هفت شوط [[طواف]] و [[طواف نساء]] را آموزش داد. نیز جبرئیل(ع) در انجام حلق و قربانی و دیگر مناسک حج به یاری آدم برخاست.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۶-۱۹۷.</ref></blockquote>

=== تعداد حج‌های آدم ===

اختلاف‌هایی درباره تعداد حج‌های آدم وجود دارد: ۳۰<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۵۹۴.</ref>،۴۰<ref>تفسیر ثعلبی، ج۱، ص۲۷۴؛ تفسیر بغوی، ج۱، ص۱۱۵؛ الکامل، ج۱، ص۳۸.</ref>، ۷۰<ref>عیون اخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۲۰؛ وسائل الشیعه، ج۲۴، ص۱۴۸؛ بحار الانوار، ج۱۰، ص۷۸.</ref> یا ۷۰۰<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۲۹؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۲۸.</ref> و ۱۰۰۰<ref>صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص۲۴۵؛ عوالی اللئالی، ج۲، ص۹۷؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۴۶۰.</ref>. این شماره‌ها معمولاً در روایاتی از غیر [[چهارده معصوم|معصومان]] یا احادیث مرسل آمده است.