در حال ویرایش آستان مقدس امام علی(ع)

| عنوان           =حرم امام علی

| تصویر           =28.jpg

| اندازه تصویر     =250px

| بنيانگذار        =

| تأسیس           =قرن ۲ (قمری)

| مکان             =[[کشور عراق]] [[شهر نجف]]  

| نام‌های دیگر     =

| مساحت           =حدود هشت هزار مترمربع

| دروازه‌های صحن   =5 عدد؛ باب السوق الکبیر، باب الطوسی، باب القبلة،باب الفرج و باب مسلم بن عقیل

| رواق‌های حرم     =4 عدد

| ایوان‌های حرم     =3 عدد؛ایوان طلا، ایوان علما، ایوان نادوان طلا

| مشخصات گنبد     =از نوع دوپوش، ارتفاع پوسته بیرونی 42 متر، قطر 16 متر و محیط 50 متر  

| مشخصات گلدسته‌ها = دو گلدسته با ارتفاع 35 و قطر 1/5 متر  

| بازسازی         =

| وبگاه           =  

'''آستان مقدس امام علی'''، محل دفن پیکر مطهر علی بن ابی‌طالب، صحابی بزرگ پیامبر اکرم(ص) و امام اول شیعیان است که در [[شهر نجف]] [[عراق]] قرار دارد. [[امام علی (ع)]] در روز ۲۱ رمضان سال ۴۰ قمری به شهادت رسید.

بنابر وصیتش، فرزندانش [[امام حسن (ع)]] و [[امام حسین (ع)]]، پیکر مطهرش را شبانه و به‌طور مخفیانه، در زمین مرتفعی در پشت کوفه مدفون ساختند که به نام‌های "نجف"، "ظهر الکوفه"، "الغری" و... خوانده شده است.

محل دفن امیرمؤمنان(ع) در حدود 150 سال ناشناس بود و فقط ائمه طاهرین و عده‌ای از شاگردان مخصوص آن بزرگواران از محل دفن آن حضرت آگاه بودند.

در قرن دوم هجری، در عصر [[هارون الرشید]]، محل قبر علنی گردید و بنایی بر روی قبر ساخته شد. به عقیده شیعیان، دو تن از پیامبر الهی؛ یعنی [[حضرت آدم]] و [[نوح(ع)]] در کنار علی بن ابی‌طالب(ع) دفن شده‌اند.

در دوره [[عضدالدوله دیلمی]]، بنای قبلی حرم تخریب و ساختمان بزرگ و باشکوهی بر قبر ساختند. همچنین در عهد صفویه به دستور [[شاه صفی]] (۱۰۳۸-۱۰۵۲ه.ق)، حرم مطهر و صحن آن توسعه داده شد.

در سال ۱۱۵۶ه.ق، به دستور [[نادرشاه]]، کاشی‌های سبز رنگی که از دوره صفویه زینت‌بخش گنبد و گلدسته آستان بود، برداشته و به‌جای آنها، از خشت‌های طلا، استفاده گردید و پس از آن [[آقامحمدخان قاجار]] اولین ضریح را که از جنس نقره بود به حرم هدیه کرد.

البته در منابع اهل سنت، اقوال دیگری درباره محل دفن امیرمؤمنان(ع) ذکر شده است؛ از جمله گفته‌اند جنازه شریف ایشان در قصرالاماره کوفه یا در رحبه (نزدیک [[کوفه]]) یا در [[بقیع مدینه]]، به خاک سپرده شده است. <ref>فرحة الغَری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی(ع)، ص٩٣-٩4.</ref>

بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]]، کوفه در کنار [[مکه]] و [[مدینه]]، حرم خدا و حرم رسول خدا(ص) و حرم امام علی(ع) بیان شده است. <ref>کامل الزیارات، ابن قولویه، ص٢5؛ ترجمه کامل الزیارات، محمدجواد ذهنی تهرانی، ص٧٧.</ref>

همچنین در روایت دیگری از امام صادق(ع)، مکه، حرم [[ابراهیم(ع)]]، مدینه، [[حرم حضرت محمد(ص)]] و کوفه، حرم امام علی(ع) است. <ref>ترجمه امالی شیخ طوسی، صادق حسن‌زاده، ص64٨-64٩.</ref>

براساس روایت دیگری از امام صادق(ع)، کوفه، زمین پاکیزه‌ای است که در آن، قبور [[پیامبران مرسل]] و غیرمرسل و اوصیای پیامبران قرار دارد... و از آنجا، عدل الهی آشکار می‌شود و در آن، قائم حق تعالی قیام می‌کند و عدالت را برقرار می‌نماید و در آن، خانه‌های پیامبران و اوصیا و صالحان بوده است. <ref>کامل الزیارات، ص٢6-٢٧؛ ترجمه کامل الزیارات، ص٨٢.</ref>

در روایت دیگری، امام صادق(ع) خطاب به [[مفضل بن عمر جعفی]]، غَری (نجف) را قطعه‌ای از کوهی بیان کرده است که خداوند بر آن، با [[موسی(ع)]] تکلم کرد و [[عیسی(ع)]] را تقدیس نمود و ابراهیم(ع) را خلیل خود و محمد(ص) را حبیب خود برگزید و آن را مسکن پیامبران (علیهم‌السّلام) قرار داد. <ref>کامل الزیارات، ص٣5-٣6؛ ترجمه کامل الزیارات، ص١١٣.</ref>

همچنین در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که نجف، همان کوهی است که فرزند [[نوح(ع)]]، به آن پناه برد و گفت: {{قلم رنگ|سبز|﴿ سَآوِی اِلیٰ جَبَلٍ یَعْصِمُنِی مِنَ الْمٰاءِ ﴾}}؛ <ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/226/43 هود/سوره11، آیه43. ]</ref> خداوند به کوه [[وحی]] کرد (خطاب نمود): «آیا او از من، به تو پناه می‌برد؟» پس کوه در زمین نهان گشت و رشته‌اش تا سرزمین شام بریده شد. <ref>من لا یحضره الفقیه، ج٢، ص٣5١-٣5٢؛ کامل الزیارات، ص٣٢؛ ترجمه کامل الزیارات، ص٩٩-١٠٠.</ref>

