در حال ویرایش آویزه‌های کعبه

[[پرونده:آویزه‌های کعبه۱.jpg|بندانگشتی|آویزه‌های درون کعبه.]]
'''آویزه‌های کعبه''' اشیای قیمتی و اسناد مهم آویخته بر بیرون و [[درون کعبه]] بود که در طول تاریخ بسیاری از آنها از میان رفت و برخی از آنها میان [[ستون‌های کعبه|ستون‌های درون کعبه]] آویزان است.  

دو شاخ منتسب به قوچی که جای [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل(ع)]] ذبح شد و دو آهوی زرین که [[عبد المطلب|عبدالمطلب]] هنگام حفر [[زمزم|چاه زمزم]] یافت، از مهمترین آویزه‌های کعبه بودند که از میان رفتند. اسنادی مانند پیمان ولایت‌عهدی [[امین عباسی|امین]] و [[مأمون عباسی|مأمون]] از سوی پدرشان [[هارون‌الرشید]] و لوح‌های یادمان توسعه کعبه و مسجدالحرام از سوی خلفا از دیگر موارد آویزه‌های کعبه بود. آویزه‌های کعبه در طول تاریخ بارها غارت شدند.   

== پیشینه ==
{{کعبه عمودی}}
از دیرباز [[کعبه]] برای مردمان دور و نزدیک محترم بوده است. از این رو، هدایای زیادی را به آن تقدیم و اسناد مهمی را در آن نگهداری می‌کردند. [[حجابت|پرده‌داران کعبه]] برخی از این هدایا و اسناد را به دیوارهای داخلی و خارجی آن می‌آویختند.

آویزه‌های کعبه مانند دیگر هدایای آن، در طول تاریخ بارها غارت شد.<ref>الاعلام، ص۹۷-۹۸.</ref> از جمله در سال ۳۱۷ق. [[قرامطه]] در حمله به [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] همه زینت‌ها و ذخایر کعبه را غارت کردند.<ref>تاریخ طبری، ج۱۱، ص۱۱۹؛ المنتظم، ج۱۳، ص۲۸۱-۲۸۲؛ البدایة والنهایه، ج۱۱، ص۱۶۰-۱۶۱.</ref> ابن ابی‌هاشم حسنی، [[امرای مکه|امیر مکه]]، در سال ۴۶۲ق. قندیل‌ها، [[پرده کعبه|پرده‌ها]] و ورق طلا و نقره [[باب الکعبه|درهای کعبه]] را به دلیل نرسیدن مقرری سالیانه از سوی مستنصر فاطمی، حاکم [[مصر]]، برداشت.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۸.</ref> حسن بن جعفر علوی پس از خروج بر الحاکم بالله، خلیفه عباسی، زینت‌های کعبه را برداشت و با آن‌ها به ضرب دینار و درهم پرداخت و برای لشکریان خود هزینه کرد.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۷؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۷۸.</ref> رمیثة بن ابی نمی‌از آل‌قتاده، امیر مکه و پسرش عجلان که پس از او امیر مکه شد، بسیاری از این هدایا را برای خود تصاحب کردند.<ref>نک: شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۷؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref>

سفرنامه‌هایی که پیش از سلطه [[وهابیت|وهابیان]] بر [[حرمین]] تدوین شده‌اند، از وجود بسیاری از این اموال و اشیای قیمتی در [[کعبه]] خبر می‌دهند؛ از جمله شمار بسیاری از قندیل‌هایی که میان [[ستون‌های کعبه]]، بر [[سقف کعبه|سقف]] آویخته بودند.<ref>سفرنامه میرزا داود، ص۱۲۴؛ سفرنامه قشقایی، ص۱۰۸-۱۰۹؛ سفرنامه حجاز، ص۲۳۰.</ref> بسیاری از این اشیاء از میان رفته‌اند و آنچه باقی‌مانده را اشیایی کم ارزش شمرده‌اند.<ref>کعبه و جامه آن، ص۷۲؛ میقات حج، ش۱۸، ص۱۹۶، «درون کعبه از دو دیوار».</ref>

== هدایای قمیتی ==
در میان آویزه‌های کعبه، هدایای قیمتی زیادی وجود داشت که برخی از آنها عبارتند از:
