در حال ویرایش آستان مقدس کاظمین
این ویرایش را میتوان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که میخواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثیسازی ویرایش را به پایان ببرید.
نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
| رواقهای حرم =۴ عدد؛ رواق بابالمراد، رواق بابالقریش، رواق شمالی، رواق غربی | | رواقهای حرم =۴ عدد؛ رواق بابالمراد، رواق بابالقریش، رواق شمالی، رواق غربی | ||
| ایوانهای حرم =سه ایوان | | ایوانهای حرم =سه ایوان | ||
| مشخصات گنبد =دو گنبد دوقلو و مشابه، بالای قبر هریک از دو امام هفتم و نهم(ع)، ارتفاع بدنه هر گنبد، ۵/ ۱۴ متر و ارتفاع آنها، از نوک تا سطح زمین، ۲۹ متر | | مشخصات گنبد =دو گنبد دوقلو و مشابه، بالای قبر هریک از دو امام هفتم و نهم (ع)، ارتفاع بدنه هر گنبد، ۵/ ۱۴ متر و ارتفاع آنها، از نوک تا سطح زمین، ۲۹ متر | ||
| مشخصات گلدستهها =چهار گلدسته با بدنه کاشیکاری و قسمت فوقانی، طلاکاری و چهار شبهمناره بسیار کوچک، اطراف گنبدهای حرم، در چهار گوشه سقف گنبدخانه با پوششی از طلا. | | مشخصات گلدستهها =چهار گلدسته با بدنه کاشیکاری و قسمت فوقانی، طلاکاری و چهار شبهمناره بسیار کوچک، اطراف گنبدهای حرم، در چهار گوشه سقف گنبدخانه با پوششی از طلا. | ||
| عرض جغرافیایی = 33.38005075424046 | | عرض جغرافیایی = 33.38005075424046 | ||
| طول جغرافیایی = 44.33868064977603 | | طول جغرافیایی = 44.33868064977603 | ||
}} | }} | ||
'''آستان مقدس کاظمین'''، حرم مطر امام موسی کاظم(ع) و امام جواد(ع)، در [[کشور عراق]] و در [[شهر کاظمین]] در نزدیکی [[شهر بغداد]] واقع شده است. | '''آستان مقدس کاظمین'''، حرم مطر امام موسی کاظم (ع) و امام جواد (ع)، در [[کشور عراق]] و در [[شهر کاظمین]] در نزدیکی [[شهر بغداد]] واقع شده است. | ||
زمین این آستان در ابتدا به عنوان قبرستان قریش شناخته میشد و با شهادت [[امام موسی کاظم(ع)]] و دفن در این مکان، و همچنین دفن [[امام جواد(ع)]]، به عنوان زیارتگاه شیعیان شناخته میشود. | زمین این آستان در ابتدا به عنوان قبرستان قریش شناخته میشد و با شهادت [[امام موسی کاظم(ع)]] و دفن در این مکان، و همچنین دفن [[امام جواد(ع)]]، به عنوان زیارتگاه شیعیان شناخته میشود. | ||
خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
=== دفن امام کاظم در مقابر قریش === | === دفن امام کاظم در مقابر قریش === | ||
[[امام موسی کاظم(ع)]]، پس از اینکه در سال ۱۸۳ ه. ق، مسموم گردید و به شهادت رسید، در مقابر قریش، به خاک سپرده شد. به گفته صاحب اثبات الوصیه، امام(ع) را در مکانی که خود ایشان در زمان حیات خریداری کرده بود، به خاک سپردند.<ref>اثبات الوصیه، ص213.</ref> | [[امام موسی کاظم(ع)]]، پس از اینکه در سال ۱۸۳ ه. ق، مسموم گردید و به شهادت رسید، در مقابر قریش، به خاک سپرده شد. به گفته صاحب اثبات الوصیه، امام (ع) را در مکانی که خود ایشان در زمان حیات خریداری کرده بود، به خاک سپردند.<ref>اثبات الوصیه، ص213.</ref> | ||
=== محل زیارت شیعیان === | === محل زیارت شیعیان === | ||
از برخی روایات چنین برمیآید که قبر امام(ع) پس از خاکسپاری، درون محوطه محصوری قرار داشت که شیعیان، از ترس حاکمان، به سختی میتوانستند آن را زیارت کنند. از اینرو [[امام رضا(ع)]] به شیعیان اجازه داده بود تا مردم از پشت دیوار، به امام کاظم(ع) سلام بدهند.<ref>ر. ک. کامل الزیارات، ص313 و 315.</ref> بر اساس روایت دیگری، امام رضا(ع) به شیعیان گفته بود که در مساجدی که اطراف قبر شریف است، نماز و دعا بخوانید.<ref>ر. ک. همان، ص314؛ تهذیب الاحکام، ج6، ص83؛ فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، زیارتگاههای عراق (معرفی زیارتگاههای مشهور در کشور عراق)، 2جلد، سازمان حج و زیارت، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارات - تهران - ایران، چاپ: 1.</ref> | از برخی روایات چنین برمیآید که قبر امام (ع) پس از خاکسپاری، درون محوطه محصوری قرار داشت که شیعیان، از ترس حاکمان، به سختی میتوانستند آن را زیارت کنند. از اینرو [[امام رضا(ع)]] به شیعیان اجازه داده بود تا مردم از پشت دیوار، به امام کاظم (ع) سلام بدهند.<ref>ر. ک. کامل الزیارات، ص313 و 315.</ref> بر اساس روایت دیگری، امام رضا (ع) به شیعیان گفته بود که در مساجدی که اطراف قبر شریف است، نماز و دعا بخوانید.<ref>ر. ک. همان، ص314؛ تهذیب الاحکام، ج6، ص83؛ فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، زیارتگاههای عراق (معرفی زیارتگاههای مشهور در کشور عراق)، 2جلد، سازمان حج و زیارت، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارات - تهران - ایران، چاپ: 1.</ref> | ||