در روایت دیگری از امام صادق(ع) در تفسیر آیه: {{قلم رنگ|سبز|﴿ وَ آوَیْنٰاهُمٰا اِلیٰ رَبْوَةٍ ذٰاتِ قَرٰارٍ وَ مَعِینٍ ﴾}}؛<ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/345/50 مؤمنون/سوره23، آیه50. ]</ref>، آمده است که منظور از «ربوه»، نجف و منظور از «مَعین»، رود فرات است. <ref>کامل الزیارات، ص45؛ ترجمه کامل الزیارات، ص١٣٨.</ref>

[[ابن عساکر]]، مورخ بزرگ اهل‌سنت نیز به سند خود از امام صادق(ع) نقل کرده است که در تفسیر آیه فوق، فرمود که منظور از «ربوه»، نجف، و منظور از «قرار»، مسجد آن ([[مسجد کوفه]]) و منظور از «مَعین»، رود فرات است و هر درهم بخشش در کوفه، معادل صد درهم در جای دیگر و هر رکعت [[نماز]]، معادل صد رکعت در جای دیگر است و هرکس بخواهد از آب بهشت [[وضو]] بگیرد و از آب بهشت بنوشد و با آب بهشت غسل و شست‌وشو کند، از آب فرات استفاده کند. <ref>تاریخ مدینة دمشق، ابن‌عساکر، ج١، ص٢١٣.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

این داستان، با اختلاف در برخی جزئیات، در منابع دیگری نیز آمده است؛ از جمله: الارشاد، شیخ المفید؛ ارشاد القلوب، دیلمی؛ حیاة الحیوان الکبری، محمد بن موسی الدمیری، ذیل ماده «فهد» به نقل از ابن خَلَّکان.<ref>الارشاد، الشیخ المفید، ج١، ص٢6-٢٧؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ج٢، ص٣٨6؛ حیاة الحیوان الکبری، محمد بن موسی الدمیری، ج4، ص54، ذیل ماده «فهد» به نقل از ابن خَلَّکان.</ref>

 

 

براساس روایات ائمه (علیهم‌السّلام) در منابع حدیث شیعه، حضرت آدم و نوح (علیهما‌السّلام) نیز کنار بدن مطهر امام علی(ع) دفن شده‌اند؛ از جمله در چند روایت از [[امام محمد باقر(ع)]] و نیز امام جعفر صادق(ع) نقل شده است که امیرمؤمنان(ع) در قبر نوح(ع) یا کنار پدرش نوح(ع)، یعنی در جایی که پیش از ایشان حضرت نوح(ع) دفن شده، به خاک سپرده شد. <ref>فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی(ع)، ص144-148؛ فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی(ع)، ١٧٨-١٧٩.</ref>

 

در روایت ابن‌قولویه که پیش‌تر اشاره شد، امام صادق(ع) خطاب به مفضّل می‌گوید که اگر قبر امیرمؤمنان(ع) را در نجف زیارت کردی، بدان که آدم و نوح (علیهما‌السّلام) را نیز زیارت می‌کنی. در این روایت، کیفیت انتقال بدن حضرت آدم(ع) از مسجدالحرام به نجف، این‌گونه نقل شده است:

 

خداوند متعال به [[حضرت نوح(ع)]] درحالی‌که در کشتی بود، [[وحی]] فرمود که هفت بار، طواف خانه کند. آن جناب طبق آنچه به وی وحی شده بود، طواف نمود. سپس از کشتی بیرون آمد و تا زانوهایش در آب، فرو رفت. تابوتی را که در آن، استخوان‌های حضرت آدم بود، از آب بیرون آورد و آن را به داخل کشتی حمل کرد و سپس مطابق خواسته حق تعالی، دور خانه خدا طواف نمود و پس از آن، از درِ کوفه که وسط مسجد کوفه هست، وارد گردید. در این وقت بود که حق تعالی به زمین فرمود: {{قلم رنگ|سبز|﴿ ابْلَعِی مٰاءَکِ ﴾}}؛ <ref>[http://lib.eshia.ir/17001/1/226/44 هود/سوره11، آیه44. ]</ref>؛ «آبی که دربرداری، فرو ببر». پس زمین آبش را از مسجد کوفه فرو برد؛ همان‌طوری که پیش‌تر از همین مسجد، ظاهر ساخته بود. گروهی که با نوح، در کشتی بودند، متفرق گشتند. سپس نوح، تابوت را در غَری (نجف) دفن کرد. <ref>کامل الزیارات، ص٣5-٣6؛ ترجمه کامل الزیارات، ص١١٢-١١٣.</ref>

 

 

 

گفتنی است که [[ابن‌بطوطه]] در سفرنامه خود، اشاره کرده است که در زمان بازدید از بارگاه امام علی(ع) در نجف، افزون‌ بر قبر شریف آن حضرت، دو قبر برجسته دیگر را که از حضرت آدم و حضرت نوح (علیهما‌السّلام) بوده، دیده است. <ref>رحلة ابن بطوطه، ص١٧٧.</ref>

ضریح و بارگاه ملکوتی امیرمؤمنان(ع)، از دیرباز تاکنون مقصد دل‌های عاشقان و دوستداران آن حضرت بوده است؛ شیعیانی که با زیارت‌ این جایگاه معنوی، به آرامش درونی رسیده‌اند و از شراب عشق مولای خود سیراب شده‌اند.

 

تاریخ نویسان نقل کرده‌اند زمانی که‌امام علی(ع) به شهادت رسیدند، ‌امام حسن(ع)، وی را غسل دادند و بر جنازه ایشان نماز گزاردند؛ سپس وی را در مکانی که به آن غری گفته می‌شد، دفن نمودند.

 

به هرحال، مکان کنونی قبر‌امام علی(ع)، یعنی جایی که هم‌اکنون بارگاه ایشان است و به نام‌های گوناگونی در کتب تاریخی از آن یاد شده است، همان مکان واقعی دفن‌امام علی(ع) می‌باشد.