* دو شاخ قوچ: کهن‌ترین آویزه کعبه را دو شاخ قوچی دانسته‌اند که خداوند به جای ذبح [[اسماعیل(ع)]] برای [[حضرت ابراهیم(ع)]] فرستاد.<ref name=":0" /> برخی نیز معتقدند نمادی از آن دو شاخ بوده است.<ref>اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۴۶.</ref> در فتح مکه پس از پاکسازی کعبه از بت‌ها، این دو شاخ به دستور [[پیامبر(ص)]] باقی ماند. در جریان [[بازسازی کعبه (ابن زبیر)|بازسازی کعبه]] در زمان [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] در سال ۶۴ق. دو شاخ قوچ بر اثر فرسودگی بسیار، متلاشی شد.<ref name=":0">اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۲۴.</ref> هرچند برخی گزارش‌ها از ماندن آن تا زمان حمله قرامطه به [[مکه]] و غارت گوهرهای کعبه در سال ۳۱۶ق. یاد می‌کنند.<ref>تاریخ طبری، ج۱۱، ص۱۱۹.</ref> 
* دو آهوی زرین، که [[عبد المطلب|عبدالمطلب]] جدّ پیامبر(ص) هنگام حفر [[زمزم|چاه زمزم]] یافت و بر [[در کعبه]] آویخت. بر پایه گزارشی، این دو آهو را ساسان پسر بابک ساسانی به کعبه هدیه کرده بود و هنگامی که [[خزاعه|قبیله خزاعه]]، [[جرهم|جُرْهَمیان]] را از مکه بیرون راند و پرده‌داری کعبه را از آنان گرفت، این دو آهو را دفن کردند.<ref>الطبقات، ج۱، ص۶۹؛ مروج الذهب، ج۱، ص۲۶۵؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۴۰۳.</ref> این آهوان را نخستین زیور طلای کعبه دانسته‌اند.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۷.</ref>
* شمشیر: شمشیرهایی از جنس قلع که همراه آهوهای زرین دفن شده بودند و بر پایه گزارشی عبدالمطلب آن‌ها را نیز بر در کعبه آویخت.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۴۷؛ الطبقات، ج۱، ص۶۹.</ref>
* دو هلال زرین، که پس از فتح [[مدائن]] به سال ۱۶ق. برای خلیفه دوم [[عمر بن خطاب]] فرستاده شد و او آن‌ها را در کعبه آویخت.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۲۴؛ منائح الکرم، ج۱، ص۵۲۶؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۷۸.</ref>
* دو [[شمسه]] و دو کاسه بلورین، هدیه از سوی [[عبدالملک بن مروان]]، پنجمین خلیفه [[بنی‌امیه|اموی]].<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۲۴؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۷۸.</ref>
* سینی سبز رنگ، هدیه [[ابوالعباس سفاح]]، خلیفه عباسی.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۲۵؛ البلدان، ص۷۷؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۳.</ref>
* جام شیشه‌ای، معروف به جام فرعونی که ابوجعفر، برادر [[منصور عباسی]]، برای کعبه فرستاد.<ref>البلدان، ص۷۷؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۳.</ref>
* قفل طلایی، که در آن ۱۰۰۰ مثقال طلا بود و به در کعبه آویخته می‌شد. طاهر بن عبدالله بن طاهر در سال ۲۱۹ق. همراه گروه بسیاری از لشکریان، این قفل را به مکه آورد و جایگزین قفل پیشین کرد. این قفل طلاکاری داشت و گفته‌اند [[حجاج بن یوسف|حَجّاج]] دستور ساخت آن را داده بود.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۴.</ref>
* یاقوت اهدایی [[مأمون]]، هفتمین خلیفه عباسی، با وزنی نزدیک به سه مثقال.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۵، ص۲۳۶؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۳، ۲۲۶.</ref> این یاقوت که برای آویختن به کعبه فرستاده شده بود، هر سال در موسم حج با زنجیری از طلا مقابل در کعبه آویخته می‌شد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۲۵؛ اخبار مکه، فاکهی، ج۵، ص۲۳۶.</ref> سپس آن را همراه زنجیر اهدایی [[متوکل عباسی]] در روز ششم ذی‌حجه پیش روی در کعبه می‌آویختند و [[روز ترویه]] برمی‌داشتند.<ref>اتعاظ الحنفا، ج۱، ص۱۴۱.</ref>
