در حال ویرایش آهنگ حجاز

{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۱۲]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Ahmad}}

کتاب شرح زندگی، آثار و سفرهای سیدفضل‌الله حجازی است. در آن سفرنامه حجی از وی با نام «الرحلة الحجازیه» و سفرنامه حج دیگری از سیدعلیرضا حجازی با نام «شاهدی از حج خونین» آمده است. هر دو سفرنامه به زبان فارسی‌اند. بخش‌های دیگر کتاب شامل زندگی‌نامه، اشعار و سروده‌ها، سفرنامه عتبات سید فضل‌الله و تصاویری از نویسندگان سفرنامه‌ها و برخی اشخاص دیگر است. این کتاب را سید علیرضا حجازی به سال ۱۳۸۷ش در ۴۱۰ صفحه با قطع وزیری چاپ کرده است.

سیدفضل‌الله حجازی (۱۳۱۸-۱۳۸۷ق) از عالمان برجسته شهرضا (قمشه) و مؤسس حوزه علمیه این شهر بوده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۴، ۵.</ref> وی نزدیک به ۳۰ سال در شهرهای اصفهان، قم و مشهد <ref>آهنگ حجاز، ص۱.</ref> در حضور علمایی همچون سیدمهدی زدریچه، آقا رحیم ارباب<ref>آهنگ حجاز، ص۱۴.</ref>و آیت‌الله خوانساری به تحصیل علوم دینی پرداخت و در سال ۱۳۴۷ق، به زادگاهشد بازگشت و به اقامه جماعت و احیای مساجد متروک شهرضا و تدریس دروس حوزوی پرداخت.<ref>آهنگ حجاز، ص۱۶.</ref> او از بسیاری مراجع اجازه تصرف در امور حسبیه داشت.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۹۶، ۳۹۸، ۳۹۹.</ref> سیدفضل‌الله حجازی آثار مکتوب اندکی از خود بر جای نهاد که سفرنامه الرحلة الحجازیه از جمله آنها است.<ref>آهنگ حجاز، ص۹.</ref>

سفرنامه الرحلة الحجازیه صفحات ۲۵۲ تا ۲۹۷ از کتاب آهنگ حجاز را به خود اختصاص داده است. اهمیت آن در مطالبی است که درباره ماجرای قتل ابوطالب یزدی در مکه بیان کرده است. سفرنامه فصل‌بندی نشده و مطالب آن با تاریخ هر روز متمایز شده است.

نگارنده، نخست در سال ۱۳۵۱ق، عزم حج کرده که به رغم استمداد از نماینده شهرضا در مجلس، به علت ممنوعیت و عدم صدور جواز، به این کار موفق نشده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۱۲۲-۱۲۵.</ref> بار دوم در ۲۳ شوال ۱۳۶۲ق/۱۳۲۲ش، همراه عده‌ای از اهالی شهرضا به قصد حج، از مسیر آبادان با کشتی به سوی کویت رفته است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۵۵-۳۵۳.</ref> او در بروجرد با آیت الله حسین بروجردی دیدار کرده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۵۴.</ref>

وی سفرنامه را تقریباً بدون شرح و تفصیل نوشته و اطلاعاتی مفید به خواننده داده است. از جمله شمار حج‌گزاران شهرضا (بیش از ۱۰۰ نفر)، کرایه هر نفر را تا رسیدن به مقصد (بیش از ۲۰۰ تومان)، کرایه کشتی بخار (۵۵ تومان برای هر نفر از منیوحی تا کویت) و مدت اقامت در کویت (۱۲ روز) مدت سفر از کویت به مکه (۱۶ روز) و زمان رسیدن به مکه (غروب ۲۸ ذی‌قعده)را گزارش کرده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۵۳-۲۶۱.</ref>