به دستور‌ هارون الرشید، برای امام علی(ع) قبر برجسته‌ای از آجر سفید ساخته شد که طول هر ضلع آن، یک ذراع بود. همچنین به دستور وی، روی قبر، بنایی از گِل سرخ ساختند که در راس آن، گنبدی سبزرنگ وجود داشت. <ref>فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی(ع)، ص٢٧٣-٢٧4.</ref> مورخان، این گنبد را نخستین گنبدی دانسته‌اند که در اسلام روی قبری ساخته شده است.

پس از آنکـه [[متـوکل عباسـی]] مرقد مقدس امـام علـی(ع) را خـراب کـرد، «[[محمـد بـن زید داعی|محمـد بـن زید]]» معـروف بـه «داعـی» از امیران زیدی مذهب طبرستان، در دوره خلافت [[معتضد عباسی]] (٢٧٩-٢٨٩ه.ق)، ساختمان جدیدی را روی قبر شریف بنا کرد. <ref>فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی(ع)، ص٢٨6.</ref>

   

در اواخر قرن سوم، [[ابوالهیجاء عبدالله بن حمدان]]، حاکم شیعه موصل، در سال‌های ٢٩٣-٣٠١ه. ق، روی قبر، گنبد بزرگ‌تری ساخت و اطراف آن، حصار محکمی بنا کرد. <ref>صورة الارض، ابن حوقل، ص٢١5.</ref>

[[پرونده:10.jpg|بندانگشتی|شمع‌دان‌های برنجی، منقش به اشکال هندسی و گل و بوته موجود در موزه آستان علوی]]

[[حمدالله مستوفی]] نیز گفته است که عضدالدوله دیلمی، بارگاه امام علی(ع) را در سال ٣66ه. ق بازسازی کرده است. <ref>نزهة القلوب، مستوفی، ص٣٢.</ref> به گفته ابن طحّال، تاریخ پایان ساختمان عضدالدوله، در کتیبه‌ای بر دیوار گنبد ثبت شده بود. <ref>فرحة الغری فی تعیین قبر امیرالمؤمنین علی(ع)، ص٢٨٧.</ref>

===حفر قنات و ساخت رباط===

===آتش‌سوزی در حرم===

«شیخ کمال‌الدین عبدالرحمان عتائقی حلّی نجفی»، در آخر کتاب «[[شرح الفصول الایلاقیة]]»، اشاره کرده است که سال آتش‌سوزی حرم مطهر، ٧55ه. ق بود که در سال ٧6٠ه. ق بازسازی شد. <ref>دائرةالمعارف تشیع، ج١، ص6٩.</ref>

===توسعه حرم و صحن آن===

در سال ١٠4٧ه. ق، به دستور [[شاه صفی]] (1038-1052ه.ق)، نوه [[شاه عباس اول صفوی]]، حرم مطهر و صحن آن توسعه داده شد. برای این منظور، به دستور شاه صفی، خانه‌های مجاور حرم مطهر، از دو سمت شرقی و جنوبی، خریداری گردید و به صحن ملحق شد و بدین ترتیب صحن آستان از سه سمت توسعه یافت. بنای فعلی آستان مقدس علوی با برخی تغییراتی که در دوره‌های بعد ایجاد شد، مربوط به همین توسعه است. <ref>موسوعة النجف الاشرف، جعفر الدجیلی، ج٣، ص٢٠.</ref>

این کار با استقبال شیعیان مواجه گشت. تعدادی از شاعران شیعه به فارسی و عربی و حتی ترکی و هندی، اشعاری را به این مناسبت سرودند. نادر شاه اموال بسیاری را صرف تعمیرات آستانه کرد و هدایای فراوانی را به حرم امیرمؤمنان(ع) بخشید که بیشتر آنها تا به امروز، در خزانه آستان علوی باقی است. همسر نادرشاه، رضیه بیگم دختر شاه سلطان حسین صفوی نیز مبلغ بسیاری برای تعمیرات و بازسازی اماکن متبرک وقف کرد؛ به‌طوری که بیشتر کاشی‌کاری آستان علوی، از آن محل انجام گرفت. <ref>دائرةالمعارف تشیع، ج١، ص٧٠.</ref>

در دوره قاجار نیز اقدامات دیگری برای بازسازی آستان مقدس، صورت گرفت و بیشتر شاهان قاجار، آثاری از خود در حرم علوی به یادگار گذاشتند.

در عصر قاجاریه نیز تلاش‌های فراوانی برای توسعه و بازسازی حرم مطهر صـورت گرفـت؛ چنانکـه [[آقـا محمدخـان قاجـار]] در سـال 1211ه. ق، ضریحـی از نقـره را بـه آسـتان تقدیـم کـرد. [[فتحعلیشـاه]] نیـز در سـال 1236ه. ق تعمیراتـی انجـام داد و در سـال 1262هـ. ق وزیـر محمدشـاه، ضریحـی دیگـر از نقـره روی قبـر مطهـر نصـب کـرد.

در این دوره، ضریح مشبک موجود در قبر، چندین بار بازسازی و تعویض شد که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.

در سال 1359ه. ق، «طاهر سیف‌الدین»، داعی [[فرقه اسماعیلیان]]، سنگ‌های کف حرم مطهر را با سنگ‌های نفیس ایتالیایی عوض کرد. در سال 1369ه. ق، به دستور محمدرضا شاه پهلوی، کار بازسازی و تعویض آینه‌کاری حرم مطهر که گویا از دوره نادرشاه باقی مانده بود، با آینه‌کاری جدید و زیبایی آغاز شد و تا سال ١٣٧٠ه. ق، به طول انجامید و بسیاری از شاعران شیعه به این مناسبت، اشعاری به فارسی و عربی سرودند. همچنین در سال ١٣٧٠ه. ق، به اهتمام یکی از اهالی خراسان به نام سید احمد مصطفوی، کتیبه‌های کاشی حرم، بازسازی و تعویض گردید. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص٧٠-٧١.</ref>

==تاریخچه صندوقچه و ضریح مطهر==

 

 

 

درباره تاریخ نصب نخستین ضریح مشبک بر قبر شریف، اطلاع دقیقی در دست نیست. در سال ١١56ه.ق، به دستور نادرشاه افشار، ضریحی از فولاد بر قبر شریف نصب گردید<ref>موسوعة النجف الاشرف، ج٣، ص٢٩.</ref> که احتمالاً نخستین ضریح نصب شده بر قبر است.