=== دفن امام جواد کنار جدش === | === دفن امام جواد کنار جدش === | ||
از گذشت حدود چهل سال از شهادت و دفن امام موسی کاظم(ع)، در سال ۲۲۰ ه.ق نیز [[امام جواد(ع)]] در بغداد، مسموم گردید و به شهادت رسید و بدن مطهر ایشان را کنار قبر جدشان، امام کاظم(ع)، به خاک سپردند. بعدها زیارتگاه و مدفن شریف این دو امام، به نام «مشهد باب التبن» شهرت یافت که وجه تسمیه آن، وقوع آن در نزدیکی یکی از محلات بغداد، به نام «باب التبن» بود.<ref>معجم البلدان، ج1، ص306.</ref> | از گذشت حدود چهل سال از شهادت و دفن امام موسی کاظم (ع)، در سال ۲۲۰ ه.ق نیز [[امام جواد(ع)]] در بغداد، مسموم گردید و به شهادت رسید و بدن مطهر ایشان را کنار قبر جدشان، امام کاظم (ع)، به خاک سپردند. بعدها زیارتگاه و مدفن شریف این دو امام، به نام «مشهد باب التبن» شهرت یافت که وجه تسمیه آن، وقوع آن در نزدیکی یکی از محلات بغداد، به نام «باب التبن» بود.<ref>معجم البلدان، ج1، ص306.</ref> | ||
== آستان کاظمین در دورههای مختلف == | == آستان کاظمین در دورههای مختلف == | ||
خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
==== وضعیت بنای اولیه ==== | ==== وضعیت بنای اولیه ==== | ||
از وضعیت بنای اولیه آستان کاظمین، تا قرن چهارم هجری، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما میدانیم که در نیمههای این قرن، ساختمان و زیارتگاهی بر قبر مطهر دو امام(ع) وجود داشته است. مورخان در ذیل زندگینامه «ناشی» (متوفای ۳۶۵ ه.ق)، شاعر بزرگ شیعه، آوردهاند که او به دست خود، چلچراغ مربع و زیبایی ساخت که در زیارتگاه کاظمین نصب گردید.<ref>معجم الادباء، الحموی، ج4، ص1786.</ref> | از وضعیت بنای اولیه آستان کاظمین، تا قرن چهارم هجری، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما میدانیم که در نیمههای این قرن، ساختمان و زیارتگاهی بر قبر مطهر دو امام (ع) وجود داشته است. مورخان در ذیل زندگینامه «ناشی» (متوفای ۳۶۵ ه.ق)، شاعر بزرگ شیعه، آوردهاند که او به دست خود، چلچراغ مربع و زیبایی ساخت که در زیارتگاه کاظمین نصب گردید.<ref>معجم الادباء، الحموی، ج4، ص1786.</ref> | ||
منابع تاریخی، درباره تاریخ و دوره ساخت زیارتگاه، سکوت ورزیده و از بانی آن، نام نبردهاند. اما مرحوم شیخ محمد سماوی اشاره کرده است که معزالدوله دیلمی در سال ۳۳۶ ه. ق، پس از اینکه در سال ۳۳۴ ه. ق، بغداد را به تصرف خود درآورد، این آستان مقدس را ساخته است.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، آل یاسین، ص24 (به نقل از: صدی الفؤاد.</ref> البته گرچه در منابع تاریخی کهن، چنین مطلبی به چشم نمیخورد، اما با توجه به گرایش شیعی [[آل بویه]] و نیز با توجه به اینکه پس از مرگ معزالدوله، جنازه وی را به مقابر قریش (نزدیک قبر دو امام(ع)) منتقل کردند،<ref>وفیات الاعیان، ابن خلّکان، ج1، ص176.</ref> بعید نیست که او به ساخت زیارتگاه، اقدام کرده باشد. | منابع تاریخی، درباره تاریخ و دوره ساخت زیارتگاه، سکوت ورزیده و از بانی آن، نام نبردهاند. اما مرحوم شیخ محمد سماوی اشاره کرده است که معزالدوله دیلمی در سال ۳۳۶ ه. ق، پس از اینکه در سال ۳۳۴ ه. ق، بغداد را به تصرف خود درآورد، این آستان مقدس را ساخته است.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، آل یاسین، ص24 (به نقل از: صدی الفؤاد.</ref> البته گرچه در منابع تاریخی کهن، چنین مطلبی به چشم نمیخورد، اما با توجه به گرایش شیعی [[آل بویه]] و نیز با توجه به اینکه پس از مرگ معزالدوله، جنازه وی را به مقابر قریش (نزدیک قبر دو امام (ع)) منتقل کردند،<ref>وفیات الاعیان، ابن خلّکان، ج1، ص176.</ref> بعید نیست که او به ساخت زیارتگاه، اقدام کرده باشد. | ||
به هر حال، مسلم است که آل بویه توجه ویژهای به این زیارتگاه داشتهاند و بهجز معزالدوله، تعداد دیگری از امرای آل بویه، از جمله ابوطاهر جلالالدوله، فرزند بهاءالدوله، فرزند عضدالدوله و نیز فرزند بزرگ جلالالدوله، معروف به «ملک عزیز»، در این آستان مقدس، به خاک سپرده شدهاند. | به هر حال، مسلم است که آل بویه توجه ویژهای به این زیارتگاه داشتهاند و بهجز معزالدوله، تعداد دیگری از امرای آل بویه، از جمله ابوطاهر جلالالدوله، فرزند بهاءالدوله، فرزند عضدالدوله و نیز فرزند بزرگ جلالالدوله، معروف به «ملک عزیز»، در این آستان مقدس، به خاک سپرده شدهاند. | ||
خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
==== آتشسوزی قبر و گنبد ==== | ==== آتشسوزی قبر و گنبد ==== | ||
در سال ۴۴۳ ه. ق، فتنه میان شیعیان و اهلسنت در بغداد، به اوج خود رسید. با تحریک برخی از حنبلیان، سنیان به آستان کاظمین یورش بردند و همه هدایای نفیس و اشیای گرانبهای موجود در آنجا، از جمله چلچراغها، پردهها و محرابهای طلا و نقره را غارت کردند. آنها سپس قبر مطهر دو امام(ع) و دو گنبد چوبی را که روی این دو قبر واقع بود، آتش زدند و به دنبال آن، قبور بسیاری از امیران و وزیران و شخصیتهای مشهور اطراف قبر دو امام(ع)، از جمله قبور معزالدوله و جلالالدوله دیلمی، جعفر، فرزند [[منصور دوانیقی]]، [[امین عباسی]]، فرزند [[هارونالرشید]] و مادرش زبیده نیز در آتش سوخت.<ref>همان، ص577.</ref> | در سال ۴۴۳ ه. ق، فتنه میان شیعیان و اهلسنت در بغداد، به اوج خود رسید. با تحریک برخی از حنبلیان، سنیان به آستان کاظمین یورش بردند و همه هدایای نفیس و اشیای گرانبهای موجود در آنجا، از جمله چلچراغها، پردهها و محرابهای طلا و نقره را غارت کردند. آنها سپس قبر مطهر دو امام (ع) و دو گنبد چوبی را که روی این دو قبر واقع بود، آتش زدند و به دنبال آن، قبور بسیاری از امیران و وزیران و شخصیتهای مشهور اطراف قبر دو امام (ع)، از جمله قبور معزالدوله و جلالالدوله دیلمی، جعفر، فرزند [[منصور دوانیقی]]، [[امین عباسی]]، فرزند [[هارونالرشید]] و مادرش زبیده نیز در آتش سوخت.<ref>همان، ص577.</ref> | ||
به گفته سماوی، پس از این آتشسوزی، در سال ۴۴۴ ه. ق، ارسلان بساسیری و ملک رحیم (از امیران آل بویه)، به کمک یکدیگر، حرم را بازسازی نمودند و دو صندوقچه چوبی جدید، روی هریک از قبور، نصب کردند و گنبدی از همان چوب، بر قبر بنا نهادند. اما به عقیده مصطفی جواد، بساسیری، به تنهایی در سال ۴۵۰ ه. ق، این کار را انجام داد. گفتنی است، ادامه آشوبها و فتنهها تا سال ۴۴۹ ه. ق، میتواند مؤید این قول باشد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص33.</ref> | به گفته سماوی، پس از این آتشسوزی، در سال ۴۴۴ ه. ق، ارسلان بساسیری و ملک رحیم (از امیران آل بویه)، به کمک یکدیگر، حرم را بازسازی نمودند و دو صندوقچه چوبی جدید، روی هریک از قبور، نصب کردند و گنبدی از همان چوب، بر قبر بنا نهادند. اما به عقیده مصطفی جواد، بساسیری، به تنهایی در سال ۴۵۰ ه. ق، این کار را انجام داد. گفتنی است، ادامه آشوبها و فتنهها تا سال ۴۴۹ ه. ق، میتواند مؤید این قول باشد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص33.</ref> | ||
خط ۹۸: | خط ۹۸: | ||
==== حمله مغولان ==== | ==== حمله مغولان ==== | ||
در سال ۶۵۶ ه. ق، مغولان به بغداد، حمله و این شهر را اشغال کردند. در جریان این حمله، بسیاری از مساجد و زیارتگاههای این شهر، از قبیل مسجد خلیفه، حرم امام کاظم و امام جواد(ع) و نیز قبور خلفای عباسی، به آتش کشیده شد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص56.</ref> مدتی پس از این حادثه، امیر قراتای، عمادالدین عمر بن محمد قزوینی را به قائم مقامی خود منصوب کرد و او نیز شهابالدین علی بن عبدالله را به سمت ناظر اوقاف تعیین کرد و به او دستور داد تا مسجد خلیفه و آستان کاظمین را بازسازی کند.<ref>همان، ص56.</ref> | در سال ۶۵۶ ه. ق، مغولان به بغداد، حمله و این شهر را اشغال کردند. در جریان این حمله، بسیاری از مساجد و زیارتگاههای این شهر، از قبیل مسجد خلیفه، حرم امام کاظم و امام جواد (ع) و نیز قبور خلفای عباسی، به آتش کشیده شد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص56.</ref> مدتی پس از این حادثه، امیر قراتای، عمادالدین عمر بن محمد قزوینی را به قائم مقامی خود منصوب کرد و او نیز شهابالدین علی بن عبدالله را به سمت ناظر اوقاف تعیین کرد و به او دستور داد تا مسجد خلیفه و آستان کاظمین را بازسازی کند.<ref>همان، ص56.</ref> | ||
