در حال ویرایش آطام مدینه
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
[[پرونده:قلعه العیص.jpg|بندانگشتی|چپ|بقایای قلعه العیص از قلعه‌های شهر [[مدینه]] پیش از اسلام]] | [[پرونده:قلعه العیص.jpg|بندانگشتی|چپ|بقایای قلعه العیص از قلعه‌های شهر [[مدینه]] پیش از اسلام]] | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
آطام (اِطام) {{یادداشت|در تلفظ مردم یثرب، جمع اُطْم و اُطُم؛ و آجام در تلفظ دیگر مناطق حجاز. ر.ک به: غریب الحدیث، ابن سلام، ج۲، ص۷۲-۷۳، «اطم»؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، «اجم».}} به معنای بناهای بلند و قلعه‌ها است.<ref>الصحاح، ج۵، ص۱۸۶۲؛ معجم البلدان، ج۱، ص۵۱، «اجم».</ref> {{یادداشت|واژه نزدیک به آن را صیاصی (المغازی، ج۲، ص۴۹۳؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۴۹.) به معنای دژها، حصارها و پناهگاه‌ها (لسان العرب، ج۷، ص۵۲، «صیص»؛ تاج العروس، ج۴، ص۴۰۵.) دانسته‌اند. با نظر به این که در گذشته قصرها را همانند قلعه‌ها می‌ساختند (فتح الباری، ج۱۰، ص۸۶.)، برخی قصر و اطم را به یک معنا دانسته‌اند.(مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، ۱۹، «اطم».) برخی نیز آطام را به معنای قصرها و صیاصی را به معنای قلعه‌ها شمرده‌اند.(العلل و معرفة الرجال، ج۲، ص۳۲۲.)}} عرب هر خانهای را که مربع یا دایره شکل بود و با سقف مسطح ساخته می‌شد، اطم می‌نامید.<ref>تاریخ دمشق، ج۲۸، ص۱۹۷؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».</ref> در [[قرآن|قرآن کریم]] نیز صیاصی به معنای دژها آمده است.<ref>سوره احزاب، آیه ۲۶</ref> | آطام (اِطام) {{یادداشت|در تلفظ مردم یثرب، جمع اُطْم و اُطُم؛ و آجام در تلفظ دیگر مناطق حجاز. ر.ک به: غریب الحدیث، ابن سلام، ج۲، ص۷۲-۷۳، «اطم»؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، «اجم».}} به معنای بناهای بلند و قلعه‌ها است.<ref>الصحاح، ج۵، ص۱۸۶۲؛ معجم البلدان، ج۱، ص۵۱، «اجم».</ref> {{یادداشت|واژه نزدیک به آن را صیاصی (المغازی، ج۲، ص۴۹۳؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۴۹.) به معنای دژها، حصارها و پناهگاه‌ها (لسان العرب، ج۷، ص۵۲، «صیص»؛ تاج العروس، ج۴، ص۴۰۵.) دانسته‌اند. با نظر به این که در گذشته قصرها را همانند قلعه‌ها می‌ساختند (فتح الباری، ج۱۰، ص۸۶.)، برخی قصر و اطم را به یک معنا دانسته‌اند.(مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۸، ۱۹، «اطم».) برخی نیز آطام را به معنای قصرها و صیاصی را به معنای قلعه‌ها شمرده‌اند.(العلل و معرفة الرجال، ج۲، ص۳۲۲.)}} عرب هر خانهای را که مربع یا دایره شکل بود و با سقف مسطح ساخته می‌شد، اطم می‌نامید.<ref>تاریخ دمشق، ج۲۸، ص۱۹۷؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».</ref> در [[قرآن|قرآن کریم]] نیز صیاصی به معنای دژها آمده است.<ref>سوره احزاب، آیه ۲۶</ref> | ||
==قلعه‌های مدینه== | ==قلعه‌های مدینه== | ||
در مدینه آطام بسیار بودند و هریک به نامی خوانده می‌شد.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۵۱؛ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲.</ref> البته این ویژه مدینه نبود؛ بلکه در سرزمین‌های دیگر نیز دژ و قلعه وجود داشت؛ اما چون شمار آنها در یثرب فراوان بود، غالباً دژهای یثرب بدین نام شهرت داشتند.<ref>مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲، ۹۲.</ref> آطام یثرب دژها و قلعههایی بلند بودند<ref>غریب الحدیث، ج۲، ص۶۶.</ref> که با استفاده از سنگ<ref>العین، ج۷، ص۴۶۳؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».</ref> در حومه شهر و محلههایش برای پناه‌گرفتن و دیده‌بانی ساخته می‌شدند<ref>فتح الباری، ج۴، ص۸۱.