کتاب اطلاعاتی تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی درباره مکه به دست می‌دهد؛ از جمله مردم این شهر را دارای مذهب شافعی می‌خواند. گاهی میان وضعیت دینی‌ فرهنگی ایران آن روزگار و این شهر مقایسه می‌کند. در آن درباره مسائلی چون چون ممنوعیت اقامه نماز جماعت از سوی ائمه همه مذاهب و انحصار آن به مذهب حنبلی که سبب ناخشنودی مردم مکه از آل سعود بوده است و نیز ویرانی قبور و زیارتگاه‌ها به دست سعودی‌ها نیز سخن به میان آمده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۶۲، ۲۶۳.</ref>

بخش مهمی از سفرنامه، به وصف‌ مسجدالحرام، مقام‌ها، کعبه و کلیدداری آن، مناسک حج و برخی رخدادهای تاریخی همچون حمله قرمطیان به مکه اختصاص یافته است. نویسنده تنها در بخشی اندک بر مشاهدات خود تکیه کرده و بیشتر به منابع مکتوب استناد داشته است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۶۴-۲۸۰.</ref> او سادنِ (کلید دار) کعبه را در زمان حج خود، شیخ محمد امین شیبی خوانده و از مالیاتی یاد کرده است که او و شاهزادگان سعودی، برای ورود به کعبه از مردم می‌گرفتند.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۷۱، ۲۷۲.</ref>

مشکل اختلاف در رؤیت هلال در این سفرنامه نیز دیده می‌شود. نویسنده وارد مسجدالحرام می‌شود و در حالی که گمان می‌کرده ۲۹ ذی‌قعده است، آگاه می‌شود که ابن سعود به مناسبت اول ماه، برای طواف آمده است. تحقیق و تفحص برای رفع اختلاف به جایی نمی‌رسد و در نهایت نگارنده احتیاط کرده، وقوفین را دو بار به جا می‌آورد.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۸۱، ۲۸۲.</ref>

مؤلف در روزی که ابوطالب یزدی را به اتهام آلوده‌کردن مسجدالحرام گردن زدند، در مسجدالحرام بوده و بر اساس مشاهدات خود، گزارش‌هایی از آن واقعه به دست داده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۸۴-۲۸۶.</ref> به گفته او، ابوطالب حین طواف بر اثر گرما، دچار «امتلاء مزاج» و استفراغ شده و به هیچ وجه قصد آلوده‌کردن مسجد را نداشته است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۸۵، ۲۸۶.</ref>

اشاره به اغوات (خواجگان) حرم و سازمان و وظایف آن‌ها از مطالب مفید کتاب است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۸۱.</ref> نویسنده همچنین با استناد به گزارش نشریه ام‌القری شمار حاجیان را در آن سال ۶۲۵۹۰ نفر اعلام می‌کند. طبق گزارش او ۳۵۱۵۴ نفر از راه دریایی، ۵۹۲۰ نفر از راه زمینی، ۳۰ نفر از راه هوایی، ۲۳۸۶ نفر از یمن و بقیه از مناطق مختلف عربستان به حج آمده بوده‌اند.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۸۶.</ref>

نویسنده و همراهان ۳۸ روز در مکه بوده و سپس به جده و از آن‌جا به مدینه رفته‌اند.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۸۶.</ref> مؤلف مردم مدینه را غالبا بیکار، فقیر و بی‌سواد و وضعیت عموم مردم مدینه را تأسف‌آور<ref>آهنگ حجاز، ص۲۸۹.</ref> می‌خواند. نگارنده و همسفرانش پس از سه هفته مدینه را ترک می‌کنند و دو هفته طول می‌کشد تا به کویت برسند.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۹۶.</ref> نویسنده عزم زیارت عتبات داشته است؛ اما به علت ممنوعیت ورود به عراق برای کسانی که جواز مرور نداشته‌اند، به این کار موفق نشده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۲۹۷.</ref>

سیدعلیرضا حجازی (متولد ۱۳۴۵ش) مدرّس حوزه و دانشگاه است. وی آثاری در حوزه دین و ادبیات پدید آورده که سفرنامه «شاهدی از حج خونین»از آنها است. این سفرنامه به شیوه یادداشت‌های روزانه نگارش یافته و به لحاظ در بر داشتن گزارشی دقیق از وقایع حج سال ۱۳۶۶ش (حج خونین) اهمیت دارد.