 

 

 

 

ضریح نقره‌ای قاجاری، در سال ١٣6١ه. ق، با ضریح نقره و طلاکوب جدید و زیبایی، تعویض گردید. این ضریح در شهر بمبئی هند و با هزینه طاهر سیف‌الدین، ساخته شد و ساخت آن دست‌کم پنج سال به طول انجامید. در روز نصب آن روی قبر شریف، به تاریخ ١٣ رجب سال ١٣6١ه. ق (سالروز میلاد باسعادت امیرمؤمنان(ع))، جشن بزرگی در شهر نجف با حضور علمای شیعه و شخصیت‌ها و بزرگان عراق برپا شد و نوری السعید، نخست‌وزیر وقت عراق، از این ضریح رونمایی کرد. عالمان و شاعران شیعه نیز در این باره اشعاری سرودند و ماده تاریخ آن را به نظم درآوردند. برای ساخت این ضریح، مبلغ هشتاد هزار دینار عراق صرف شد و در بدنه آن، 10،500 مثقال طلای خالص و دو میلیون مثقال نقره به کار رفت. <ref>مشهد الامام او مدینة النجف، محمدعلی جعفر التمیمی، ج١، ص٢١٧-٢١٩؛ ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص75-77.</ref>

 

موضع الاِصبَعَین یا جایگاه دو انگشت؛ داخل ضریح مطهر امام(ع)، روی ضلع جنوبی صندوقچه چوبی روی قبر و روبه‌روی صورت حضرت، نشانه‌ای به صورت یک دریچه کوچک، میان یک صفحه فلزی به شکل محراب وجود دارد که به نام موضع الاصبعین (جایگاه دو انگشت) شناخته می‌شود. در ارتباط با این جایگاه، داستان عجیبی مبنی بر وقوع کرامتی از امیرمؤمنان علی(ع) نقل شده است.

 

«[[شیخ جعفر نقدی]]» و دیگران، این داستان را به تفصیل از کتاب «تذکرة المؤمنین» چنین نقل کرده‌اند:

 

«[[مرّة بن قیس]]»، مرد فاجر و فاسقی بود که اموال فراوانی داشت. روزی نزد قوم خود، سخن از پدران و اجداد و بزرگان خویش به میان آورد. به او گفتند که بسیاری از آنان به دست علی بن ابی‌طالب(ع) کشته شدند. او از مدفن علی(ع) پرسید و پاسخ دادند که در نجف است. او با لشکری دو هزار نفره، به نجف حمله کرد و اهالی آنجا، از شهر دفاع کردند و میانشان جنگ درگرفت. پس از شش روز، بخشی از حصار نجف، تخریب شد و متجاوزان، وارد شهر شدند. «مرّه»، وارد حرم مطهر شد و خطاب به امام(ع) گفت: «تو پدران و اجداد من را به قتل رساندی!». خواست نبش قبر کند که از ضریح مطهر، دو انگشت شبیه شمشیر ذوالفقار، خارج شد و او را به دو نیم کرد و دو نیمه بدن او، به دو سنگ سیاه‌رنگ تبدیل شد. این سنگ‌ها را بیرون دروازه نجف‌انداختند و هرکس که به زیارت بارگاه امیرمؤمنان(ع) می‌آمد، با پایش به این سنگ‌ها لگد می‌زد و چهارپایان روی آن بول می‌کردند. تا اینکه روزی انسان جاهلی، آنها را به مسجد کوفه برد تا از طریق آن، کسب روزی کند و هرکس بخواهد آن را ببیند، از او مبلغی بگیرد و به مرور زمان، سنگ از بین رفت. همچنین از شیخ قاسم کاظمی، صاحب کتاب «شرح الاستبصار» نقل شده است که کسی را که این دو سنگ را از نجف بیرون برد، نفرین می‌کرد و می‌گفت: «خدا نیامرزد کسی را که این دو سنگ را از این بارگاه مقدس بیرون برد و این معجزه آشکار را مخفی کرد». <ref>مشهد الامام(ع) او مدینة النجف، ج١، ص١٨٨؛ الانوار العلویة والاسرار المرتضویة، جعفر النقدی، ص4٢٣-4٣4؛ ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص٣٢١. </ref>

 

مرحوم [[صاحب جواهر]] در مبحث «لَعان»، اشاره کرده است که لعان کنار اماکن مشرفه، از جمله بین رکن و مقام در [[مسجدالحرام]]، نزد [[قبر پیامبر(ص)]] در مدینه منوره و صخره [[بیت‌المقدس]] و موضع الاصبعین، بالای سر مقدس امیرمؤمنان(ع) شدیدتر می‌شود. <ref>جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمد حسن النجفی (صاحب الجواهر)، ج٣4، ص6٢.</ref>

 

این بارگاه ملکوتی و ضریح مقدس در حقیقت نمایشگاهی تاریخی از هنر اصیلِ هنرمندان مسلمانی است که به لحاظ زیبایی یکی از شاهکارهای بی‌بدیل را در حوزه‌های مختلف از جمله معماری رقم زده‌اند.

 

 

 

طول دو ضلع غربی و شرقی صحن ٧٧ متر و طول دو ضلع شمالی و جنوبی آن، ٧٢ متر است. حجره‌ها و ایوانچه‌های اطراف صحن، در دو طبقه ساخته شده است. تعداد ایوان‌های طبقه اول در هریک از دو ضلع شرقی و غربی، چهارده ایوانچه و در هریک از دو ضلع شمالی و جنوبی، سیزده ایوانچه است که بدین ترتیب، مجموع ایوانچه‌های طبقه اول، 54 ایوانچه است. در طبقه اول به علت اینکه بعضی از حجره‌ها به یکدیگر متصل است، تعداد حجره‌ها از تعداد ایوانچه‌ها، کمتر است. تعداد حجره‌های طبقه دوم در هریک از دو ضلع شرقی و غربی، بیست حجره و در هریک از دو ضلع شمالی و جنوبی، نوزده حجره است که بدین ترتیب، تعداد حجره‌ها در طبقه دوم، به ٧٨ حجره می‌رسد.