</ref> و از آن‌جا که دارای استحکام نظامی بودند، بیشتر کاربرد دفاعی داشتند.<ref>دراسات فی الآثار الاسلامیه، ص۲۱-۲۲.</ref> به عقیده برخی، [[عمالقه]] (نسل فرزندان سام بن نوح از عرب جنوبی)<ref>الطبقات، ج۱، ص۴۳.</ref> نخستین کسانی بودند که در یثرب خانه‌ها و دژهایی از سنگ ساختند.<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج۲، ق۱، ص۲۸.</ref> پس از آنان یهودیان مهاجر در یثرب مستقر شدند و برای خود ۵۹ اطم بنا نهادند.<ref>الدرة الثمینه، ص۱۳-۱۴؛ موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۸۸.</ref> اوس و خزرج نیز پس از استقرار در یثرب، برای خویشتن اطم‌هایی ساختند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص۶۱.</ref> هنگام یورش دشمن، مردم یثرب زنان وکودکانشان را در این قلعه‌ها جای میدادند تا دشمن را سنگباران کنند. مردان نیز در محلهها با شمشیر به نبرد و مقاومت میپرداختند. | در مدینه آطام بسیار بودند و هریک به نامی خوانده می‌شد.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۵۱؛ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲.</ref> البته این ویژه مدینه نبود؛ بلکه در سرزمین‌های دیگر نیز دژ و قلعه وجود داشت؛ اما چون شمار آنها در یثرب فراوان بود، غالباً دژهای یثرب بدین نام شهرت داشتند.<ref>مراصد الاطلاع، ج۱، ص۲، ۹۲.</ref> آطام یثرب دژها و قلعههایی بلند بودند<ref>غریب الحدیث، ج۲، ص۶۶.</ref> که با استفاده از سنگ<ref>العین، ج۷، ص۴۶۳؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۱۹، «اطم».</ref> در حومه شهر و محلههایش برای پناه‌گرفتن و دیده‌بانی ساخته می‌شدند<ref>فتح الباری، ج۴، ص۸۱.</ref> و از آن‌جا که دارای استحکام نظامی بودند، بیشتر کاربرد دفاعی داشتند.<ref>دراسات فی الآثار الاسلامیه، ص۲۱-۲۲.</ref> به عقیده برخی، [[عمالقه]] (نسل فرزندان سام بن نوح از عرب جنوبی)<ref>الطبقات، ج۱، ص۴۳.</ref> نخستین کسانی بودند که در یثرب خانه‌ها و دژهایی از سنگ ساختند.<ref>معجم البلدان، ج۵، ص۸۴؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج۲، ق۱، ص۲۸.</ref> پس از آنان یهودیان مهاجر در یثرب مستقر شدند و برای خود ۵۹ اطم بنا نهادند.<ref>الدرة الثمینه، ص۱۳-۱۴؛ موسوعة مکة المکرمه، ج۱، ص۸۸.</ref> اوس و خزرج نیز پس از استقرار در یثرب، برای خویشتن اطم‌هایی ساختند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص۶۱.</ref> هنگام یورش دشمن، مردم یثرب زنان وکودکانشان را در این قلعه‌ها جای میدادند تا دشمن را سنگباران کنند. مردان نیز در محلهها با شمشیر به نبرد و مقاومت میپرداختند. | ||
==رویکرد پیامبر(ص) به آطام یثرب== | ==رویکرد پیامبر (ص) به آطام یثرب== | ||
پس از هجرت [[رسول خدا(ص)]] به یثرب، ایشان از تخریب و ویرانگری آطام مدینه جلوگیری کرد و آنها را «زیور شهر» نامید.<ref>المعالم الأثیره، ص۱۵؛ المسالک و الممالک، ج۱، ص۴۱۷؛ مجمع الزوائد، ج۳، ص۳۰۱.</ref> در جنگهای [[غزوه احد|احد]] (سال سوم)<ref>المغازی، ج۱، ص۲۱۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۲.</ref> و [[غزوه خندق|خندق]] (سال پنجم)، از این بناها برای محافظت از زنان و برخی مردان [[مکه]] که توان حضور در نبرد را نداشتند، استفاده شد. در غزوه احد پیامبر(ص) تصمیم داشت در همین قلعه‌ها مستقر شود؛ اما گروهی از جوانان که در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] حضور نداشتند، از ایشان خواستند تا در میدان رزم با دشمن روبه‌رو شوند.<ref>الطبقات، ج۲، ص۶۷؛ ج۵، ص۸۱؛ المستدرک، ج۴، ص۵۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۳.</ref> پیامبر کودکان و پیران ازجمله یمان (حسیل) بن جابر، پدر حذیفه، را در این آطام پناه داد؛ اما یمان برای جنگیدن خارج شد و به اشتباه به دست مسلمانان کشته شد.