در سال ۷۶۹ ه. ق، سلطان اویس جلایری، به بازسازی حرم اقدام کرد و دو گنبد و دو مناره ساخت و دستور داد دو صندوق از سنگ مرمر، روی قبر شریف دو امام هفتم و نهم(ع)، نصب کردند. همچنین او، رواق و رباطی را که در صحن مطهر بود، بازسازی کرد و اموالی بین خادمان و متولیان حرم و سادات علوی ساکن آنجا، تقسیم کرد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص57 (به نقل از صدی الفؤاد.</ref> در فاصله زمانی این بازسازی تا روی کار آمدن صفویان، در منابع تاریخی، گزارشی از بازسازیها و اقدامات عمرانی در آستان مقدس کاظمین، به چشم نمیخورد. | در سال ۷۶۹ ه. ق، سلطان اویس جلایری، به بازسازی حرم اقدام کرد و دو گنبد و دو مناره ساخت و دستور داد دو صندوق از سنگ مرمر، روی قبر شریف دو امام هفتم و نهم (ع)، نصب کردند. همچنین او، رواق و رباطی را که در صحن مطهر بود، بازسازی کرد و اموالی بین خادمان و متولیان حرم و سادات علوی ساکن آنجا، تقسیم کرد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص57 (به نقل از صدی الفؤاد.</ref> در فاصله زمانی این بازسازی تا روی کار آمدن صفویان، در منابع تاریخی، گزارشی از بازسازیها و اقدامات عمرانی در آستان مقدس کاظمین، به چشم نمیخورد. | ||
=== در دوره صفوی === | === در دوره صفوی === | ||
خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
==== بازسازی توسط شاهعباس کبیر ==== | ==== بازسازی توسط شاهعباس کبیر ==== | ||
در سال ۱۰۳۲ ه. ق، شاهعباس کبیر صفوی، وارد بغداد شد و پس از زیارت حرم کاظمین، دستور داد تا خرابیهایی را که با گذشت زمان، به ساختمان حرم وارد شده بود، بازسازی کنند. همچنین وی دستور داد تا ضریح محکمی از فولاد بسازند و روی دو صندوقچه چوبی، نصب کنند. اما به علت تیرگی روابط بین ایران و عثمانی، نصب این ضریح، به تأخیر افتاد؛ تا اینکه در [[ماه جمادیالثانی]] سال ۱۱۱۵ ه. ق، کاروانی از علما و رجال سیاسی ایران و در پیشاپیش آنان، شیخالاسلام جعفر کمرهای، این ضریح را با خود، به عراق آوردند و طی مراسم باشکوهی، بر قبر شریف امامین کاظمین(ع) نصب کردند.<ref>همان، ص79.</ref> | در سال ۱۰۳۲ ه. ق، شاهعباس کبیر صفوی، وارد بغداد شد و پس از زیارت حرم کاظمین، دستور داد تا خرابیهایی را که با گذشت زمان، به ساختمان حرم وارد شده بود، بازسازی کنند. همچنین وی دستور داد تا ضریح محکمی از فولاد بسازند و روی دو صندوقچه چوبی، نصب کنند. اما به علت تیرگی روابط بین ایران و عثمانی، نصب این ضریح، به تأخیر افتاد؛ تا اینکه در [[ماه جمادیالثانی]] سال ۱۱۱۵ ه. ق، کاروانی از علما و رجال سیاسی ایران و در پیشاپیش آنان، شیخالاسلام جعفر کمرهای، این ضریح را با خود، به عراق آوردند و طی مراسم باشکوهی، بر قبر شریف امامین کاظمین (ع) نصب کردند.<ref>همان، ص79.</ref> | ||
=== در دوره قاجار === | === در دوره قاجار === | ||
خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
==== اقدامات فتحعلیشاه ==== | ==== اقدامات فتحعلیشاه ==== | ||
در دوره [[فتحعلیشاه قاجار]]، کارهای عمرانی مربوط به آستان کاظمین، ادامه یافت؛ از جمله، درون دو گنبد و دیوارهای روضه منوره، آینهکاری شد و دو گنبد امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) و گلدستههای چهارگانه کوچک، طلاکاری گردید.<ref>همان، ص82 و 83.</ref> | در دوره [[فتحعلیشاه قاجار]]، کارهای عمرانی مربوط به آستان کاظمین، ادامه یافت؛ از جمله، درون دو گنبد و دیوارهای روضه منوره، آینهکاری شد و دو گنبد امام کاظم (ع) و امام جواد (ع) و گلدستههای چهارگانه کوچک، طلاکاری گردید.<ref>همان، ص82 و 83.</ref> | ||
==== اقدامات سلطان محمود دوم ==== | ==== اقدامات سلطان محمود دوم ==== | ||
خط ۱۶۵: | خط ۱۶۵: | ||
== تاریخچه صندوقچههای قبر و ضریح مطهر == | == تاریخچه صندوقچههای قبر و ضریح مطهر == | ||
درباره صندوقچههای نصب شده روی قبور شریف دو امام(ع)، تا پیش از دوره صفویه، گزارش تاریخی در دست نیست. اما از دوره المستنصر بالله عباسی، صندوقچه چوبی زیبا و بزرگ قبر امام موسی کاظم(ع)، باقی مانده است که تاریخ ساخت آن، سال ۶۲۴ ه.ق است. بر اساس نقل تاریخی، باید صندوقچه مشابه دیگری نیز، بر قبر امام محمد جواد(ع) قرار داشته است که المستنصر، به همراه صندوقچه قبر امام هفتم، پس از آتشسوزی بارگاه کاظمین(ع) در دوره پدرش، الظاهر عباسی،<ref>الفخری فی الآداب السلطانیة، ص329.