نویسنده بیستم تیرماه ۱۳۶۶ش، از طریق جده به مدینه<ref>آهنگ حجاز، ص۳۴۶، ۳۴۷.</ref> و پس از دو هفته اقامت در این شهر، برای انجام مناسک حج به مکه رفته است.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۵۹.</ref> وی که با مأموریت تبلیغی به حج رفته است،<ref>آهنگ حجاز، ص۳۵۳-۳۴۵.</ref> در طول سفر همواره با زائران کشورهای دیگر درباره عقاید شیعیان مباحثه کرده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۴۶، ، ۳۵۰، ۳۵۱، ۳۶۲.</ref>

سفرنامه از راهپیمایی «وحدت» در روز ۳۰ تیرماه ۱۳۶۶ سخن گفته است که از مقابل بعثه امام خمینی آغاز شده و در مسجدالنبی پایان یافته است. راهپیمایان شعارهایی ضدّ امریکا و اسرائیل سر می‌دهند و مسلمانان را به وحدت دعوت می‌کنند.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۵۵، ۳۵۶.</ref> آنان پنجم مرداد در مسجد شجره محرم شده، به مکه می‌روند.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۵۸، ۳۵۹.</ref>

بخش مهم این سفرنامه به شرح رخداد فجیع کشتار حجاج اختصاص دارد. به نقل نویسنده، یک روز پیش از برگزاری راهپیمایی، ۱۰ نفر از اعضای بعثه امام خمینی بازداشت و پس از برگزاری تجمعی اعتراضی، آزاد می‌شوند.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۶۳.</ref> فردای آن روز، عصر روز جمعه نهم مرداد، حاجیان ایرانی در برابر بعثه تجمع می‌کنند و پس از تلاوت قرآن، پرچم امریکا را به آتش می‌کشند و در پی سخنرانی مهدی کروبی، نماینده امام خمینی و سرپرست حجاج ایرانی، به سمت مسجدالحرام حرکت می‌کنند.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۶۳.</ref> در میانه راه نیروهای نظامی عربستان به تظاهرکنندگان هجوم می‌برند.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۶۴.</ref> بر اثر تیراندازی و زیر دست و پا ماندن برخی از حاجیان افراد بسیاری کشته و مجروح می‌شوند.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۶۵-۳۶۷.</ref>

نویسنده نیز با اصابت گلوله از ناحیه پا زخمی می‌شود<ref>آهنگ حجاز، ص۳۵۶.</ref> و به کوچه‌های اطراف پناه می‌برد. سپس او را با آمبولانس به بیمارستان مرکزی ایرانیان می‌برند.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۶۷.</ref> نویسنده با یاری دیگران مناسک حج را ادا می‌کند. وی بخش پایانی سفرنامه را به شرح این مناسک و سپس بازگشت به ایران اختصاص داده است.<ref>آهنگ حجاز، ص۳۶۹-۳۷۶.</ref>

نیز مقاله‌ای با عنوان «از حج خونین بگو» در هفت صفحه به سفرنامه ملحق شده که نویسنده آن را در نخستین سال ورود حجاج ایرانی به حجاز پس از حج خونین برای انتشار در برخی مطبوعات نگاشته است. (ص۳۷۶-۳۸۲) وی در این مقاله مقایسه‌ای میان برخورد مسلمانان کشورهای دیگر با ایرانیان در سال ۱۳۶۶ش. و سال ۱۳۷۰ش. می‌کند و بر این باور است که نگاه مسلمانان دیگر کشورها به ایرانیان به ‌ویژه پس از حمله صدام به کویت مساعدتر شده است. (ص۳۷۸-۳۷۹)

 

* [http://phz.hajj.ir/422/9536 پایگاه پژوهشکده حج، دانشنامه حج]

[[رده:کتاب‌ها]]

[[رده:سفرنامه‌ها]]