<ref>الام، ج۶، ص۳۸، ۴۳؛ المستدرک، ج۳، ص۲۰۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۴۱.</ref> | پس از هجرت [[رسول خدا(ص)]] به یثرب، ایشان از تخریب و ویرانگری آطام مدینه جلوگیری کرد و آنها را «زیور شهر» نامید.<ref>المعالم الأثیره، ص۱۵؛ المسالک و الممالک، ج۱، ص۴۱۷؛ مجمع الزوائد، ج۳، ص۳۰۱.</ref> در جنگهای [[غزوه احد|احد]] (سال سوم)<ref>المغازی، ج۱، ص۲۱۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۲.</ref> و [[غزوه خندق|خندق]] (سال پنجم)، از این بناها برای محافظت از زنان و برخی مردان [[مکه]] که توان حضور در نبرد را نداشتند، استفاده شد. در غزوه احد پیامبر(ص) تصمیم داشت در همین قلعه‌ها مستقر شود؛ اما گروهی از جوانان که در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] حضور نداشتند، از ایشان خواستند تا در میدان رزم با دشمن روبه‌رو شوند.<ref>الطبقات، ج۲، ص۶۷؛ ج۵، ص۸۱؛ المستدرک، ج۴، ص۵۰؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۲۳.</ref> پیامبر کودکان و پیران ازجمله یمان (حسیل) بن جابر، پدر حذیفه، را در این آطام پناه داد؛ اما یمان برای جنگیدن خارج شد و به اشتباه به دست مسلمانان کشته شد.<ref>الام، ج۶، ص۳۸، ۴۳؛ المستدرک، ج۳، ص۲۰۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۲۴۱.</ref> | ||
==استفاده از اطم برای برپایی نماز جماعت== | ==استفاده از اطم برای برپایی نماز جماعت== | ||
از آطام برای اعلانهای عام همچون برپایی [[نماز جماعت]] نیز استفاده می‌شد<ref>سنن ابی داود، ج۱، ص۱۲۳.</ref> ؛ چنان‌که [[بلال]] بر فراز اطمی که در خانه [[حفصه دختر عمر|حفصه]] (همسر پیامبر ص) بود، [[اذان]] میگفت.<ref>غریب الحدیث، ج۲، ص۶۶.</ref> عثمان ۲۰۰ اطم مدینه را مانند برخی بناهای دیگر چون قصر سنداد [[کوفه]]، صومعه غمدان [[یمن]]، بنای اسکندریه و دژ مشقر در یمن ویران کرد.<ref>محاضرات الادباء، ج۲، ص۶۲۳-۶۲۴.</ref> آثاری از اطم [[کعب بن اشرف]] از یهودیان [[بنی‌نضیر]]، اطم احیحة بن جلاح در منطقه الضَحیان<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۴.</ref> و نیز اطم [[ابودجانه ساعدی]]، تا روزگار کنونی باقی است.<ref>عمدة الاخبار، ص۳۶-۴۳؛ آثار المدینة المنوره، ص۶۴-۷۱.</ref> | از آطام برای اعلانهای عام همچون برپایی [[نماز جماعت]] نیز استفاده می‌شد<ref>سنن ابی داود، ج۱، ص۱۲۳.</ref>؛ چنان‌که [[بلال]] بر فراز اطمی که در خانه [[حفصه دختر عمر|حفصه]] (همسر پیامبر ص) بود، [[اذان]] میگفت.<ref>غریب الحدیث، ج۲، ص۶۶.</ref> عثمان ۲۰۰ اطم مدینه را مانند برخی بناهای دیگر چون قصر سنداد [[کوفه]]، صومعه غمدان [[یمن]]، بنای اسکندریه و دژ مشقر در یمن ویران کرد.<ref>محاضرات الادباء، ج۲، ص۶۲۳-۶۲۴.</ref> آثاری از اطم [[کعب بن اشرف]] از یهودیان [[بنی‌نضیر]]، اطم احیحة بن جلاح در منطقه الضَحیان<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۴.</ref> و نیز اطم [[ابودجانه ساعدی]]، تا روزگار کنونی باقی است.<ref>عمدة الاخبار، ص۳۶-۴۳؛ آثار المدینة المنوره، ص۶۴-۷۱.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* '''منبع اصلی: دانشنامه حج، [http://phz.hajj.ir/422/9561 مدخل آطام مدینه]؛ نویسنده محمد غفوری''' | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* '''آثار المدینة المنوره''': عبد القدوس الانصاری، مدینه، المکتبة السلفیة التجاریه، ۱۳۹۳ق | * '''آثار المدینة المنوره''': عبد القدوس الانصاری، مدینه، المکتبة السلفیة التجاریه، ۱۳۹۳ق | ||
* '''الاعلاق النفیسه''': احمد بن عمر رسته (م.۲۹۰/۳۰۰ق.)، بیروت، دار صادر | * '''الاعلاق النفیسه''': احمد بن عمر رسته (م.۲۹۰/۳۰۰ق.)، بیروت، دار صادر | ||