</ref> روی قبور شریف، نصب کرده است. صندوقچه قبر امام موسی کاظم(ع)، تنها نمونهای از صندوقچههای کهن موجود بر قبور [[ائمه(ع)]] در عراق میباشد که خوشبختانه تا به امروز، باقی مانده است و در حال حاضر، در ساختمان «[[دار الآثار العربیه]]» (موزه آثار اسلامی) در بغداد، نگهداری میشود. | درباره صندوقچههای نصب شده روی قبور شریف دو امام (ع)، تا پیش از دوره صفویه، گزارش تاریخی در دست نیست. اما از دوره المستنصر بالله عباسی، صندوقچه چوبی زیبا و بزرگ قبر امام موسی کاظم (ع)، باقی مانده است که تاریخ ساخت آن، سال ۶۲۴ ه.ق است. بر اساس نقل تاریخی، باید صندوقچه مشابه دیگری نیز، بر قبر امام محمد جواد (ع) قرار داشته است که المستنصر، به همراه صندوقچه قبر امام هفتم، پس از آتشسوزی بارگاه کاظمین (ع) در دوره پدرش، الظاهر عباسی،<ref>الفخری فی الآداب السلطانیة، ص329.</ref> روی قبور شریف، نصب کرده است. صندوقچه قبر امام موسی کاظم (ع)، تنها نمونهای از صندوقچههای کهن موجود بر قبور [[ائمه(ع)]] در عراق میباشد که خوشبختانه تا به امروز، باقی مانده است و در حال حاضر، در ساختمان «[[دار الآثار العربیه]]» (موزه آثار اسلامی) در بغداد، نگهداری میشود. | ||
این صندوقچه به شکل مکعب مستطیلی است که طول آن، ۵۵/ ۲ متر و عرض آن، ۸۳/ ۱ متر و ارتفاع آن، ۹۵ سانتیمتر است. جنس آن از چوب توت و ضخامت تختههای آن ۵/ ۵ سانتیمتر است. لبه سرپوش صندوق که بهاندازه سه سانتیمتر از سطح اطراف آن برآمدگی دارد، با کتیبههایی به خط نسخ، آراسته شده و روی چهار ضلع بدنه صندوق، کتیبههای زیبایی، به خط کوفی با حاشیههایی از نقوش گیاهی زیبا، کندهکاری شده است. عرض این کتیبهها، ۴۳ سانتیمتر و طول آن در دو طرف بزرگ صندوق، ۱۸۹ سانتیمتر و در دو طرف کوچک آن، ۵/ ۹۰ سانتیمتر است. (برای آگاهی بیشتر درباره ویژگیهای هنری صندوقچه و متن کتیبههای آن، رجوع شود به کتاب تاریخ حرم کاظمین(ع).<ref>ر. ک. تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، صص 39 و 40.</ref>) | این صندوقچه به شکل مکعب مستطیلی است که طول آن، ۵۵/ ۲ متر و عرض آن، ۸۳/ ۱ متر و ارتفاع آن، ۹۵ سانتیمتر است. جنس آن از چوب توت و ضخامت تختههای آن ۵/ ۵ سانتیمتر است. لبه سرپوش صندوق که بهاندازه سه سانتیمتر از سطح اطراف آن برآمدگی دارد، با کتیبههایی به خط نسخ، آراسته شده و روی چهار ضلع بدنه صندوق، کتیبههای زیبایی، به خط کوفی با حاشیههایی از نقوش گیاهی زیبا، کندهکاری شده است. عرض این کتیبهها، ۴۳ سانتیمتر و طول آن در دو طرف بزرگ صندوق، ۱۸۹ سانتیمتر و در دو طرف کوچک آن، ۵/ ۹۰ سانتیمتر است. (برای آگاهی بیشتر درباره ویژگیهای هنری صندوقچه و متن کتیبههای آن، رجوع شود به کتاب تاریخ حرم کاظمین (ع).<ref>ر. ک. تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، صص 39 و 40.</ref>) | ||
[[پرونده:196.jpg|بندانگشتی|ضریح مقدس]] | [[پرونده:196.jpg|بندانگشتی|ضریح مقدس]] | ||
خط ۱۷۵: | خط ۱۷۵: | ||
=== نصب ضریح نقرهای === | === نصب ضریح نقرهای === | ||
در روز پنجشنبه هفده جمادیالثانی سال ۱۳۲۴ ه. ق، برای نخستین بار، ضریح نقرهای روی دو قبر شریف امام کاظم و امام جواد(ع) نصب شد. این ضریح، با هزینه [[سلطان بیگم]]، دختر میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک و با تلاش حاجی میرزا محمدکاظم طباطبایی ناظمالتجار (متوفای ۱۳۲۵ ه.ق) ساخته شد. تاریخ آغاز ساخت این ضریح، سال ۱۳۲۳ و پایان آن، سال ۱۳۲۴ ه. ق، بوده است.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، صص 125 و 126.</ref> | در روز پنجشنبه هفده جمادیالثانی سال ۱۳۲۴ ه. ق، برای نخستین بار، ضریح نقرهای روی دو قبر شریف امام کاظم و امام جواد (ع) نصب شد. این ضریح، با هزینه [[سلطان بیگم]]، دختر میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک و با تلاش حاجی میرزا محمدکاظم طباطبایی ناظمالتجار (متوفای ۱۳۲۵ ه.ق) ساخته شد. تاریخ آغاز ساخت این ضریح، سال ۱۳۲۳ و پایان آن، سال ۱۳۲۴ ه. ق، بوده است.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، صص 125 و 126.</ref> | ||