 

صحن آستان مقدس علوی، در زمان [[شاه عباس صفوی]]، چهار دروازه داشت و در دوره عثمانی نیز، یک دروازه دیگر افزوده شد. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص56-60.</ref> بدین ترتیب، امروزه تعداد آنها، پنج دروازه است که عبارت‌اند از:

 

باب السوق الکبیر؛ که به دروازه امام رضا(ع) نیز شناخته می‌شود و ورودی اصلی آستان به شمار می‌آید. مناره بزرگ ساعت، بالای این دروازه نصب شده <ref>موسوعة النجف الاشرف، ج٣، ص٢٢.</ref> و در ضلع شرقی آستان و روبه‌روی ایوان اصلی حرم مطهر واقع است.

 

باب الفرج یا باب سلطانی؛ در سمت غربی آستان واقع است و به علت اینکه در ایام سلطان عبدالعزیز عثمانی در سال ١٢٧٩ه. ق باز شد، به دروازه سلطانی شناخته می‌شود. به علت اینکه مسیر بیرون آن، به [[مقام حضرت مهدی(عج)]] منتهی می‌شود، به باب الفرج نیز شناخته می‌شود. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص٩٠.</ref>

 

١. الباب الکبیر یا ورودی بزرگ که وسط ایوان طلا قرار دارد. دری که پیش‌تر در اینجا وجود داشت، «حاج [[محمدحسین خان اصفهانی]]»، صدراعظم قاجار، در سال ١٢١٩ه. ق نصب کرده بود. سپس در سال ١٣٧٣ه. ق، این در با درِ طلاکوب جدیدی تعویض گردید که «حاج میرزا مهدی مقدم» و برادرزاده‌های وی، با هزینه نیم میلیون تومان، ساخته و به آستان مقدس هدیه کرده بودند. <ref>موسوعة النجف الاشرف، ج٣، ص٢6.</ref>

 

٢. ورودی مجاور مناره شمالی که به مقبره علامه حلی متصل است و در سال ١٣٧٣ه. ق، ایجاد شده است.

 

٣. ورودی شمالی رواق که روبه‌روی باب طوسی صحن مطهر، قرار دارد.

 

4. ورودی جنوبی رواق که به باب المراد شناخته می‌شود و روبه‌روی باب القبله صحن مطهر قرار دارد و دارای درِ نقره‌ای طلاکوبی است که در سال ١٣4١ه. ق، نصب شده است. <ref>موسوعة النجف الاشرف، ص٢٧.</ref>

 

زیباترین و باشکوه‌ترین ایوان حرم است که پایین پای مبارک و در سمت مشرق حرم، واقع شده و روبه‌روی آن، باب السوق الکبیر قرار دارد. ارتفاع این ایوان، چهل متر و طول آن، 45 متر است. تمام نمای بیرونی ایوان، کناره‌ها و دیواره‌ها تا سقف و طاق آن، با طلای ناب پوشش داده شده است. طلاکاری ایوان، هم‌زمان با طلاکاری گنبد و گلدسته‌های حرم، به دستور نادرشاه افشار صورت گرفته است. <ref>بستان السیاحة، زین العابدین شیروانی، ص5٧٢.</ref> در جبهه ایوان نیز کتیبه‌ای وجود دارد که بیانگر طلاکاری ایوان و گنبد، به دستور این پادشاه، در سال 1156ه. ق است. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص64-65؛ مشهد الامام او مدینة النجف، ج١، ص٢٣٠.</ref>

 

 

این ایوان در ضلع شمالی رواق حرم مطهر قرار دارد و به علت اینکه عالمان زیادی در این ایوان دفن شده‌اند، به «ایوان العلما» شهرت یافته است. کاشی‌کاری این ایوان که قدیمی‌ترین کاشی‌کاری باقی‌مانده در صحن مطهر امیرمؤمنان(ع) به شمار می‌آید، از دوره نادرشاه افشار است. در این ایوان، کتیبه‌ای وجود دارد که قصیده‌ای از «قوام‌الدین»، در شانزده بیت، در مدح دوازده امام بر آن نوشته شده است. در پایان کتیبه، نام خطاط آن، کمال‌الدین حسین گلستانه اصفهانی و تاریخ آن 1160ه.ق، ثبت گشته است.<ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص٩١-٩٣.</ref>

گنبد کنونی حرم، از نوع دوپوش است. ارتفاع پوسته بیرونی گنبد 42 متر، قطر آن 16 متر و محیط آن، 50 متر است. ارتفاع پوسته داخلی گنبد 35 متر و قطر آن 12 متر است. گنبد بنا، دارای گردن عریض به ارتفاع دوازده متر است که میان آن، دوازده پنجره وجود دارد. در طرفین (شمالی و جنوبی) ایوان طلا نیز دو گلدسته وجود دارد که ارتفاع هریک 35 و قطر آن 1/5 متر است.

[[پرونده:26.jpg|بندانگشتی|نمایی از گنبد حرم امام علی]]

گنبد و گلدسته‌های آستان تا پیش از دوره نادرشاه دارای پوشش کاشی بود. اما در سال ١١56ه. ق، به دستور نادرشاه، طلاکاری گردید و بر جبهه ایوان طلا نیز کتیبه‌ای بیانگر این اقدام نادرشاه وجود دارد. شعرای شیعه، اشعاری در مدح این اقدام نادرشاه سرودند و تاریخ آن را به نظم درآوردند. برخی از این ابیات، روی دو گلدسته حرم، ثبت شده است. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص64-6٧.</ref>

گنبد حرم پس از طلاکاری آن، چندین مرتبه بازسازی و اصلاح شده است؛ از جمله در سال ١٣٠4ه. ق، شکافی در گنبد پدید آمد. ازاین‌رو با نظارت دو تن از معماران برجسته، به نام‌های حاج محسن و حسین شمس، پوشش الواح طلا را از گنبد برداشتند و برای گنبد، پوششی از آهن ایجاد کردند و سپس الواح طلا را دوباره روی گنبد قرار دادند. همچنین در سال ١٣4٧ه. ق بعضی از الواح طلا سست گردید؛ به‌گونه‌ای که آب باران، به داخل سطح گنبد راه پیدا می‌کرد. ازاین‌رو الواح سست‌شده، برداشته شد و محل آن در گنبد، بازسازی گردید. آن‌گاه الواح طلا دوباره به‌جای خود بازگردانده شد. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص6٧-6٨.</ref>

گلدسته‌های حرم نیز پس از طلاکاری، چند بار بازسازی شده است؛ از جمله در سال ١٢٣6ه. ق الواح طلا سست شد و از بدنه گلدسته‌ها فرو ریخت که به دستور محمدحسین خان اصفهانی، صدر اعظم فتحعلی‌شاه قاجار، بازسازی گردید.