* [[شمسه|شمسه‌ای]] طلایی، که دُرهای گرانبها همراه یاقوتی پرارزش و نیز زبرجد در زمینه آن قرار داشت و زنجیری بر آن بود. این شمسه که متوکل آن را به کعبه هدیه کرده بود، همه ساله در جلو کعبه آویخته میشد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۲۵؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۳.</ref>
* طوقی طلایی، که در آن ۱۰۰ مثقال طلا به‌کار رفته و با زمرد و یاقوت و الماس و یک نگین یاقوت سبز ۲۴ مثقالی آراسته شده بود. این طوق را یکی از پادشاهان سِنْد پس از مسلمان شدن برای کعبه فرستاد که به فرمان [[معتمد عباسی]] در سال ۲۵۹ق. آویخته شد.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۵.</ref>
* محفظه‌ای از نقره، حاوی بیعت‌نامه جعفر بن معتمد و برادرش ابواحمد موفق. در این محفظه که دارای ۳۵۰ درهم نقره بود، نامه و نوشته‌هایی قرار داشت و در قسمت پیشین آن، سه روزنه بود که از آن‌ها زنجیره‌های نقره‌ای آویخته بودند. این محفظه در صفر ۲۶۲ق. آویخته شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج۵، ص۲۳۶-۲۳۷؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۷۹.</ref>
* قندیلهایی، که المطیع لله عباسی در سال ۳۵۹ق. هدیه کرد و همگی نقره و تنها یکی از آن‌ها به وزن ۶۰۰ مثقال از طلا بود.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۶؛ تاریخ مکه، ص۲۷۷؛ تحصیل المرام، ج۱، ص۱۵۰.</ref>
* محراب‌های دارای منبّت‌کاری، اهدا شده از امیر [[عمان]] در سال ۴۲۰ق. که وزن هر یک از آن‌ها بیش از یک قِنْطار (حدود ۵۰۰ کیلو گرم) بود. این محراب‌ها همراه قندیل‌هایی درون کعبه بر دیوار مقابل درٍِِ آن نصب شدند.<ref>المسالک و الممالک، ج۱، ص۳۷۰؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۶.</ref>
* قندیلهای طلا و نقره که ملک منصور عمر بن علی بن رسول، حاکم [[یمن]]، در سال ۶۳۲ق. به کعبه هدیه کرد.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۶؛ تحصیل المرام، ج۱، ص۱۵۰.</ref>
* چهار قندیل طلا که حاکم [[بغداد]] در سال ۷۱۲ق. هدیه نمود.<ref>تحصیل المرام، ج۱، ص۱۵۱.</ref>
* دو حلقه طلایی مزین به لؤلؤ و لعل، هر یک به وزن ۱۰۰۰ مثقال که در هر حلقه، شش مروارید گرانبها و در میان آن‌ها شش لعل قیمتی وجود داشت. این حلقه‌ها را علی شاه، وزیر سلطان ابوسعید خدابنده، همراه حاجی مولا واخ در سال ۷۱۸ق. به کعبه آورد و اجازه یافت که پس از اندک زمانی آن‌ها را بر در کعبه بیاویزد. اندکی بعد رُمَیثَة بن ابی نُمَی، امیر مکه از [[آل قتاده]]، آن‌ها را برای خود تصاحب کرد.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۶-۲۲۷؛ تحصیل المرام، ج۱، ص۱۵۱.</ref>
* چهار قندیل بزرگ، دو تا از طلا و دو تا از نقره که سلطان شیخ اویس، حاکم بغداد، آن‌ها را در دهه هفتم سده هشتم هدیه داد. این قندیل‌ها مدتی کوتاه آویخته شدند. سپس آن‌ها را برداشتند و عَجْلان بن رمیثه، امیر مکه، آن‌ها را تصاحب نمود.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۷؛ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰.</ref>
* دو شمعدان طلایی مرصّع با سنگ‌های قیمتی که سلطان سلیمان قانونی، پادشاه عثمانی، آن‌ها را به کعبه هدیه کرد.<ref>التاریخ القویم، ج۳، ص۴۷۴؛ سفرنامه حجاز، ص۲۳۰.</ref>