بعدها بخشهایی از این ضریح، به علت فرسودگی، بازسازی و تعویض شد. این تعمیرات، در سال ۱۳۵۹ ه. ق، به پایان رسید. در سال ۱۳۸۵ ه. ق، کتیبهای قرآنی به عرض ۲۴ سانتیمتر، در قسمت فوقانی پنجرهها، نصب گردید که روی آن، سوره دهر و فجر با خطوط طلایی نگاشته شده بود. همچنین تاج بالای ضریح که پوشش آن پیشتر، از نقره بود، در سال ۱۳۷۸ ه. ق، با طلا عوض شد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص142.</ref> | بعدها بخشهایی از این ضریح، به علت فرسودگی، بازسازی و تعویض شد. این تعمیرات، در سال ۱۳۵۹ ه. ق، به پایان رسید. در سال ۱۳۸۵ ه. ق، کتیبهای قرآنی به عرض ۲۴ سانتیمتر، در قسمت فوقانی پنجرهها، نصب گردید که روی آن، سوره دهر و فجر با خطوط طلایی نگاشته شده بود. همچنین تاج بالای ضریح که پوشش آن پیشتر، از نقره بود، در سال ۱۳۷۸ ه. ق، با طلا عوض شد.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص142.</ref> | ||
== توصیف ساختمان آستان == | == توصیف ساختمان آستان == | ||
آستان مقدس کاظمین(ع) در وضعیت فعلی آن- بدون در نظر گرفتن طرحهای توسعه در دست اجرا در این آستان و سایر آستانههای ائمه(ع) در عراق- وسیعترین و یکی از باشکوهترین آستانههای [[عتبات عالیات]] عراق، به شمار میآید. مجموع مساحت صحن، حرم و حاشیههای آن، حدود ۲۶ هزار مترمربع است. | آستان مقدس کاظمین (ع) در وضعیت فعلی آن- بدون در نظر گرفتن طرحهای توسعه در دست اجرا در این آستان و سایر آستانههای ائمه (ع) در عراق- وسیعترین و یکی از باشکوهترین آستانههای [[عتبات عالیات]] عراق، به شمار میآید. مجموع مساحت صحن، حرم و حاشیههای آن، حدود ۲۶ هزار مترمربع است. | ||
=== صحن مطهر === | === صحن مطهر === | ||
[[پرونده:200.jpg|بندانگشتی|صحن مقدس]] | [[پرونده:200.jpg|بندانگشتی|صحن مقدس]] | ||
صحن آستان کاظمین(ع)، به شکل مستطیل نزدیک به مربع میباشد که طول آن، ۳۷۰ متر و عرض آن، ۳۵۰ متر است که از سه سمت شرقی، غربی و جنوبی، حرم را فراگرفته است. صحن، در شکل و مساحت امروزی آن، مربوط به طرح توسعه فرهاد میرزا معتمدالدوله، عموی ناصرالدینشاه است و کف آن، با سنگهای مرمر، فرش شده است. | صحن آستان کاظمین (ع)، به شکل مستطیل نزدیک به مربع میباشد که طول آن، ۳۷۰ متر و عرض آن، ۳۵۰ متر است که از سه سمت شرقی، غربی و جنوبی، حرم را فراگرفته است. صحن، در شکل و مساحت امروزی آن، مربوط به طرح توسعه فرهاد میرزا معتمدالدوله، عموی ناصرالدینشاه است و کف آن، با سنگهای مرمر، فرش شده است. | ||
صحن کاظمین(ع) در دوره قاجار، دارای سه ورودی یا دروازه بوده که تا به امروز، باقی مانده است و اسامی آنها چنین است: باب القریش، باب القبله، باب المراد، باب صاحب الزمان، باب الفرهادیه، باب آینه و باب مسجد صفوی. علامه شهرستانی، یک دروازه دیگر را نیز به عنوان نماد درهای بهشت که در [[قرآن]] آمده است: (ولها ثمانیة ابواب)، به این درها افزوده است. | صحن کاظمین (ع) در دوره قاجار، دارای سه ورودی یا دروازه بوده که تا به امروز، باقی مانده است و اسامی آنها چنین است: باب القریش، باب القبله، باب المراد، باب صاحب الزمان، باب الفرهادیه، باب آینه و باب مسجد صفوی. علامه شهرستانی، یک دروازه دیگر را نیز به عنوان نماد درهای بهشت که در [[قرآن]] آمده است: (ولها ثمانیة ابواب)، به این درها افزوده است. | ||
میان هریک از اضلاع سهگانه شرقی، غربی و جنوبی صحن، سه ایوان وجود دارد که بر فراز ایوانهای داخلی دو ضلع جنوبی و شرقی، دو ساعت بزرگ، نصب شده است. ساعت اول را دوست محمد خانِ وزیر که همراه ناصرالدینشاه برای زیارت، به عراق رفته بود، در سال ۱۲۸۷ ه. ق، به آستان کاظمین(ع) هدیه کرد. اما پس از تکمیل پایه آن در زمان طرح توسعه صحن، در سال ۱۳۰۱ ه. ق، بالای ایوان ورودی ضلع شرقی نصب شد. ساعت دوم را نیز حاج محمد مهدی بوشهری، در سال ۱۳۰۳ ه.ق هدیه کرد که از ساعت اول، بزرگتر بود و روی ورودی جنوبی، نصب گردید.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص108.</ref> | میان هریک از اضلاع سهگانه شرقی، غربی و جنوبی صحن، سه ایوان وجود دارد که بر فراز ایوانهای داخلی دو ضلع جنوبی و شرقی، دو ساعت بزرگ، نصب شده است. ساعت اول را دوست محمد خانِ وزیر که همراه ناصرالدینشاه برای زیارت، به عراق رفته بود، در سال ۱۲۸۷ ه. ق، به آستان کاظمین (ع) هدیه کرد. اما پس از تکمیل پایه آن در زمان طرح توسعه صحن، در سال ۱۳۰۱ ه. ق، بالای ایوان ورودی ضلع شرقی نصب شد. ساعت دوم را نیز حاج محمد مهدی بوشهری، در سال ۱۳۰۳ ه.ق هدیه کرد که از ساعت اول، بزرگتر بود و روی ورودی جنوبی، نصب گردید.<ref>تاریخ حرم کاظمین (علیهماالسّلام)، ص108.</ref> | ||