[[پرونده:28.jpg|بندانگشتی|گنبد و گلدسته‌های حرم علوی]]

 

 

 

 

===ناودان طلا===

 

وسط بالاترین نقطه ایوان‌های ضلع جنوبی، رو به قبله (دقیقاً روبه‌روی صورت مبارک)، ناودان طلا قرار دارد که تنها راه خروجی آب باران، از بالای گنبد و سقف ایوان و حرم مطهر می‌باشد. می‌گویند برخی از مردم، این ناودان را همانند [[ناودان طلای کعبه]] می‌دانند؛ به‌طوری که هنگام بارش باران، آب آن را به نیت شفا جمع می‌کنند. برخی از زائران نیز زیر ناودان، دو رکعت نماز بجا می‌آورند و با توسل به امام علی(ع)، حاجت خود را از خدا طلب می‌کنند. البته بدون شک و براساس روایات موجود، نماز به قصد قربت در حرم هریک از امامان (علیهم‌السّلام)، فضیلت دارد. <ref>وسائل الشیعة، حرّ العاملی، ج١4، ص5٢٠-5٢١.</ref> اما درباره ویژگی ناودان طلای حرم امام علی(ع) و نماز زیر آن، هیچ روایت یا قولی از علما، وارد نشده است.

 

این مسجد در ضلع شرقی صحن مطهر واقع شده و از ساخته‌های قرن هفتم هجری است دو دارای در است که یکی داخل صحن (سومین ایوان سمت راست باب مسلم ابن عقیل) و دیگری بیرون صحن قرار دارد. این مسجد در سال ١٣٧5ه. ق توسط شهید [[آیت‌الله انصاری]] بازسازی کامل شد و محل تدریس «[[آیت‌الله‌العظمی سیدابوالقاسم خوئی]]» بوده است و هم‌اکنون، دیوار حائل میان مقبره ایشان (حجره ٣١) و مسجد را برداشته و آن را با پنجره‌ای مشبک، پوشش داده‌اند. <ref>راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، سید احمد علوی، ص١٢٠.</ref>

 

 

 

در قسمت شمال صحن مطهر، حسینیه‌ای واقع شده که در گذشته آن را المدرسة الغرویه می‌خواندند<ref>سیاحت شرق، آقانجفی قوچانی، ص٩٩.</ref> و درِ آن، از ایوان سوم، از زاویه شمال شرقی باز می‌شود. بنای آن را «سید محسن زینی» از نیکوکاران نجف ساخته است و برای نماز، مراسم و استراحت زائران به‌کار می‌رفته است. این بنا، سال‌ها به‌صورت خرابه‌ای رها شده مانده بود که پس از سقوط رژیم صدام، تولیت آستان مقدس علوی زیر نظر «[[آیت‌الله‌العظمی سیستانی]]» به تکمیل و بازسازی آن اقدام نمود و هم‌اکنون آماده بهره‌برداری است. <ref>راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص١٢١.</ref>

 

این تکیه در شمال مسجد الراس و ضلع غربی حرم مطهر واقع است. دارای سه درِ ورودی است که یک درِ آن، به ضلع غربی بیرون حرم و دو درِ دیگر، به ایوان‌های داخل صحن باز می‌شود. <ref>راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص١٢٢.</ref> تکیه بکتاشیه در دوره عثمانی ساخته شده و از آن برای اقامت درویشان، استفاده می‌شده است. این مکان در گذشته، دارای اوقاف فراوانی بوده است. ساختمان آن تا حدودی شبیه صحن آستان علوی است و در ساخت آن از قالب‌های سنگی بزرگ استفاده شده است. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص٩١.</ref>

 

قسمت غربی حرم امیرمؤمنان(ع) در طرح توسعه، به نام حضرت فاطمه زهرا(س) نامیده شده است. این صحن، از ضلع غربی حرم تا مقام امام زین‌العابدین(ع) در غرب نجف، امتداد می‌یابد و مساحت بسیار وسیعی را دربر می‌گیرد. با اجرای این طرح، فضای کلی حرم امام علی(ع) تا 140 هزار مترمربع، گسترش می‌یابد و مساحت صحن حضرت فاطمه(س)، نیز ده برابر مساحت فعلی حرم خواهد بود. این طرح از سال ١٣٨٧ ه. ش، با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و برخی از دانشگاه‌های دیگر ایران، با هزینه‌ای معادل هشتصد میلیارد تومان، آغاز شده است. <ref>راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص١٢6.</ref>

 

 

درباره محل دفن سر شریف امام حسین(ع)، اقوال متعددی ذکر شده است که مهم‌ترین آنها، به شرح زیر است:

 

 

مشهور میان علمای شیعه، آن است که سر شریف امام حسین(ع) به کربلا بازگردانده شده و نزد بدن مطهر آن حضرت دفن شده است.