* سه قندیل مرصّع با جواهر که گفته‌اند سلطان مراد عثمانی در سال ۹۸۴ق. به کعبه هدیه کرد.<ref>تحصیل المرام، ج۱، ص۱۵۱؛ التاریخ القویم، ج۳، ص۴۷۴.</ref> دو قندیل را به سقف کعبه و سومی را در [[مرقد پیامبر(ص)|حجره نبوی]] آویختند.<ref>التاریخ القویم، ج۳، ص۴۷۴-۴۷۵؛ الاعلام، ج۱، ص۹۸-۹۹.</ref> به نقل فاسی (م.۸۳۲ق.) قندیل‌های باقی مانده در زمان او ۱۶ قندیل بود؛ شامل سه قندیل نقره، یک قندیل طلا، یک قندیل بلور، دو قندیل مس و بقیه که از آبگینه حلب ساخته شده بود. بسیاری از این قندیلها را افراد عادی به کعبه هدیه کرده بودند.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۲۷؛ تحصیل المرام، ج۱، ص۱۵۱.</ref>

== اسناد ==
* متن پیمان‌نامه تحریم اقتصادی و اجتماعی [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]] از سوی [[قریش]] در فاصله سال‌های هفتم تا دهم بعثت.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۳۵۰؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۷۰.</ref>
* معلّقات سبع، مجموعه‌ای از برجسته‌ترین شعرهای عرب عصر جاهلی، که به نشان ارزش آن‌ها و برای محفوظ ماندن، درون کعبه آویخته شده بود.<ref>البدایة والنهایه، ج۲، ص۲۱۹-۲۲۰؛ تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۸۰۳.</ref>
* پیمان ولایت‌عهدی [[امین عباسی|امین]] و [[مأمون عباسی|مأمون]] از سوی پدرشان [[هارون‌الرشید]]. پس از بروز اختلاف میان امین و مأمون، فضل بن ربیع در روزگار خلافت امین، آن بیعت‌نامه را پاره کرد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۲۵، ۲۳۵-۲۴۱؛ الاعلام، ص۹۷.</ref> بر پایه برخی گزارش‌ها، از آن پس هر یک از پادشاهان که برای تزیین یا بازسازی کعبه اقدامی می‌کردند، لوح‌هایی حاوی نام سلطان و تاریخ انجام کار، بر دیوار درونی کعبه می‌آویخت.<ref>سفرنامه حجاز، ص۲۴۴.</ref> از دیگر اسناد، پیمان‌نامه ولایت‌عهدی معتمد عباسی برای فرزند و برادرش بود.<ref>تاریخ طبری، ج۹، ص۵۱۴؛ المنتظم، ج۱۲، ص۱۶۳.</ref> این‌گونه پیمان‌نامه‌ها پس از پایان دوره تاریخی خود، از کعبه بیرون برده می‌شدند.<ref>مکه و مدینه تصویری از توسعه، ص۶۲.</ref>
* لوح‌های یادمان توسعه و ترمیم‌های کعبه و مسجدالحرام از سوی خلفا، امیران و پادشاهان. آخرین این لوحها، یادمان توسعه حرم در دوران فهد است که تاریخ ۱۴۱۶ق. را بر خود دارد.<ref>مکه و مدینه تصویری از توسعه، ص۶۲.</ref>

== حکم فروش هدایای کعبه ==
[[پیامبر(ص)]]  اجازه استفاده از هدایای کعبه را حتی در جهاد برابر دشمنان اسلام نداد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۲۴۶؛ منائح الکرم، ج۱، ص۳۸۱.</ref> نیز هنگامی که [[عمر بن خطاب]] به پیشنهاد برخی می‌خواست زیورهای کعبه را برای جهاد هزینه کند، [[امام علی(ع)]] او را از این کار بازداشت.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۹، ص۱۵۸؛ مناقب، ج۲، ص۱۸۹؛ نهج البلاغه، ج۴، ص۶۵.</ref> همه فقیهان به این موضوع نپرداخته‌اند؛ ولی بر اساس برخی فتواها، استفاده از زیورهای کعبه در کارهای دیگر حرام است.<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۵۲۵؛ منائح الکرم، ج۱، ص۳۸۲.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9537
 | عنوان = آویزه‌های کعبه
 | نویسنده = گروه تاریخ و احمد رضا حسین‌زاده
}}
* اتعاظ الحنفا باخبار الائمة الفاطمیین: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش الشیال، القاهره، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه، ۱۴۱۶ق؛ 