همچنین اطراف هریک از سه ضلع صحن، بیست حجره و در ضلع شمالی آن، ده حجره، وجود دارد. بدین ترتیب، هفتاد حجره با ایوانچههایی، صحن را احاطه کرده است. در گذشته، این حجرهها به عنوان مدرسه علمیه و محل سکونت طلبهها بود. اما بعدها به مقبرههای خانوادگی، تبدیل شد. | همچنین اطراف هریک از سه ضلع صحن، بیست حجره و در ضلع شمالی آن، ده حجره، وجود دارد. بدین ترتیب، هفتاد حجره با ایوانچههایی، صحن را احاطه کرده است. در گذشته، این حجرهها به عنوان مدرسه علمیه و محل سکونت طلبهها بود. اما بعدها به مقبرههای خانوادگی، تبدیل شد. | ||
خط ۱۹۷: | خط ۱۹۷: | ||
حرم مطهر، شامل روضه منوره (گنبدخانه)، رواقهای اطراف آن، ایوانها و دکههایی است که از سمت شمال، به مسجد دوره صفوی متصل است و صحن آستان نیز سه سمت شرقی، غربی و جنوبی آن را احاطه کرده است. | حرم مطهر، شامل روضه منوره (گنبدخانه)، رواقهای اطراف آن، ایوانها و دکههایی است که از سمت شمال، به مسجد دوره صفوی متصل است و صحن آستان نیز سه سمت شرقی، غربی و جنوبی آن را احاطه کرده است. | ||
قبور مطهر دو امام هفتم و نهم(ع)، میان روضه منوره قرار دارد و روی آن، ضریح بزرگی نصب شده است. طول ضریح، ۷۶/ ۶، عرض آن، ۱۷/ ۵ و ارتفاع آن، ۵/ ۳ متر است. درِ ورودی ضریح، وسط ضلع شرقی آن قرار دارد و در فاصله بین دو صندوق قبر، باز میشود. قبر شریف امام کاظم(ع) در قسمت جنوبی داخل ضریح و قبر امام جواد(ع) در قسمت شمالی داخل ضریح، قرار دارد. | قبور مطهر دو امام هفتم و نهم (ع)، میان روضه منوره قرار دارد و روی آن، ضریح بزرگی نصب شده است. طول ضریح، ۷۶/ ۶، عرض آن، ۱۷/ ۵ و ارتفاع آن، ۵/ ۳ متر است. درِ ورودی ضریح، وسط ضلع شرقی آن قرار دارد و در فاصله بین دو صندوق قبر، باز میشود. قبر شریف امام کاظم (ع) در قسمت جنوبی داخل ضریح و قبر امام جواد (ع) در قسمت شمالی داخل ضریح، قرار دارد. | ||
روضه منوره، به دو قسمت شمالی و جنوبی، تقسیم شده است که دو راه باریک و تنگ در دو طرف ضریح، این دو قسمت را به هم متصل ساخته است. سقف و دیوارهای روضه منوره، آینهکاری شده است و کتیبههایی به خط ثلث، از دوره صفوی به تاریخ ۹۲۹ ه.ق نیز روی کاشیهای گرداگرد آن، به چشم میخورد. | روضه منوره، به دو قسمت شمالی و جنوبی، تقسیم شده است که دو راه باریک و تنگ در دو طرف ضریح، این دو قسمت را به هم متصل ساخته است. سقف و دیوارهای روضه منوره، آینهکاری شده است و کتیبههایی به خط ثلث، از دوره صفوی به تاریخ ۹۲۹ ه.ق نیز روی کاشیهای گرداگرد آن، به چشم میخورد. | ||
خط ۲۱۲: | خط ۲۱۲: | ||
=== گنبد و منارهها === | === گنبد و منارهها === | ||
[[پرونده:202.jpg|بندانگشتی|گنبدها]] | [[پرونده:202.jpg|بندانگشتی|گنبدها]] | ||
یکی از وجوه تمایز آستان کاظمین(ع) با دیگر آستانههای مقدس ائمه(ع)، وجود دو گنبد دوقلو و مشابه، بالای قبر هریک از دو امام هفتم و نهم(ع) است که تنها دو متر از یکدیگر، فاصله دارند. ارتفاع بدنه هر گنبد، ۵/ ۱۴ متر و ارتفاع آنها، از نوک تا سطح زمین، ۲۹ متر است. در چهار سمت حرم، چهار گلدسته باشکوه وجود دارد که بدنه آنها، کاشیکاری و قسمت فوقانی آنها، طلاکاری شده است. | یکی از وجوه تمایز آستان کاظمین (ع) با دیگر آستانههای مقدس ائمه (ع)، وجود دو گنبد دوقلو و مشابه، بالای قبر هریک از دو امام هفتم و نهم (ع) است که تنها دو متر از یکدیگر، فاصله دارند. ارتفاع بدنه هر گنبد، ۵/ ۱۴ متر و ارتفاع آنها، از نوک تا سطح زمین، ۲۹ متر است. در چهار سمت حرم، چهار گلدسته باشکوه وجود دارد که بدنه آنها، کاشیکاری و قسمت فوقانی آنها، طلاکاری شده است. | ||
افزونبر منارههای بزرگ، چهار شبهمناره بسیار کوچک، اطراف گنبدهای حرم، در چهار گوشه سقف گنبدخانه، وجود دارد که دارای پوششی از طلا میباشد. | افزونبر منارههای بزرگ، چهار شبهمناره بسیار کوچک، اطراف گنبدهای حرم، در چهار گوشه سقف گنبدخانه، وجود دارد که دارای پوششی از طلا میباشد. | ||
در دوره صدام، طلاهای گنبد امام محمد جواد(ع) را برداشتند که پس از سقوط این رژیم، با تلاش ستاد بازسازی عتبات عالیات، گنبد امام محمد جواد(ع) از نو، طلاکاری شد و خشتهای طلای قدیمی گنبد امام موسی کاظم(ع) و نیز بخش فوقانی سه گلدسته حرم مطهر کاظمین(ع)، عوض گردید. این کار، یک سال و نیم، به طول انجامید و در شامگاه روز دوشنبه، ۲۲ شهریور ماه سال ۱۳۸۹ ه.ش در مراسمی رسمی، با حضور معاون نخستوزیر عراق و سفیر ایران در این کشور، تولیت آستان کاظمین(ع) و مسئولان ستاد بازسازی عتبات عالیات، رونمایی شد. | در دوره صدام، طلاهای گنبد امام محمد جواد (ع) را برداشتند که پس از سقوط این رژیم، با تلاش ستاد بازسازی عتبات عالیات، گنبد امام محمد جواد (ع) از نو، طلاکاری شد و خشتهای طلای قدیمی گنبد امام موسی کاظم (ع) و نیز بخش فوقانی سه گلدسته حرم مطهر کاظمین (ع)، عوض گردید. این کار، یک سال و نیم، به طول انجامید و در شامگاه روز دوشنبه، ۲۲ شهریور ماه سال ۱۳۸۹ ه.ش در مراسمی رسمی، با حضور معاون نخستوزیر عراق و سفیر ایران در این کشور، تولیت آستان کاظمین (ع) و مسئولان ستاد بازسازی عتبات عالیات، رونمایی شد. | ||