 

 

بر اساس برخی اقوال، [[یزید بن معاویه|یزید]]، سر امام حسین(ع) را برای عامل خود در مدینه، عمرو بن سعید بن عاص، فرستاد و او سر شریف را کنار قبر حضرت فاطمه زهرا(س) به خاک سپرد. <ref>ترجمة الامام الحسین(ع) ومقتله من القسم غیر المطبوع من کتاب الطبقات الکبری، محمد بن سعد، ص٨4؛ مقتل الحسین، خوارزمی، ج٢، ص٨٣؛ تذکرة الخواص، سبط ابن الجوزی، ص٢٣٩؛ البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج٨، ص٢٠4؛ شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ابن عماد الحنبلی، ج١، ص٢٧5.</ref>

 

* دمشق:

 

برخی مورخان نیز اشاره کرده‌اند که پس از آوردن سر امام(ع) به دمشق، سر شریف در خزانه امویان باقی ماند تا اینکه پس از مدتی، آن را از آنجا خارج نموده و دفن کردند. <ref>مقتل الحسین، ج٢، ص٨٣؛ تاریخ مدینة دمشق، ج6٩، ص١6١؛ تذکرة الخواص، ص٢٣٩؛ مثیر الاحزان، ابن نما، ص١٠٧؛ البدایة والنهایة، ج٨، ص٢٠4.</ref> برخی نوشته‌اند کسی که سر را از خزانه، خارج و دفن کرد «[[سلیمان بن عبدالملک اموی]]» بود. <ref>مقتل الحسین(ع)، ج٢، ص٨٣؛ تاریخ مدینة دمشق، ج6٩، ص١6١.</ref>

 

[[خوارزمی]] افزوده است زمانی که «[[عمر بن عبدالعزیز]]» به خلافت رسید، سر را از آنجا خارج کرد. اما مشخص نشد با آن، چه کرد؛ برخی احتمال داده‌اند که او، سر را به کربلا بازگرداند. <ref>مقتل الحسین(ع)، ج٢، ص٨4.</ref> براساس قول دیگری، عمر بن عبدالعزیز سر را از جای خود خارج نکرد. بلکه عباسیان پس از ورود به دمشق، سر را از محل دفن آن خارج کردند و با خود به محل نامعلومی بردند. <ref>تاریخ مدینة دمشق، ج6٩، ص١6١.</ref>

 

 

در زمان خلافت فاطمیان مصر، در شهر عسقلان فلسطین، زیارتگاهی وجود داشته که محل دفن سر امام حسین(ع) به شمار می‌آمده است. «طلائع بن رُزَیک»، وزیر الفائز، خلیفه فاطمی، از ترس آنکه صلیبیان، عسقلان را اشغال کنند، تصمیم گرفت سر امام حسین(ع) را از آنجا به قاهره منتقل کند و بدین منظور در «باب زُوَیله» قاهره، مسجدی برای دفن کردن سر بنا کرد. اما پس از رسیدن سر به قاهره، به دستور الفائز، آن را به کاخ‌های خلفای فاطمی منتقل کردند و پس از ساختن زیارتگاه مخصوصی در سال 54٩ه. ق، سر را در آنجا دفن کردند. <ref>الروضة البهیة الزاهرة فی خطط المعزیة القاهرة، عبدالله بن عبدالظاهر مصری (ابن عبدالظاهر)، ص٣٠.</ref>

 

 

 

قول دیگر درباره محل دفن سر امام حسین(ع)، شهر نجف است. مبنای این قول، روایاتی است که در برخی منابع حدیثی مهم شیعه نقل شده است؛ از جمله [[شیخ کلینی]] و [[ابن‌قولویه]] روایت کرده‌اند که حضرت امام صادق(ع) به همراه فرزندشان [[اسماعیل بن صادق|اسماعیل]] و راوی (یزید بن عمر بن طلحه)، از حیره به قصد زیارت امیرمؤمنان(ع) به نجف رفتند و هر سه در آنجا نماز خواندند. سپس امام(ع) به فرزندش اسماعیل گفت: بایست و بر جدت حسین بن علی(ع) سلام بده. راوی از امام پرسید: «آیا امام حسین(ع) در کربلا نیست؟» حضرت فرمود: «بلی. اما هنگامی که سر مطهر آن حضرت را به شام آوردند، یکی از دوستان ما آن را ربود و کنار امیرمؤمنان(ع) دفن کرد». <ref>الکافی، الکلینی، ج4، ص5٧١؛ کامل الزیارات، ص٣١؛ ترجمه کامل الزیارات، ص٩٧.</ref>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در محدوده حرم امیرمؤمنان(ع) مقام‌هایی منسوب به چند تن از ائمه (علیهم‌السّلام) وجود داشته است که متاسفانه در جریان توسعه حرم مطهر، از بین رفته است. این مقام‌ها عبارت‌اند از:

* مقام امام زین‌العابدین(ع):

این مقام، متصل به صحن حرم امیرمؤمنان(ع) از سمت غربی آن قرار داشته است. اما در نتیجه احداث ورودی غربی صحن شریف، از بین رفته است. <ref>ماضی النجف وحاضرها، ج١، ص٩5.</ref>

 

* مقام امام جعفر صادق(ع):

 

این مقام، نزدیک مسجد الراس و سمت چپ کسی که از باب الفرج (درِ جنوب غربی حرم) وارد می‌شود، قرار داشته است. این مقام که مساحتی حدود صد مترمربع و گنبدی سفیدرنگ داشت، تا حدود پنجاه سال گذشته، پابرجا بود. اما اکنون اثری از آن، باقی نمانده است. <ref>راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص١٢٣.</ref>

 

* ساباط (گذر) امام زمان(عج):

 

«[[سیدبهاءالدین حسینی نیلی]]»، از علمای قرن هشتم هجری، نقل کرده است که در سال ٧٢٠ه. ق، [[حضرت مهدی(عج)]] شبی به خانه یکی از شیعیان که فلج بود، آمد و او را شفا داد و سپس او را به یک ساباط (گذر) برد که متصل به دیوار حرم امام علی(ع) بود

 

و به او گفت: «این ساباط، محل رفت‌وآمد من برای زیارت جدم امیرمؤمنان(ع) است. پس هر شب آن را ببند». از آن زمان، این ساباط به زیارتگاه مردم نجف تبدیل شد و هرکس برای آنجا نذری می‌کرد، حاجتش برآورده می‌شد. <ref>السلطان المفرّج عن اهل الایمان، بهاءالدین نیلی، ص4٧-4٨؛ بحار الانوار، المجلسی، ج5٢، ص٧4.</ref> با توجه به توسعه‌های مکرر آستان مقدس پس از تاریخ گفته شده، این ساباط به احتمال زیاد در محدوده صحن شریف قرار گرفته و امروزه نشانی از آن باقی نمانده است.