* اخبار مکه: الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ 
* اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار، ابوالولید محمد بن عبدالله بن احمد ازرقی، تحقیق رشدی صالح ملحس، منشورات شریف رضی، قم، ۱۴۰۳ق.
* اخبار مکه: الفاکهی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش ابن‌دهیش، بیروت،‌دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ 
* الاعلام باعلام بیت‌الله الحرام: محمد بن احمد النهروالی (م.۹۹۰ق.)، 
* مکه، المکتبة التجاریه، ۱۴۱۶ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ 
* البدایة والنهایه: ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛ 
* البلدان: ابن الفقیه (م.۳۶۵ق.)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق؛ 
* تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۰۸ق؛ 
* تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی؛ 
* التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش عبدالملک دهیش، بیروت،‌دار خضر، ۱۴۲۰ق؛ 
* تاریخ مکه: احمد السباعی (م.۱۴۰۴ق.)، نادی مکة الثقافی، ۱۴۰۴ق؛ 
* تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م.۱۳۲۱ق.)، به کوشش ابن ‌دهیش، مکه، ۱۴۲۴ق؛ 
* سفرنامه ایازخان: قشقایی (م.۱۳۵۸ق.)، به کوشش شاکری، تهران، مجلس شورای اسلامی، ۱۳۸۸ش؛ 
* سفرنامه حجاز: محمد لبیب البتنونی، ترجمه: انصاری، مشعر، ۱۳۸۱ش؛ 
* سفرنامه میرزا داود: وزیر معارف: داود بن علینقی (م.۱۲۷۷ق.)، به کوشش قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۷۹ش؛ 
* السیرة النبویه: ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه؛ 
* شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل،‌دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق؛ 
* شفاء الغرام: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م؛ 
* الطبقات الکبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ 
*‌ کعبه و جامه آن از آغاز تا کنون: محمد الدقن، ترجمه: انصاری، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش؛ 
*‌ مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م.۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛ 
* مروج الذهب: المسعودی (م.۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم،‌دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛ 
*‌ المسالک والممالک: ابوعبید البکری (م.۴۸۷ق.)، به کوشش ادریان فان لیوفن و اندری فیری،‌دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۲م؛ 
*‌ مکه و مدینه تصویری از توسعه و نوسازی: عبیدالله محمد امین کردی، ترجمه: صابری، مشعر، ۱۳۸۰ش؛ 
* منائح الکرم فی اخبار مکه: علی بن تاج الدین السنجاری (م.۱۱۲۵ق.)، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۱۹ق؛ 
*‌ مناقب آل ‌ابی‌طالب: ابن شهر آشوب (م.۵۸۸ق.)، به کوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۷۶ق؛ 
* المنتظم: ابن الجوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛ 
* مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م.۹۵۴ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ 
* میقات حج (فصلنامه): تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت؛ 
* نهج البلاغه: الرضی، (م ۴۰۶ق.)، به کوشش عبده، قم،‌دار الذخائر، ۱۴۱۲ق.
{{پایان}}