برای طلاکاری مجدد گنبد امام موسی کاظم(ع)، چهارده تن مس و ۱۱۰ کیلوگرم طلای ناب و تعداد ۱۰۲۶۱ خشت طلا به کار رفته و این طلاکاری، با روش الکتروآنالیز انجام شده است. همچنین در بدنه هر گلدسته، ۴۷۲ خشت طلا و در هر کلاهک گلدسته نیز ۱۹۲ خشت طلا استفاده شده است که در مجموع، برای سه گلدسته، ۱۴۱۶ خشت طلا، به کار رفته است. مردم استان خراسان ایران هزینه پنج میلیون دلاری این طرح را قبول و پرداخت کردند. | برای طلاکاری مجدد گنبد امام موسی کاظم (ع)، چهارده تن مس و ۱۱۰ کیلوگرم طلای ناب و تعداد ۱۰۲۶۱ خشت طلا به کار رفته و این طلاکاری، با روش الکتروآنالیز انجام شده است. همچنین در بدنه هر گلدسته، ۴۷۲ خشت طلا و در هر کلاهک گلدسته نیز ۱۹۲ خشت طلا استفاده شده است که در مجموع، برای سه گلدسته، ۱۴۱۶ خشت طلا، به کار رفته است. مردم استان خراسان ایران هزینه پنج میلیون دلاری این طرح را قبول و پرداخت کردند. | ||
=== مسجد صفوی === | === مسجد صفوی === | ||
در ضلع شمالی حرم مطهر کاظمین(ع)، مسجدی از دوره صفوی وجود دارد که دارای گنبدی کمخیز و نسبتاً کمارتفاع، با کاشیهای آبیرنگ است. شبستان مسجد، ستونهای ضخیم و طاقهای قوسی شکلی است و از زیبایی خاصی برخوردار است. در داخل این مسجد، منبری بسیار زیبا و قدیمی وجود دارد که آن را سلطان سلیمان قانونی، پادشاه عثمانی، تقدیم کرده است و روی آن تاریخ ۹۵۶ ه. ق، به چشم میخورد که بنابراین، قدمتی پانصد ساله دارد. کنار محراب و منبر مسجد، پنجرهای به درون رواق شمالی حرم مطهر، باز شده است که از میان آن، ضریح مطهر، دیده میشود. | در ضلع شمالی حرم مطهر کاظمین (ع)، مسجدی از دوره صفوی وجود دارد که دارای گنبدی کمخیز و نسبتاً کمارتفاع، با کاشیهای آبیرنگ است. شبستان مسجد، ستونهای ضخیم و طاقهای قوسی شکلی است و از زیبایی خاصی برخوردار است. در داخل این مسجد، منبری بسیار زیبا و قدیمی وجود دارد که آن را سلطان سلیمان قانونی، پادشاه عثمانی، تقدیم کرده است و روی آن تاریخ ۹۵۶ ه. ق، به چشم میخورد که بنابراین، قدمتی پانصد ساله دارد. کنار محراب و منبر مسجد، پنجرهای به درون رواق شمالی حرم مطهر، باز شده است که از میان آن، ضریح مطهر، دیده میشود. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
خط ۲۳۷: | خط ۲۳۷: | ||
* '''تاریخ الطبری''': محمد بن جریر الطبری، ط ۱، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ه.ق - ۱۹۸۸م. | * '''تاریخ الطبری''': محمد بن جریر الطبری، ط ۱، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ه.ق - ۱۹۸۸م. | ||
* '''الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد''': محمد بن محمد بن نعمان (الشیخ المفید)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، ط ۲، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ه.ق - ۱۹۹۳م. | * '''الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد''': محمد بن محمد بن نعمان (الشیخ المفید)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، ط ۲، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ه.ق - ۱۹۹۳م. | ||
* '''تاریخ حرم کاظمین(ع)''': محمدحسن آل یاسین، ترجمه: غلامرضا اکبری، کنگره جهانی حضرت رضا(ع)، ۱۳۷۱ه.ش | * '''تاریخ حرم کاظمین (ع)''': محمدحسن آل یاسین، ترجمه: غلامرضا اکبری، کنگره جهانی حضرت رضا (ع)، ۱۳۷۱ه.ش | ||
* '''اثبات الوصیة''': علی بن الحسین (المسعودی)، ط ۲، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۹ه.ق - ۱۹۸۸م. | * '''اثبات الوصیة''': علی بن الحسین (المسعودی)، ط ۲، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۹ه.ق - ۱۹۸۸م. | ||
* '''کامل الزیارات''': جعفر بن محمد بن جعفر (ابن قولویه قمی)، تصحیح: بهراد الجعفری، ط۱، تهران، صدوق، ۱۳۷۵ه.ش | * '''کامل الزیارات''': جعفر بن محمد بن جعفر (ابن قولویه قمی)، تصحیح: بهراد الجعفری، ط۱، تهران، صدوق، ۱۳۷۵ه.ش |