== منابع ==

|پس از لینک = بخش «آستان مقدس امام علی»، ج1، ص29.

* '''قرآن کریم'''.

 

* '''فرحة الغری فی تعیین قبر امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) فی النجف'''، غیاث‌الدین عبدالکریم بن احمد الحسینی (ابن طاووس)، تحقیق: محمد مهدی نجف، النجف، العتبة العلویة المقدسة، ١4٣١ه. ق - ٢٠١٠م.

 

* '''کامل الزیارات'''، جعفر بن محمد بن جعفر (ابن قولویه قمی)، تصحیح: بهراد الجعفری، ط١، تهران، صدوق، ١٣٧5ه. ش.

 

* '''کامل الزیارات (ترجمه فارسی)'''، جعفر بن محمد بن جعفر (ابن قولویه قمی)، ترجمه: محمدجواد ذهنی تهرانی، تهران، پیام حق، ١٣٨٧ه. ش.

 

* '''امالی شیخ طوسی (ترجمه فارسی)'''، محمد بن حسن (شیخ طوسی)، ترجمه: صادق حسن‌زاده، چاپ ١، قم،‌اندیشۀ‌هادی، ١٣٨٨ه. ش.

 

* '''من لا یحضره الفقیه'''، محمد بن علی بن بابویه القمی (الشیخ الصدوق)، تحقیق: السید حسن الموسوی الخرسان، طهران، دار الکتب الاسلامیة، ١4١٠ه. ق.

 

* '''تاریخ مدینة دمشق'''، علی بن الحسن الشافعی الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، ١4١5ه. ق - ١٩٩5م.

 

* '''مقاتل الطالبیین'''، ابوالفرج الاصفهانی، تحقیق: السید احمد صقر، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ١4٠٨ه. ق - ١٩٨٧م.

 

* '''الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد'''، محمد بن محمد بن نعمان (الشیخ المفید)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، ط ٢، بیروت، دار المفید، ١4١4ه. ق - ١٩٩٣م.

 

* '''ارشاد القلوب'''، حسن بن محمد (الدیلمی)، ط ٢، قم، ذوی‌القربی، ١4٢٩ه. ق.

 

 

* '''سفرنامه ابن بطوطه'''، ابن بطوطه، ترجمه: محمدعلی موحد، چاپ 5، مؤسسه انتشارات آگاه، ١٣٧٠ه. ش.

 

* '''صورة الارض'''، محمد بن حوقل النصیبی (ابن حوقل)، بیروت، دار مکتبة الحیاة، ١٩٩٢م.

 

 

* '''دایرةالمعارف تشیع'''، زیر نظر: احمد صدر حاج سید جوادی، بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی. تهران، نشر شهید محبی.

 

* '''عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب'''، جمال‌الدین احمد بن علی الحسینی (ابن عنبة)، لجنة احیاء تراث، بیروت، منشورات دارالکتب الحیاة، بی‌تا.

 

 

 

 

* '''الانوار العلویة والاسرار المرتضویة'''، جعفر النقدی، ط ٢، النجف، المطبعة الحیدریة، ١٣٨١ه. ق - ١٩6٢م.

 

 

* '''وسائل الشیعة'''، محمد بن الحسن (الحر العاملی)، ط ١، قم، مؤسسة آل البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، ١4١٢ه. ق.

 

* '''راهنمای مصوّر سفر زیارتی عراق'''، سید احمد علوی، قم، معروف، ١٣٨٩ه. ش.

 

* '''ترجمة الامام الحسین (علیه‌السّلام) و مقتله من القسم غیر المطبوع من کتاب الطبقات الکبیر لابن سعد'''، تحقیق: السید عبدالعزیز الطباطبائی، ط ١، بیروت، مؤسسة آل‌البیت (علیهم‌السّلام) لاحیاء التراث، ١4١6ه. ق - ١٩٩5م.

 

* '''مقتل الحسین'''، موفّق بن احمد (الخوارزمی)، تحقیق: الشیخ محمد السماوی، ط ١، قم، انوار الهدی، ١4١٨ه. ق.

 

* '''تذکرة الخواص'''، سبط ابن الجوزی، قم، الشریف الرضی، ١4١٨ه. ق - ١٣٧6ه. ش.

 

* '''البدایة والنهایة'''، ابوالفداء اسماعیل بن کثیر الدمشقی (ابن کثیر)، تحقیق: علی شیری، ط ١، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ١4٠٨ه. ق - ١٩٨٨م.

 

* '''شذرات الذهب فی اخبار من ذهب'''، عبدالحی بن احمد (ابن عماد الحنبلی)، تحقیق: محمود الارناؤوط، ط ١، دمشق، دار ابن کثیر، ١4٠6ه. ق - ١٩٨6م.

 

* '''مثیر الاحزان'''، ابن نما الحلی، ط ٣، قم، مدرسه الامام المهدی، ١4٠6ه. ق.

 

* '''الروضة البهیة الزاهرة فی خطط المعزیة القاهرة'''، عبدالله بن عبدالظاهر مصری (ابن عبدالظاهر)، تحقیق: ایمن فؤاد سید، ط ١، القاهرة، مکتبة الدار العربیة للکتاب، ١4١٧ه. ق - ١٩٩6م.

 

* '''الخطط المقریزیة (المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار)'''، (المقریزی)، تحقیق: محمد زینهم و مدیحة الشرقاوی، القاهرة: مکتبة مدبولی، ١٩٩٨م.

 

 

* '''السلطان المفرّج عن اهل الایمان فیمن رای صاحب الزمان'''، علی بن عبدالکریم (بهاءالدین النیلی)، تحقیق: قیس العطار، قم، دلیل ما، ١4٢6ه. ق.

 

* '''بستان السیاحة'''، زین العابدین شیروانی، ناشر:احمدي (چاپخانه) ،ايران – تهران،1315ش.